Αφιερώνεται στη μνήμη των Δημήτρη Λαζαρίδη, Ευθύμιου Μαστροκώστα, Γρηγόρη Κωνσταντινόπουλου, που αντιστάθηκαν.
Αφιερώνεται στη μνήμη των Δημήτρη Λαζαρίδη, Ευθύμιου Μαστροκώστα, Γρηγόρη Κωνσταντινόπουλου, που αντιστάθηκαν.
Αυτός ο (πρώην) χαρίεις τόπος συνδέεται με δύο πολύ έντονες εμπειρίες μου: την άφατη χαρά να αντικρίσω τη Φρασίκλεια να ξαναπροβάλλει στο αττικό φως ύστερα από 2.500 χρόνια (ανασκαφή Ευθ. Μαστροκώστα - Ευ. Κακαβογιάννη, 1972) και την πικρία της «απώλειας» του προϊστορικού οικισμού (3.500 π.Χ.) με τους υπόγειους θαλάμους.
Ήταν αυτονόητο ότι η κατασκευή των Ολυμπιακών Έργων δεν ήταν δυνατόν να καθυστερήσει. Γι' αυτό η Εφορεία είχε αντιδράσει για τη χωροθέτησή τους σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, πλην όμως οι αρμόδιοι στην Κεντρική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ αγνόησαν τα αρχαιολογικά δεδομένα. Έτσι, το Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο και ο Ιππόδρομος έγιναν στην καρδιά του σημαντικού αρχαίου δήμου Μυρρινούντος.
Κατά τις εργασίες αποκαλύφθηκαν περισσότερα και σημαντικότερα μνημεία απ' όσα αναμέναμε (2 προϊστορικοί οικισμοί -6000 και 3500 π.Χ.-, μυκηναϊκό νεκροταφείο, αρχαίοι δρόμοι, μεγάλος αρχαίος ναός, 5 μικρότερα ιερά, 7 νεκροταφεία ιστορικών χρόνων, 3 δημόσια κτήρια, 2 αγροικίες). Η μάχη ήταν διπλή: να ολοκληρώσουμε εγκαίρως τις ανασκαφές και να διατηρήσουμε τα σημαντικά σύνολα, άλλα ορατά και επισκέψιμα και άλλα για συνέχιση της έρευνας «από τις μέλλουσες γενεές».
Σε γενικές γραμμές, η «επιχείρηση» ήταν επιτυχής, με τη διενέργεια παράλληλα της έρευνας και της κατασκευής των νέων εγκαταστάσεων. Υπήρξε όμως και μια «απώλεια». Στη θέση όπου είχαν χωροθετηθεί οι στάβλοι του ΟΙΚ, μέσα στη λεπτή επίχωση, είχαν εντοπιστεί τα φτωχά λείψανα μικρού προϊστορικού οικισμού του τέλους της 4ης χιλιετίας π.Χ. Δύο μικρά κτήρια και μερικοί τοίχοι διαλυμένοι από την καλλιέργεια. Απέμενε μόνο η έρευνα κάποιων ακανόνιστων λάκκων, όταν υπέβαλα την εισήγησή μου για αποξήλωση των λίγων λειψάνων και έναρξη της κατασκευής των νέων κτηρίων . Η προβλεπόμενη Υπουργική Απόφαση εξεδόθη και η έρευνα των λάκκων συνεχιζόταν με «ηρωικούς» ρυθμούς εκείνο το φθινόπωρο του 2002, που, όπως γράφτηκε, ήταν το πιο βροχερό από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, με το βοριά να ξηλώνει τα στέγαστρα και τα σκάμματα να πλημμυρίζουν από τα νερά της βροχής, που τα βγάζαμε με αντλίες για να σκάψουμε...
Κι εν τω μεταξύ, η έρευνα των λάκκων συνεχιζόταν. Αλλά όσο περνούσαν οι μέρες, οι «λάκκοι» μεγάλωναν, βάθαιναν και προχωρούσαν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Τελικά, δεν ήσαν απλοί λάκκοι. Αποκαλύφθηκαν 13 μεγάλοι θάλαμοι, ολόκληρα δωμάτια, ανοιγμένοι μέσα στον μαλακό βράχο, σε μερικούς από τους οποίους σωζόταν τμήμα της οροφής. Αυτοί ήσαν οι «λάκκοι». Από τα ευρήματα των θαλάμων ήταν φανερό πως ήσαν χώροι κατοικίας.
Μεγάλοι υπόγειοι θάλαμοι της 3ης χιλιετίας π.Χ. είχαν βρεθεί στο Κέντρο Υγείας Κορωπίου, αλλά ήταν διαφορετική η μορφή και η χρήση τους. Ο προϊστορικός οικισμός με τους θαλάμους-κατοικίες στη Μερέντα ήταν ένα μοναδικό παράδειγμα στον ελλαδικό χώρο κατά την 4η χιλιετία. Παράλληλα της ίδιας εποχής βρήκαμε στην ανατολική Μεσόγειο (Κύπρο και Παλαιστίνη), ενώ από τις αρχαίες γραπτές πηγές μάθαμε ότι την εποχή του Ηροδότου και του Ξενοφώντα στον Πόντο και τη Δακία οι άνθρωποι συνέχιζαν να κατοικούν σε υπόγειες κατοικίες, όπως στην Καππαδοκία και το Διδυμότειχο μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, και την κεντρική Ασία (Αφγανιστάν κ.λπ.) μέχρι σήμερα.
Η μοναδικότητα αυτή και η αρχαιότητά τους, καθώς και τα μορφολογικά στοιχεία των θαλάμων τους, τα καθιστούσαν ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΜΝΗΜΕΙΑ. Η θέση όμως του οικισμού στο μέσον του χώρου των στάβλοι του ΟΙΚ που είχαν αρχίσει να κατασκευάζονται έκανε τη διατήρησή τους αδύνατη. Αυτό που απέμενε στην ανασκαφική ομάδα (που δούλεψε από το πρωί ώς το βράδυ, αδιάκοπα επί δύο μήνες, με ακραίες καιρικές συνθήκες) ήταν η εξαντλητική έρευνα του χώρου και η πλήρης τεκμηρίωση των ευρημάτων.
Και αφού είχαμε σκάψει την περιοχή του οικισμού «με τα κουταλάκια» (όπως είπε ο προϊστάμενός μας), παραδώσαμε το χώρο στις μπουλντόζες. Αποχωρώντας, είπα στους αρχαιολόγους της ομάδας: «Και τώρα είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε οτιδήποτε σας τύχει στην "αρχαιολογική ζωή σας"». Και η απάντηση, που δεν μπορώ να την ξεχάσω, ήρθε από έναν ευαίσθητο νέο συνάδελφο, τον Ιάκωβο: «Γιατί, μπορεί να μας τύχει κάτι χειρότερο, κ. Όλγα;».
Αυτές οι τραυματικές εμπειρίες συμβαίνουν επειδή οι αρμόδιοι που σχεδιάζουν (και όχι μόνο οι πολιτικοί) ξεχνούν ότι ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ και ότι το Σύνταγμα και η αρχαιολογική νομοθεσία, ελληνική και ευρωπαϊκή, τα προστατεύουν εις το διηνεκές. Και όταν οι όροι αυτοί καταπατώνται, οι αρχαιολόγοι βρίσκονται ανάμεσα στις συμπληγάδες της τήρησης του δημόσιου όρκου τους για την προστασία των αρχαίων και της εντολής άνωθεν, όπως συμβαίνει τώρα και με τα μνημεία της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.
* Η Όλγα Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη υπηρέτησε επί μακρόν την Αρχαιολογική Υπηρεσία, δίνοντας αγώνες για τη σωτηρία των αρχαιοτήτων.
Αναδημοσίευση: Ο. Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη, Ελευθεροτυπία
Δεν υπάρχουν σχόλια