Χιλιάδες επισκέπτες προσελκύει στο Neues Museum του Βερολίνου η προτομή της Νεφερτίτης, 100 χρόνια μετά την ανακάλυψή της στα ερείπια της...
 |
| Χιλιάδες επισκέπτες προσελκύει στο Neues Museum του Βερολίνου η προτομή της Νεφερτίτης, 100 χρόνια μετά την ανακάλυψή της στα ερείπια της Αμάρνας. |
Είναι μοντέρνα ευρωπαϊκή ομορφιά. Η Νεφερτίτη (1370 - 1340 π.Χ.), σύζυγος του Φαραώ Ακενατών Δ', μοιάζει περισσότερο με σημερινή Αθηναία, Παριζιάνα ή Ρωμαία, παρά με το παραδοσιακό πρότυπο της αιγύπτιας καλλονής. Σίγουρα είναι πάντως, λόγω διαμονής, «η ωραιότερη γυναίκα του Βερολίνου», όπως την αποκάλεσε γερμανική εφημερίδα.
Αυτό το διαπιστώνουν καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες στο Neues Museum της γερμανικής πρωτεύουσας, στον βόρειο θόλο του οποίου βρήκε θέση η προτομή της τον Οκτώβριο του 2009 - «μια για πάντα εκεί», όπως τονίζει ο πρόεδρος του ιδρύματος Preußischer Kulturbesitz Χέρμαν Πάρτσινγκερ. Η εύθραυστη κατασκευή της, πρόσθεσε, που αποκάλυψαν πρόσφατες τομογραφικές εξετάσεις, κάνουν ανεπίτρεπτη την οποιαδήποτε μετακίνησή της.
Τέτοια γυναίκα είναι δώρο θεού και για τους αιγυπτιολόγους, που γιορτάζουν εφέτος την εκατοστή επέτειο (6 Δεκεμβρίου 1912) από την ανακάλυψη της προτομής της στα ερείπια της Αμάρνας, της περιοχής γύρω από την Ακενατών, την τότε πρωτεύουσα των Φαραώ. Ο επικεφαλής του συνεργείου ανασκαφών, ο γερμανός αρχιτέκτονας Λούντβιχ Μπόρχαρτ, έχει από τότε τη φήμη του «Ερρίκου Σλήμαν» της αιγυπτιολογίας. Στη συνέντευξη Τύπου της περασμένης Τετάρτης στην «ελληνική αυλή» του Neues Museum παρευρέθησαν εκατοντάδες δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο.
Μελαγχολική Μόνα Λίζα
Απόμακρη, αινιγματική, γοητευτική, μια μελαγχολική Μόνα Λίζα από ασβεστόλιθο και γύψο, που μαγνητίζει το μάτι. Και αυτό παρά το γεγονός ότι είναι μονόφθαλμη - η κόρη του αριστερού της ματιού (από πέτρινο κρύσταλλο) λείπει εντελώς. Όχι επειδή το έχασε κάποτε με τον καιρό, αλλά επειδή δεν το είχε ποτέ: η συγκεκριμένη προτομή, όπως έδειξαν οι αρχαιολογικές έρευνες, δεν προοριζόταν για τη δημοσιότητα, αλλά για το εργαστήριο. Ως μη ολοκληρωμένο πρότυπο άφηνε τη δυνατότητα για πολλές άλλες παραλλαγές. Στην έκθεση παρουσιάζονται δεκάδες από αυτές.
Κατά τα λοιπά δεν υπάρχουν πολλά άλλα ιστορικά πειστήρια για τον βίο και την πολιτεία της Νεφερτίτης. Και αυτό άνοιγε μέχρι πρότινος τον δρόμο για κάθε είδους φαντασιώσεις, που την ήθελαν πότε αφεντικό του συζύγου της και πότε σκλάβα του - σε ένα αυλικό περιβάλλον γεμάτο ραδιουργίες και προδοσία.
Αυτό άλλαξε μόλις εφέτος: μία πινακίδα από το δέκατο έκτο έτος της διακυβέρνησης του Ακενατών, την οποία αποκρυπτογράφησαν ολλανδοί αρχαιολόγοι, δείχνει ότι οι δύο σύζυγοι τα πήγαιναν ως τότε θαυμάσια μεταξύ τους - δύσκολο να τα χάλασαν στον έναν και τελευταίο ακόμα χρόνο βασιλείας που έμελλε να χαρούν.
Η αρμονία στη σχέση τους φαίνεται και από ένα ανάγλυφο της εποχής, που δείχνει τον Φαραώ και τη σύζυγό του στο ίδιο ύψος με τον θεό του Ήλιου, Ατών. Ορισμένοι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν από αυτό ότι η Νεφερτίτη ήταν τουλάχιστον ισότιμη με τους δύο άλλους συναπεικονιζομένους και κατ' επέκταση και η ίδια «θεά». Αυτή η αναγόρευσή της σε πολιτικό «κλώνο» του Φαραώ της δίνει έναν ιστορικό ρόλο που ξεπερνά κατά πολύ εκείνον του μοντέλου απαράμιλλης γυναικείας ομορφιάς.
Η εποχή της Αμάρνας
Βέβαια, στην έκθεση του Βερολίνου η Νεφερτίτη αποτελεί μάλλον πρόσχημα. «Εκείνο που θέλουμε πρωτίστως είναι να φωτίσουμε τη λεγόμενη εποχή της Αμάρνας» είπε κατά τη συνέντευξη Τύπου η πρόεδρος του Αιγυπτιακού Μουσείου της πόλης Φριντερίκε Σάιφριντ. Και αυτή η εποχή, που διήρκεσε μόλις 17 χρόνια, ήταν από τις πιο επαναστατικές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Γύρω στο 1381 π.Χ. ο πατέρας του Ακενατών, Αμενχότε Γ' ο Μεγαλοπρεπής, που κυβέρνησε για 30 συναπτά έτη, παρ' ότι πολυθεϊστής, δίνει το προβάδισμα στον θεό του Ηλιου, Ατών.
Ο γιος και διάδοχός του επιταχύνει αυτό το προβάδισμα. Ακολουθούν πρωτάκουστες ως τότε ρήξεις: απόλυση της πολυθεϊστικής ιερατικής καμαρίλας, εγκατάλειψη της πρωτεύουσας των Θηβών και δημιουργία μιας νέας, της Ακενατών (περί το 1351 π.Χ., περίπου 380 χλμ. βορείως των Θηβών), και ανακήρυξη του Ατών σε έναν και μοναδικό Κύριο και Θεό των Αιγυπτίων.
Θεός ενός πραγματικού ουρανού, σχεδόν «επίγειος» και πάντως όχι όπως οι μεταφυσικοί διάδοχοί του, «επουράνιος», φερμένος από το υπερπέραν.
Το αποτέλεσμα της πρώτης στον κόσμο μονοθεϊστικής θρησκείας ήταν η ανατροπή όλων των αισθητικών προτύπων. Η τέχνη έχασε για πρώτη φορά τον απρόσωπο χαρακτήρα της, τα πορτρέτα έφεραν τα ακριβή χαρακτηριστικά των μοντέλων τους, που εμπλουτίζονταν με χρώμα και χάρη. Η Νεφερτίτη είναι το πιο εύγλωττο παράδειγμα.
Η κατάρρευση του νέου κράτους, περί το 1331 π.Χ., και η παλινόρθωση του πολυθεϊσμού σχετίζονται προφανώς άμεσα με τον θάνατο του Ακενατών, τρία χρόνια νωρίτερα, αλλά και με τις εγγενείς αδυναμίες της νέας θρησκείας: «Μία δοξασία που ρίχνει όλο το βάρος στη φυσική δύναμη του φωτός δεν μπορεί να καλύψει όλες τις μεταφυσικές ανάγκες των πιστών» σημείωσε η κυρία Σάιφριντ. «Αλλά κυρίως δεν μπορεί να καταπολεμήσει τον πανικό μπροστά στο σκοτάδι της νύχτας».
Οι πρώτοι μονοθεϊστές
Η έκθεση παρουσιάζει με θεαματικό τρόπο την άνοδο και την πτώση του πρώτου μονοθεϊστικού πολιτισμού. Σε αυτό συμβάλλουν και μερικά τεχνολογικά τεχνάσματα: μία τεράστια φωτιστική κατασκευή, για παράδειγμα, στην αρχή της πρώτης αίθουσας, δίνει την αίσθηση της απόλυτης κυριαρχίας του φωτός. Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι όμως τα θραύσματα από τα μωσαϊκά και τα αγγεία που βρέθηκαν στην Αμάρνα - και αυτό παρ' όλο που οι κάτοχοί τους, όπως υποθέτουν οι αρχαιολόγοι, πήραν μαζί τους τα ωραιότερα από αυτά κατά την επιστροφή τους στις Θήβες. Σχήματα και χρώματα που ξαφνιάζουν με τη φρεσκάδα και την πρωτοτυπία τους.
Την παράσταση κλέβει όμως, όπως πάντα, η Νεφερτίτη, η (σε αναλογία με την ηρωίδα της όπερας «Αλιείς μαργαριταριών» του Ζορζ Μπιζέ) «deesse» (θεά), γοητευτική και πανέμορφη, που ήρθε να μείνει στο Βερολίνο. Και θα μείνει μάλλον για πάντα εκεί. Όχι τόσο για λόγους συντήρησης όσο για να μην παραδοθεί ποτέ στους φυσικούς κατόχους της, τους Αιγυπτίους.
Δεν υπάρχουν σχόλια