Τι γνωρίζουμε για την παλαιολιθική Μακεδονία; Χωρίς τις εντυπωσιακές αποκαλύψεις μεταγενέστερων περιόδων και αποσπασματικά ερευνημένη επ...
Μεμονωμένα ευρήματα, κυρίως λίθινα εργαλεία, κατά κανόνα «ορφανά», και γενικές χρονολογικές αναφορές συντηρούν μέχρι σήμερα μια αποσπασματική, μάλλον στρεβλή εικόνα για τη μακρινή αυτήν εποχή, που τη συσκοτίζουν ακόμη περισσότερο οι συνέπειες από τις διαβρώσεις του εδάφους και κλιματικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία 100.000 χρόνια.
Τα δυσπρόσιτα ερευνητικά πεδία, όμως, γεννούν την πρόκληση για νέες δυναμικές προσεγγίσεις, και στην προοπτική αυτή αναφέρθηκε ο καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Νίκος Ευστρατίου, σε εισήγησή του στο συνέδριο «Εκατό Χρόνια έρευνας της Προϊστορικής Μακεδονίας», στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Η προσέγγιση της παλαιολιθικής έρευνας στη Μακεδονία βρίσκεται σε αρχικό στάδιο, διαπιστώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ, θέτοντας ως καίριο ζήτημα την αποσπασματικότητα που τη χαρακτηρίζει σε όλες τις περιόδους του Πλειστοκαίνου (από την Κατώτερη Παλαιολιθική μέχρι το τέλος της Ανώτερης). Ο ίδιος εντοπίζει «αδυναμίες θεσμικές που προκύπτουν από ελλιπή προγράμματα εκπαίδευσης και μελέτης της περιόδου, αντικειμενικές συνθήκες που δεν πριμοδοτούν, όπως συμβαίνει με τα ''μνημεία'' άλλων περιόδων την υλοποίηση συστηματικών παλαιολιθικών ερευνών – στα δημόσια έργα δεν αναγνωρίζεται ότι καταστρέφουν παλαιολιθικές θέσεις για να προκύψει έτσι η ανάγκη έρευνας, μελέτης και προστασίας τους - αλλά κυρίως χαμηλή αρχαιολογική ''ορατότητα'' των παλαιολιθικών ομάδων εξαιτίας της δυναμικής του γεωμορφολογικού τοπίου και των παλαιοπεριβαλλοντικών αλλαγών που παρεμβαίνουν σχεδόν δραματικά σε κάθε ανασύνθεση συστημάτων εγκατάστασης».
Ο Αχελαίος αμφιπρόσωπος χειροπέλεκυς του Παλαιόκαστρου της Κοζάνης - μήκους 15 εκ. και πάχους περίπου 10 εκ. – «ορφανό» εύρημα των αρχών της δεκαετίας του '60 χωρίς εξακριβωμένη προέλευση – και το Σπήλαιο των Πετραλώνων ως χώρος παλαιολιθικής παρουσίας και δραστηριότητας («με σημαντικά σκελετικά κατάλοιπα αλλά με αμφιλεγόμενη ''αρχαιολογία''», σύμφωνα με τον κ. Ευστρατίου) αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις των προβλημάτων στην έρευνα του Μέσου Πλειστοκαίνου (Κατώτερη Παλαιολιθική). «Πρόκειται για δυο ακραίες, θα 'λεγε κανείς, περιπτώσεις αρχαιολογικών και σκελετικών ευρημάτων αντίστοιχα, που πέρα από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους που τα εντάσσουν σε πλατιές χρονικές και πολιτισμικές φάσεις, δεν έχουν κατορθώσει μέχρι σήμερα να προκαλέσουν μια τεκμηριωμένη επιστημονικά συζήτηση για την Κατώτερη Παλαιολιθική», τονίζει ο κ. Ευστρατίου. Αποσπασματικές πληροφορίες παρέχουν και τα λίθινα ευρήματα από τις «ταράτσες» του Αλιάκμονα κοντά στη Σιάτιστα.
Πιο πλούσια αρχαιολογικά, φτωχή όμως σε ανασκαφικές προσπάθειες, είναι η έρευνα της Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου στη Μακεδονία - ανάμεσα στα 200.000 και 50.000 χρόνια. «Ενώ λίθινο υλικό συναντάται σχεδόν σε κάθε κλασική επιφανειακή έρευνα που διεξάγεται, με την προϋπόθεση ότι υπάρχουν αρχαιολόγοι που μπορούν να το αναγνωρίσουν και επικρατούν καλές προϋποθέσεις ορατότητας, αυτό εξακολουθεί να παραμένει χωρίς αξιόπιστες χρονοστρωματογραφικές αναφορές», παρατηρεί ο κ. Ευστρατίου. Τα σπήλαια, που ερευνώνται πιο συχνά - χαρακτηρίζονται «γεωαρχαιολογικά αρχεία υψηλής ευκρίνειας»- δεν αποτελούν παρά χώρους περιστασιακών παλαιολιθικών δραστηριοτήτων (όπως τα καταφύγια).
Θέσεις της περιόδου αυτής ερευνήθηκαν σε περιοχές της Δράμας, στις πηγές του Αγγίτη, το σπήλαιο Μααρά, παραπόταμους του Στρυμόνα και κοιλάδες του Νέστου. Στην Πέλλα, στο χωριό Ραχώνα και σε μεσοπαλαιολιθικές εγκαταστάσεις, επιφανειακά ευρήματα καταδεικνύουν την έντονη παρουσία κυνηγετικών και τροφοσυλλεκτικών καταυλισμών σε όλη τη Μακεδονία κατά την περίοδο αυτή, ενώ λίθινα εργαλεία έχουν περισυλλεγεί και γύρω από τη λίμνη της Καστοριάς.
Επίμονη «μικρής κλίμακας» έρευνα έχει γίνει τα τελευταία δέκα χρόνια στην περιοχή της Σαμαρίνας, «όπου η παρουσία μιας πλούσιας σε ποσότητα και έξοχης σε ποιότητα μεσοπαλαιολιθικής εργαλειοτεχνίας φαίνεται να συνδέεται με επίμονους καταυλισμούς κυνηγών και μάλιστα σε τοπία που κανείς δεν ανέμενε μέχρι σήμερα – σε υψόμετρα σχεδόν αλπικά από 1.700 μ. μέχρι και 2.200 μ. – ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη της περιόδου στη Μακεδονία», τονίζει ο κ. Ευστρατίου. Η παρουσία ομάδων Νεάντερταλς στη δυτική Μακεδονία από τα 100.000 χρόνια τουλάχιστον φαίνεται να είναι αξιοπρόσεκτη.
Λιγότερο γνωστή στη Μακεδονία είναι η Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδος - ανάμεσα στα 44 και 11 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα – αποτέλεσμα ελλιπέστατης ερευνητικής προσπάθειας. Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί λίγες ενδείξεις παρουσίας κυνηγών και εγκαταστάσεων της περιόδου. «Ίσως αυτό να συνδέεται με τη χρήση εξωγενών πηγών προμήθειας πρώτης ύλης, κάτι που ενδεχόμενα υποδηλώνει τη μεγαλύτερη κινητικότητα των κυνηγετικών ομάδων και επομένως μια μικρότερη αρχαιολογική ''ορατότητα'' σε χώρους εκτός σπηλαίων», λέει ο κ. Ευστρατίου.
Πηγή: Χρύσα Νάνου "Αγγελιοφόρος"
Δεν υπάρχουν σχόλια