Ένας ιδιότυπος ζωολογικός κήπος

Τα ζωόμορφα αγγεία εμφανίζονται στην αρχαία τέχνη της Μεσογείου πολύ νωρίς, ήδη από τη νεολιθική εποχή. 

Τα ζωόμορφα αγγεία εμφανίζονται στην αρχαία τέχνη της Μεσογείου πολύ νωρίς, ήδη από τη νεολιθική εποχή. 


Οι κεφαλές των ζώων αποδείχτηκαν μάλιστα ιδιαιτέρως κατάλληλες για τα ρυτά, μια κατηγορία αγγείων που χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές ή συμπόσια και είχαν πολύ μεγάλη μορφολογική ποικιλία. Τα ρυτά ονομάζονται έτσι γιατί έχουν δύο οπές και συνεπώς το υγρό που περιέχουν διαρκώς ρέει. Από τη μια μεγαλύτερη οπή γεμίζει το σκεύος, από την μικρότερη στάζει ή ρέει σιγά-σιγά το υγρό. Η ζωομορφική απόδοση δίνει τη δυνατότητα να ζωντανέψει η λειτουργία του σκεύους περισσότερο όταν δημιουργείται η εντύπωση ότι το υγρό χύνεται από το στόμα ενός ζώου.   

Τα ζωόμορφα αγγεία έγιναν ιδιαιτέρως δημοφιλή και ιδιαιτέρως περίτεχνα από τον 5ο αιώνα π.Χ. όταν η αττική αγγειοπλαστική φθάνει στο απόγειό της. Είναι η εποχή που η δεξιοτεχνία των αγγειοπλαστών του αθηναϊκού κεραμεικού φθάνει σε τόσο υψηλό επίπεδο ώστε αποδίδει γλυπτικά με εξαιρετικό νατουραλισμό είτε πλήρως ζωόμορφα αγγεία, όπως είναι οι ασκοί, είτε τις κεφαλές ζώων που κοσμούν την απόληξη των κλασικών ρυτών. Αυτή η δεξιοτεχνία μεταλαμπαδεύεται γρήγορα στη Νότια Ιταλία, από όπου προέρχονται πολλά εξαιρετικά δείγματα.   

Από τον 5ο αιώνα ως και τη ρωμαϊκή εποχή παράγεται ένας μεγάλος αριθμός τέτοιων αγγείων και η συνολική παρουσίασή τους είναι βέβαια πρακτικά αδύνατη. Σκέφτηκα όμως ότι αξίζει να συλλέξει κανείς μερικά σπάνια και ιδίως εκφραστικά φυσιοκρατικά δείγματα και να συνθέσει έτσι έναν ιδιότυπο ζωολογικό κήπο που περιλαμβάνει μερικές πραγματικά θαυμάσιες απεικονίσεις ζώων. 

Παρά το γεγονός ότι δίνω έμφαση όπως ανέφερα σε πήλινα αγγεία από τους ιστορικούς χρόνους, και δη από τον 5ο αι. π.Χ. και εξής, ξεκινώ με μερικά δείγματα ζωόμορφων αγγείων από το προϊστορικό Αιγαίο και από διάφορες ύλες γιατί νομίζω ότι έχουν κι αυτά, παρά τη σχηματοποίησή τους, ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δίνουν ένα στίγμα για ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει τους επόμενους αιώνες. 

Σκαντζόχοιρος: Το ζώο εικονίζεται καθιστό να κρατά φιάλη.
Χαλανδριανή Σύρου, 3η χιλιετία π.Χ. 

Αγριόχοιρος: Πήλινο ρυτό από το Ακρωτήρι Θήρας, 17ος αι. π.Χ. 

Οι τρεις λέαινες: πήλινη από το Ακρωτήρι της Θήρας (17ος αι. π.Χ.), μαρμάρινη από την Κνωσό (16-15ος αι. π.Χ.), χρυσή από τις Μυκήνες (16ος αι. π.Χ.)

Ταυροκεφαλή: Ασημένιο ρυτό από τις Μυκήνες με χρυσά κέρατα και χρυσό ρόδακα στο μέτωπο, 16ος αι. π.Χ. 

Ταυροκεφαλή: Ρυτό από την Κνωσό από οφείτη λίθο. Στα μάτια χρησιμοποιήθηκε ίασπις και
ορεία (ορυκτή) κρύσταλλος και στο ρύγχος μάργαρο, 15ος αι. πΧ. 

Ποντικός: Ασκός με ηθμό (σουρωτήρι) στο στόμιο και οπή εκροής στην ουρά, από τη Σικελία,
4ος αι. π.Χ. Το ζώο εικονίζεται ξαπλωμένο πάνω στα πόδια του.

Ποντικός: Μελανόμορφο θήλαστρο (σκεύος για το τάισμα μικρών παιδιών), από τη Σικελία, 310-300 π.Χ. Σε κάθε όψη του αγγείου ζωγραφίζεται ένας ιππόκαμπος και στο μέτωπο κισσόφυλλο.

Νυφίτσα: Μελαμβαφής ασκός, Νότια Ιταλία, 4ος αι. π.Χ.

Πάπια: Ετρουσκικός ασκός, Vulci, 350-325 π.Χ. Στη θέση των φτερών της πάπιας εικονίζονται δύο γυμνές μορφές, ένας άντρας και μια γυναίκα που φαίνονται σαν να κολυμπούν μαζί στο νερό.

Πάπια: Ασκός, Κύμη (;), 4ος αι. π.Χ.

Αετός: Αττικό ερυθρόμορφο ρυτό που αποδίδεται στον Δούρι, Capua, 500-470 π.Χ. 

Αλεπού: Ερυθρόμορφο ρυτό του Ζωγράφου του Bristol, Απουλία, 340-315 π.Χ.
Στο λαιμό του αγγείου φτερωτή γυναικεία μορφή.

Κουτάβι καθισμένο στα πόδια του, τα μπροστινά πλέον σπασμένα.
Μελαμβαφής ασκός, Απουλία, 330-300 π.Χ. 

Σκύλος: Ερυθρόμορφο αττικό κύπελο (δεν είναι ρυτό), Απουλία, 350-300 π.Χ.
Στο λαιμό Σάτυρος που τρέχει. 

Σκύλος: Ερυθρόμορφο ρυτό, Απουλία, 320-310 π.Χ. Στο λαιμό Έρωτας καθισμένος σε βράχο
κρατά σταφύλια και στεφάνι με ταινία.

Σκύλος: Ερυθρόμορφο αττικό ρυτό, Falerii, πρώιμος 5ος αι. π.Χ. 

Σκύλος: Ερυθρόμορφο ρυτό του Βρύγου, πρώιμος 5ος αι. π.Χ.

Σκύλος: Άγραπτο ρυτό, Απουλία, ύστερος 4ος-πρώιμος 3ος αι. π.Χ. Αποδίδεται σκύλος Μαλτέζικης ράτσας.

Σκύλος: Ερυθρόμορφο ρυτό, Απουλία, 350-300 π.Χ. Στο λαιμό εικονίζεται γονατιστός Έρωτας με βεντάλια, καθρέπτη και στεφάνι. Αποδίδεται σκύλος Μαλτέζικης ράτσας.

Σκύλος-Αγριόχοιρος: Ερυθρόμορφο ρυτό, Απουλία, 340-320 π.Χ. Το άκρο του ρυτού λήγει σε δύο διαφορετικές ενωμένες κεφαλές ζώων, ενός σκύλου και ενός αγριόχοιρου. Ο αγριόχοιρος είναι βαμμένος ερυθρός, ο σκύλος λευκός. Στο λαιμό εικονίζονται καθιστή νεαρή γυναίκα που κρατά φιάλη με φρούτα και νεαρός άνδρας που την προσεγγίζει κρατώντας φιάλη. 

Αγριόχοιρος: Ερυθρόμορφο ρυτό, Sheikh Zenad, 5ος αι. π.Χ.
Στο λαιμό εικονίζονται νεαρά αγόρια..

Αγριόχοιρος: Ερυθρόμορφο ρυτό του Σωτάδη, Capua, 460-450 π.Χ.
Στο λαιμό εικονίζονται αγριόχοιροι.

Αγριόχοιρος: Ερυθρόμορφο ρυτό, Τάραντας, 340-330 π.Χ.
Στο λαιμό φτερωτή γυναικεία μορφή με κοσμήματα, κρατά φιάλη.

Κριός: Ερυθρόμορφο ρυτό, Απουλία, 340-320 π.Χ. Στο λαιμό του αγγείου
ο φτερωτός Έρωτας με κοσμήματα κρατά πυξίδα. 

Κριός: Ερυθρόμορφο αττικό ρυτό του Συρίσκου, Capua, 480-470 π.Χ.
Στο λαιμό εικονίζεται σκηνή συμποσίου. 

Κριός: Ερυθρόμορφο ρυτό, Ανάβυσσος, Αττική, 460-450 π.Χ.
Στο λαιμό νεαρές γυναίκες και άνδρας. 

Πρόβατο: Ερυθρόμορφο ρυτό, αποδίδεται στο Ζωγράφο του Λονδίνου Ε100, Αττική, 460 π.Χ.
Στο λαιμό αποδίδονται αγόρια στο σχολείο. 

Λιοντάρι: Ασκός, Vulci, 340-300 π.Χ. Μάλλον χρησιμοποιήθηκε ως μυροδοχείο.

Ελάφι: Ερυθρόμορφο ρυτό, Απουλία, 350-300 π.Χ. Στο λαιμό εικονίζεται φτερωτή Νίκη.

Γάϊδαρος: Ερυθρόμορφο ρυτό του Ζωγράφου των Βρυξελλών,
Αττική, 470-460 π.Χ..

Ημίονος: Ρυτό, Vulci (;), 400 π.Χ.

Άλογο: Ερυθρόμορφο ρυτό, Ruvo, 400-300 π.Χ. Στο λαιμό ο φτερωτός Έρωτας
με κοσμήματα κρατά πυξίδα και γιρλάντα με λουλούδια.

Αγελάδα: Ερυθρόμορφο ρυτό, Ruvo, 400-300 π.Χ. Στο λαιμό γυναικεία μορφή
με κοσμήματα κρατά στεφάνι και τύμπανο.

Αγελάδα: Ερυθρόμορφο ρυτό, Vulci (;), 460 π.Χ. Στο λαιμό νεαρές γυναίκες και νέοι.

Ελέφαντας: Μελαμβαφής ασκός, Vulci, 300-200 π.Χ.
Στο εσωτερικό μικρό κρόταλο για κουδουνίστρα.

Δαγκάνα αστακού: Αττικός ερυθρόμορφος ασκός διακοσμημένος με σκύλο, γάτα και κόκορα, Αττική, 470-400 π.Χ. 

Δαγκάνα αστακού: Αττικός ερυθρόμορφος ασκός διακοσμημένος με ελάφι και αλεπού,
Αττική, 470-400 π.Χ. 

Δαγκάνα αστακού: Αττικός ερυθρόμορφος ασκός διακοσμημένος με ημίονο,
από την Capua, 460 π.Χ. 

Ψάρι: Κορινθιακό ρυτό, 6ος αι. π.Χ. 

Αναδημοσίευση: Β. Πλιάτσικα, LiFO