Ο σκύφος του «Επιτηδευμένου»

Στα χρόνια της Επανάστασης θα το ονόμαζαν τάσι. Την εποχή που φτιάχτηκε - το 540 π.Χ. - το όνομά του ήταν σκύφος. Στην πραγματικότητα δεν ε...

Στα χρόνια της Επανάστασης θα το ονόμαζαν τάσι. Την εποχή που φτιάχτηκε - το 540 π.Χ. - το όνομά του ήταν σκύφος. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα ποτήρι για κρασί με δυο λαβές, ένα από τα χιλιάδες που μπορεί κάποιος να δει στις προθήκες ελληνικών και ξένων μουσείων. Τούτο όμως εδώ το αρχαίο αγγείο, που σήμερα βρίσκεται στις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, έχει μια ιδιαίτερη ιστορία με πολλές περιπέτειες που κάνουν όσους την ακούσουν να καταλήξουν πως τελικά από θαύμα βρίσκεται σήμερα στην Αθήνα.

Ουδείς μπορεί να πει αν τούτος ο σκύφος έγινε επί παραγγελία ή αν ήταν μέσα στην παραγωγή που έβγαζε το εργαστήριο που διατηρούσε ο «Επιτηδευμένος» στην Αθήνα, ένας αγγειοπλάστης και ζωγράφος για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω. Το σίγουρο είναι πως όποιος τον αγόρασε γοητεύτηκε από τις παραστάσεις που στολίζουν τις εξωτερικές του όψεις.

Από τη μια δύο γυμνές ανδρικές μορφές, εκ των οποίων ο ένας έχει γένια - ένδειξη ότι είναι ώριμος - και κρατά ξίφος. Τρέχουν προς τα δεξιά ανάμεσα σε δύο άλλους γενειοφόρους που φορούν χιτώνα και ιμάτιο και υψώνουν το ένα τους χέρι συμμετέχοντας προφανώς σε μια σκηνή καταδίωξης. Μια αντίστοιχη σκηνή κοσμεί και την άλλη πλευρά του μελανόμορφου αγγείου, ενώ στα πλάγια υπάρχουν άλλοι γυμνοί άνδρες που χορεύουν ή τρέχουν και κάτω από τις λαβές εμφανίζονται ένας πάνθηρας κι ένα υδρόβιο φυτό.

Ο "Επιτηδευμένος" συνήθιζε να κοσμεί τα έργα του, ανάμεσα σε άλλα, με ζευγάρια
ανδρών σε σκηνές συνομιλίας ή ερωτικής καταδίωξης. Αν και η παράσταση στην πίσω
όψη του αγγείου, θα μπορούσε να ενταχθεί στην δεύτερη κατηγορία, η παρουσία
του ξίφους στην κύρια όψη ίσως υποδηλώνει διαμάχη μεταξύ ηρώων ή απλώς
υπογραμμίζει την βιαιότητα της σκηνής. 

Απρόσεκτος ο ιδιοκτήτης του σκύφου, δεν αποκλείεται, μεθυσμένος σε κάποιο συμπόσιο, να του γλίστρησε από τα χέρια και να του έσπασε. Μην μπορώντας όμως να αποχωριστεί το αγαπημένο του ποτήρι προσπάθησε να το κολλήσει και τα κατάφερε, αν και οι επιδιορθώσεις είναι ορατές μέχρι σήμερα.

Οι αιώνες πέρασαν και το όμορφο μελανόμορφο αγγείο που έφτιαξε τον 6ο αιώνα π.Χ. ο «Επιτηδευμένος» δεν κατάφερε να επιβιώσει ακέραιο στον χρόνο. Η τύχη του το έφερε σε διαφορετικά χέρια ως όστρακα πλέον, δηλαδή σε μικρά κομμάτια. Τα περισσότερα βρέθηκαν στα χέρια της συλλέκτριας και ιδιοκτήτριας της ομώνυμης γκαλερί, Πέγκυς Ζουμπουλάκη, η οποία και τα δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη. Ενα όστρακο εντοπίστηκε στη συλλογή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών. Και τρία ακόμη στην κατοχή του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης.

Οι δυο αμερικανικοί φορείς παραχώρησαν τα κομμάτια τους στο Μουσείο Μπενάκη κι ύστερα από ταξίδι στον χρόνο αλλά και στις ηπείρους - αφού μερικά όστρακα έφτασαν ώς τη Νέα Υόρκη - το αρχαίο ελληνικό αγγείο, που με τόσο μεράκι έφτιαξε ο «Επιτηδευμένος», επέστρεψε στα χώματα όπου γεννήθηκε και με μικρές συμπληρώσεις παρουσιάζεται και πάλι ολόκληρο ενώπιον κοινού, 27 αιώνες μετά τη δημιουργία του.

Ποιος ήταν

Επιτηδευμένος» είναι η συμβατική επωνυμία ενός αθηναίου αγγειοπλάστη και ζωγράφου που έδρασε στο τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ., στο απόγειο του μελανόμορφου ρυθμού.

Είχε μία ιδιαίτερη προτίμηση στις μη αφηγηματικές παραστάσεις, που συχνά έχουν ένα αδιάγνωστο περιεχόμενο σήμερα για μας, ενώ τις ίδιες αποκλίνουσες από τον κανόνα τάσεις εμφάνιζε και ως αγγειοπλάστης, καθώς στα περισσότερα από τα γνωστά αγγεία του συνυπάρχουν στοιχεία από προγενέστερους χρονολογικά τύπους, επιλογή που δημιουργεί την αίσθηση της πρωτοτυπίας.

Ο σκύφος ήταν συνήθως από πηλό ή ξύλο, αλλά αν ο κάτοχός του είχε οικονομική δύναμη μπορούσε να παραγγείλει το αγγείο του από χρυσό ή άλλο μέταλλο.

Αν και τα περισσότερα από τα αγγεία του «Επιτηδευμένου» έχουν βρεθεί στην Ιταλία, ο σκύφος του Μουσείου Μπενάκη θα πρέπει να προέρχεται από την Αττική ή τη Βοιωτία, δεδομένου ότι τα όστρακα που τον συναπαρτίζουν αγοράστηκαν όλα στην Αθήνα.

Ο καλλιτέχνης είχε περιποιηθεί το αγγείο - το οποίο ήταν πιθανόν ακριβό - κι είχε τονίσει ορισμένες λεπτομέρειες με πρόσθετο λευκό και ερυθρό χρώμα.

Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Εφημερίδα "Τα Νέα 1" & "Τα Νέα 2"