Borders of Attica: Τα σύνορα της Αττικής με ένα «κλικ» στον χάρτη

Οι περισσότερες αρχαιολογικές έρευνες επικεντρώνονται κυρίως στις πόλεις και στην ευρύτερη περιοχή τους και πολύ λιγότερο στα εδαφικά τους ...

Οι περισσότερες αρχαιολογικές έρευνες επικεντρώνονται κυρίως στις πόλεις και στην ευρύτερη περιοχή τους και πολύ λιγότερο στα εδαφικά τους σύνορα, πόσο μάλλον στη χαρτογράφησή τους. Ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα με επίκεντρο τα σύνορα της Αττικής, που βρίσκεται σε εξέλιξη, έρχεται να καλύψει αυτό το κενό.


Δημιουργός του ο δρ. Σίλβιαν Φάσαρντ, πρώην γραμματέας της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα, με ειδικότητα στις αρχαίες ελληνικές οχυρώσεις και πλούσιο ανασκαφικό έργο στην Εύβοια -κυρίως στην Ερέτρια. Πολύτιμος αρωγός του στην προσπάθεια αυτή, το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, με έδρα την Ουάσινγκτον κι έναν ακόμα ερευνητικό «σταθμό» στο Ναύπλιο.


Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, το διεπιστημονικό πρόγραμμα «Borders of Attica», που στοχεύει στη μελέτη των αττικών συνόρων, μιας περιοχής που μέχρι σήμερα δεν είχε αποτελέσει ποτέ αντικείμενο συστηματικής γεω-ιστορικής έρευνας, δείχνει πολλά υποσχόμενο. Όχι μόνο ως προς την αδιαμφισβήτητη επιστημονική σημασία του, αλλά και ως προς τις εφαρμογές του. Η έρευνα στηρίζεται στο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών, γνωστό ως GIS, ένα εργαλείο «έξυπνου χάρτη», που ενσωματώνει, προσαρμόζει και παρουσιάζει γεωγραφικά συσχετισμένες πληροφορίες, παρέχοντας πολλαπλές δυνατότητες.


«Προγράμματα τέτοιου τύπου θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού στη διαχείριση της πλούσιας και μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς που διαθέτει η χώρα. Κάθε γνωστός αρχαιολογικός χώρος, κάθε σωστική ανασκαφή, θα μπορούσε να χαρτογραφηθεί και να περιγραφεί στη βάση δεδομένων του GIS, με την προσθήκη πολλών και διαφορετικών πληροφοριών, όπως φωτογραφίες, εικόνες, σχέδια, βίντεο, ακόμα και φωνητικά μηνύματα. Με ένα»κλικ» σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χάρτη, οι αρχαιολόγοι των Εφορειών Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων θα μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στα δεδομένα που ήδη διαθέτουν. Με ευχαρίστηση θα έδινα στις ελληνικές Εφορείες Αρχαιοτήτων το υλικό που έχω για την Αττική και την Εύβοια», δηλώνει ο δρ. Φάσαρντ, o οποίος πλέον ζει στην Ουάσιγκτον, την έδρα του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών.

O Δρ. Σίλβιαν Φάσαρντ

Ο ίδιος δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολείται με την τεχνολογία GIS. 'Αρχισε να τη χρησιμοποιεί από την εποχή των σπουδών του στην Ελβετία, ενώ την εφάρμοσε και στις μελέτες του για την περιοχή της Ερέτριας, φτιάχνοντας μια βάση δεδομένων με καταχωρισμένους και χαρτογραφημένους περίπου 200 αρχαιολογικούς χώρους. Την ίδια μέθοδο χρησιμοποιεί και για την Αττική.


«Ένα πρόγραμμα σαν κι αυτό θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από την Ευρώπη, να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, να χρησιμοποιηθεί ως διαδικτυακό εργαλείο στα σχολεία, βοηθώντας τους μαθητές με φιλοπαίγμονα τρόπο να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για την ιστορία του τόπου τους», συμπληρώνει.


Συνοριακοί διαπληκτισμοί


Αλλά γιατί είναι τόσο σημαντικά τα σύνορα των αρχαίων δήμων; Ο δρ. Φάσαρντ δίνει πληροφορίες για την περίπτωση των αττικών ορίων: «Θεωρώ ότι τα σύνορα των αρχαίων αττικών δήμων αποτελούσαν τμήμα των παραμεθόριων περιοχών της Αττικής. Περιοχές όπως η Ελευσίνα, η Οινόη (Μάζι), η Φυλή, οι Αφίδναι, ακόμα και το Πάνακτον και ο Ωρωπός, ακριβώς λόγω της εγγύτητάς τους στα σύνορα της Αττικής, δέχονταν επιρροές τόσο ως προς τα οικιστικά τους σχέδια όσο και ως προς την οικονομική χρήση της γης. Για παράδειγμα, στην κλασική περίοδο, η αθηναϊκή πολιτεία έδινε χρήματα για την ασφάλεια των περιοχών αυτών, καθώς οι επιδρομές των Βοιωτών μπορούσαν να διαταράξουν την ισορροπία τους. Φαίνεται ότι υπήρχε συγκεκριμένη ΅συνοριακή' ταυτότητα κι αυτό είναι ένα στοιχείο που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα».


Ο ίδιος πιστεύει ότι η έννοια των εδαφικών και πολιτικών συνόρων, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, έχει τις ρίζες της στις πρώτες ελληνικές πόλεις - κράτη. «Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην αρχαιότητα τα σύνορα ήταν τα όρια μεταξύ των κέντρων εξουσίας. Οι Έλληνες όμως ανέπτυξαν αυτή την έννοια, ακόμα και ως προς την παραβίαση των συνόρων, η οποία είχε οικονομικές και νομικές συνέπειες. Το να περνάς ένα σύνορο στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν μια αθώα πράξη», επισημαίνει.

Λεπτομερής χάρτης που απεικονίζει
τις αρχαιότητες της Ελευσίνας (με κόκκινο χρώμα)

Τα σύνορα, συνήθως, δεν ήταν πραγματικές συνεχόμενες γραμμές στο έδαφος, αλλά νοητές, που συνέδεαν διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, όπως βουνοκορφές, δέντρα και ποτάμια. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στην Ευρώπη. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις εδαφικών διεκδικήσεων μεταξύ δύο πόλεων, τον καθορισμό των ορίων έκαναν μη ντόπιοι δικαστές, οι οποίοι καλούσαν για μάρτυρες ανθρώπους που γνώριζαν καλά την περιοχή, όπως βοσκούς. «Με την κατάθεσή τους, βοηθούσαν τους κριτές στην τοπογραφία του εδάφους. Μόλις τα πράγματα ξεκαθάριζαν, μια εγχάρακτη επιγραφή περιέγραφε το περίγραμμα των ορίων. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι «όροι», όπως λέγονταν οι επιγραφές, στερεώνονταν στο έδαφος. Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και για τα «διεθνή» σύνορα. Δεν βρέθηκε ποτέ κανένας «όρος της πατρίδος στην Αττική», διευκρινίζει.


Για τον δρ. Φάσαρντ, το ελληνικό τοπίο έχει αλλάξει τρομακτικά από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο. «Η πολιτιστική κληρονομιά και το φυσικό τοπίο της Ελλάδας έχουν υποφέρει πολύ από την εκσυγχρονιστική φρενίτιδα. Πιο πολλές αλλαγές έχουν συμβεί στο ελληνικό τοπίο τα τελευταία 60 χρόνια από ό,τι μέσα σε χιλιετίες. Κάποιες από τις πληροφορίες έχουν χαθεί για πάντα και η συλλογική μνήμη, κυρίως στα χωριά, φθίνει. Τα βουνά της Αττικής όμως, τα σύνορα της αρχαίας Αθήνας, διατηρούν ακόμα πολύτιμο υλικό. Αυτό που θέλω είναι να συγκεντρώσω όσο περισσότερα δεδομένα μπορώ προτού να είναι πολύ αργά», καταλήγει.


Το «συνοριακό» πρόγραμμα του δρ. Φάσαρντ θα ολοκληρωθεί σε περίπου 2 με 3 χρόνια. Χρονικά θα καλύπτει την περίοδο από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο. 


Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα www.bordersofattica.org.


Πηγή: Εφημερίδα "Καθημερινή"
Πηγή εικόνων: The Borders of Attica