Εργάτες της ανασκαφής στη Ζώμινθο κρατούν τον λίθινο βαθμιδωτό βωμό που μόλις ήρθε στο φως. Μια από τις πιο σημαντικές ανασκαφές στο μ...
 |
| Εργάτες της ανασκαφής στη Ζώμινθο κρατούν τον λίθινο βαθμιδωτό βωμό που μόλις ήρθε στο φως. |
Μια από τις πιο σημαντικές ανασκαφές στο μινωικό ανάκτορο της Ζωμίνθου αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποκάλυψης στοιχείων για τις τελετουργίες που γίνονταν εκεί πριν από τέσσερις χιλιετίες.
Βρέθηκε καλά προστατευμένο, κάτω από ένα πέτρινο θρανίο που ακουμπά στον τοίχο. Λίθινο και το ίδιο αλλά με ασυνήθιστο σχήμα, καθώς αποτελείται από τρία βαθμιδωτά επίπεδα, που μεγαλώνουν από κάτω προς τα επάνω, με μια κοιλότητα μάλιστα στην άνω επιφάνειά του. Υπήρξε όχι απλώς η σημαντικότερη ανακάλυψη της εφετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο του Ψηλορείτη, αλλά και ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα που μας έρχονται από τη Μινωική Eποχή. Και αυτό επειδή σε κάθε μία από τις πλευρές του - δώδεκα συνολικά - είναι χαραγμένο από ένα σύμβολο της Γραμμικής Α γραφής.
Πρόκειται για έναν τελετουργικό βωμό, εξ ου και οι μικρές διαστάσεις του (20Χ20 εκ.), όπως εξηγεί η αρχαιολόγος δρ Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη που τον έφερε στο φως πριν από λίγες ημέρες κατά την ανασκαφή του τεράστιου κτιριακού συγκροτήματος της Ζωμίνθου. Η μελέτη του και η προσπάθεια ανάγνωσης των συμβόλων είναι κάτι που θα απαιτήσει χρόνο και θα γίνει βεβαίως από επιστήμονες, ειδικούς στις μινωικές γραφές, με την ελπίδα ότι μπορεί να αποκαλυφθούν σημαντικά στοιχεία για τις τελετουργίες που ελάμβαναν χώρα σε υψόμετρο 1.200 μ. πριν από 3.500 -4.000 χρόνια. Ο βωμός δεν υπήρξε άλλωστε το μοναδικό τελετουργικό αντικείμενο που αποκαλύφθηκε εφέτος: μια σειρά παραπλήσιων ευρημάτων αποδεικνύει περίτρανα τον ιερό χαρακτήρα του συγκροτήματος, το οποίο πέραν πάσης αμφιβολίας πλέον χαρακτηρίζεται ως ανάκτορο.
«Ένα μεγάλο διοικητικό, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο, πολυτελής έδρα του ιερατείου του Ιδαίου Αντρου, ήταν αυτό το ανάκτορο» λέει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη. «Γιατί η λειτουργία του δεν θα μπορούσε να περιορίζεται μόνο στους τρεις μήνες που, λόγω υψομέτρου, είναι προσβάσιμο. Έτσι, για τον υπόλοιπο χρόνο το ιερατείο ήταν εγκατεστημένο εδώ στη Ζώμινθο» προσθέτει. Παράλληλα επισημαίνει και τις παραγωγικές λειτουργίες του ανακτόρου, με τα εργαστήρια κεραμικής, μεταλλουργίας και ορείας κρυστάλλου, τα οποία έχουν ήδη αποκαλυφθεί - εκτός φυσικά από την προφανή διαχείριση του φυσικού πλούτου. Ο έλεγχος ωστόσο φαίνεται ότι ανήκε στην Κνωσό. Στον κοντινότερο δρόμο που οδηγεί προς την Ίδα και το Ιδαίον Άντρον, το οποίο λειτουργούσε ως λατρευτικό κέντρο από την εποχή των πρώτων ανακτόρων στην Κρήτη, το ανάκτορο της Ζωμίνθου ελεγχόταν προφανώς από την κυρίαρχη Κνωσό, η οποία είχε υπό την εξουσία της και το ιερό.
Θυσιαστήριο
Ένα δωμάτιο που έκρυβε εντυπωσιακά ευρήματα, τέτοια που μόνο σε ιερά εντοπίζονται, είναι η άλλη σπουδαία ανακάλυψη. Γιατί στη μία γωνία του ένας ημικυκλικός χώρος οριοθετημένος από όρθιες πλάκες έκρυβε πραγματικό θησαυρό: ένα χάλκινο θυμιατήρι με λαβή, δύο χάλκινους διπλούς πελέκεις και έναν μικρότερων διαστάσεων. Ακόμη, δύο απομιμήσεις πελέκεως και ξίφους, επίσης χάλκινα, και κάτω από αυτά πλήθος πήλινων αγγείων. Όλα τελετουργικά αντικείμενα τα οποία η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη μαζί με τον αείμνηστο Γιάννη Σακελλαράκη είχαν εντοπίσει παλαιότερα στο Ιδαίο Άντρο και στο ιερό κορυφής των Κυθήρων.
Αλλά τα ευρήματα δεν σταματούν εδώ. Μέσα στον χώρο αυτόν βρέθηκε και ένας δεύτερος λίθινος, τελετουργικός βωμός, αρκετά καμένος όμως από τη φωτιά, έτσι ώστε να είναι αδύνατον, επί του παρόντος τουλάχιστον, να διαπιστωθεί αν φέρει και αυτός εγχάρακτα σύμβολα. Τέλος, γύρω-γύρω από το πέτρινο χώρισμα ήταν τοποθετημένα και δόντια αγριόχοιρου, ενώ στο δωμάτιο βρίσκονταν διάσπαρτα κέρατα αίγαγρων και ενός ελαφιού.
«Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό περιβάλλον θυσιαστηρίου» εξηγεί η ανασκαφέας επισημαίνοντας ότι σε αυτό το δωμάτιο εντοπίστηκε, κάτω από το θρανίο, και ο βωμός με τα σύμβολα. Χαρακτηριστικό για τη Ζώμινθο εξάλλου είναι το γεγονός ότι όλα τα τελετουργικά σκεύη έχουν βρεθεί προσεκτικά αποθηκευμένα. «Είχαν έναν θρησκευτικό συντηρητισμό στην Προϊστορική Εποχή, γι' αυτό διατηρούσαν όλα τα τελετουργικά αντικείμενα, ακόμη και των παλαιότερων εποχών, ως ιερά κειμήλια» προσθέτει. Επιπλέον διευκρινίζει ότι στο κτίριο θα πρέπει να υπήρχαν αρκετοί χώροι θυσιαστηρίου, ενδεχομένως με κάποιες διαφορές μεταξύ τους, ώστε να καλύπτουν όλες τις τελετουργίες. Η απόδειξη βρίσκεται σε άλλο δωμάτιο του ανακτόρου, το οποίο διασώζει στη μία πλευρά του ένα υψηλότερο επίπεδο ειδικής χρήσης, ένα είδος βωμού στον οποίο ανεβαίνει κανείς με μικρή κλίμακα.
Ο κίονας
Για πόσα χρόνια μπορεί να διατηρηθεί το ξύλο; Μια απάντηση δίνει το εύρημα που εντοπίστηκε στην άλλη πλευρά του δωματίου των θρανίων και των λίθινων βωμών (ένας τοίχος που δεν κλείνει στις άκρες του διαχωρίζει το δωμάτιο στα δύο). Πρόκειται για τη βάση ενός λίθινου κίονα, τετράγωνου αρχικώς, με διαστάσεις 70Χ100 εκ. πλάτος και 15 ύψος και στη συνέχεια κυλινδρικού (διαμέτρου 55 εκ. και ύψους 17 εκ.) που χρησιμοποιείται ως υποδοχή του ξύλινου κίονα. Σε ύψος περίπου 30 εκ. και με διάμετρο 26,5 εκ. διασώζεται έτσι στη θέση του αυτό το ξύλο, το οποίο οι Μινωίτες είχαν κόψει προφανώς από το βουνό όπου βρίσκονταν και ήταν ονομαστό άλλωστε για την ξυλεία του, προκειμένου να κατασκευάσουν το κτίριο.
 |
| Βάση πέτρινου κίονα, ο οποίος φέρει ενσωματωμένο το ξύλινο τμήμα του, μέρος του οποίου διασώζεται στη θέση του. |
Είναι γνωστό εξάλλου ότι με αυτόν τον τρόπο ήταν κατασκευασμένα όλα τα μινωικά ανάκτορα καθώς η χρήση του ξύλου επέτρεπε την ελαφριά ανωδομή ώστε να μπορούν να προσθέσουν δύο και τρεις ορόφους. Το συγκεκριμένο αφαιρέθηκε με τεράστια προσοχή προκειμένου να συντηρηθεί ενώ η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη μας θυμίζει ότι ένα παρόμοιο εύρημα είχαν φέρει στο φως κατά την ανασκαφή των Αρχανών, στην είσοδο του ανακτόρου.
Ένας μακρύς διάδρομος μήκους 17,40 μ. (ως το σημείο που έχει φθάσει ως τώρα η ανασκαφή) και πλάτους 1,55 μ. χωρίζει το ανάκτορο σε δύο πτέρυγες, την ανατολική και τη δυτική. «Όλη η ανατολική πτέρυγα φαίνεται ότι είχε θρησκευτική χρήση» λέει η αρχαιολόγος.
Σε ένα από τα δωμάτια αυτής της πλευράς βρέθηκε μια πήλινη τριποδική τράπεζα με γαλάζιο κονίαμα ενώ σε ένα άλλο ήρθε στο φως ομάδα χάλκινων αντικειμένων θρησκευτικής χρήσης μεταξύ των οποίων διπλοί πελέκεις, αφιερωματικά εγχειρίδια αλλά και ένα μακρόστενο, χάλκινο αντικείμενο, απροσδιόριστης ακόμη χρήσης, με κρίκο στη μία άκρη του.
Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και όλα τα άλλα σπουδαία ευρήματα των τελευταίων χρόνων, όπως τα χάλκινα ειδώλια, το σκήπτρο του ιερέα με τα χαραγμένα φίδια, τα θυμιατήρια, τα χάλκινα εγχειρίδια και τα χάλκινα κύπελλα, τα ρυτά σε σχήμα ζώου, τα κύπελλα κοινωνίας αλλά και πολλά αναθήματα, περόνες και περίαπτα, κοσμήματα, ελάσματα.
Τοιχογραφίες
Τεράστιος είναι ο όγκος των κονιαμάτων που προκύπτουν από την ανασκαφή. Ειδικά μάλιστα οι τοίχοι των δωματίων του άνω ορόφου, όχι μόνο έφεραν καλής ποιότητας κονιάματα, αλλά ήταν και καλά τοιχογραφημένα, όπως διακρίνεται από τα χρώματα που έρχονται στο φως: κόκκινο, κίτρινο και γαλάζιο. Αλλά για τις παραστάσεις θα μπορεί να μιλήσει κανείς μετά τη συντήρηση των τοιχογραφιών - αν και ήδη, σε ένα μικρό τμήμα από αυτές, διακρίνονται ορισμένα κλαδιά και ένα πουλί.
Με περισσότερα από 55 δωμάτια και εμβαδόν άνω των 1.600 τ.μ., με δεύτερο όροφο ή και τρίτο σε μεγάλο μέρος του, το κτίριο είχε κατασκευαστεί στη δυτική πλαγιά ενός χαμηλού λόφου σε θέση που παρέχει τον έλεγχο ολόκληρου του οροπεδίου.
Η έκταση του χώρου ανέρχεται περίπου σε τέσσερα στρέμματα ενώ από τη γεωμαγνητική, που επίσης έγινε εφέτος, αποδείχτηκε ότι γύρω από το ανάκτορο υπάρχουν πολλά κτίσματα του οικισμού.
Μια ακόμη πολύτιμη πληροφορία της ανασκαφής εξάλλου προέκυψε από τον καθαρισμό του αύλειου χώρου της βόρειας πλευράς του κτιρίου όπου εντοπίστηκε η αρχή δύο πομπικών διαδρόμων του ανακτόρου. Δέκα αρχαιολόγοι, δύο αρχιτέκτονες, ειδικοί συντηρητές, τοίχων, τοιχογραφιών και αγγείων, ειδικοί ανασκαφικοί εργάτες για τους σημαντικούς χώρους εργάστηκαν επί πέντε εβδομάδες σε αυτόν τον χώρο, τον οποίο ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε εντοπίσει από το 1982, για να ξεκινήσει όμως την έρευνα μόλις το 2006. Ανασκαφέας του Ιδαίου Άντρου, των Αρχανών, του ιερού κορυφής στα Ανεμόσπηλια αλλά και των Κυθήρων, ο αρχαιολόγος θεωρούσε τη Ζώμινθο, με το προελληνικό όνομα, ως «μια μινωική μοναδικότητα», ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που επισήμαινε πως «αν αφήσω κάτι στην Αρχαιολογία, αυτό θα είναι η διάσταση των βουνών».
Ένας ιδιοφυής μινωίτης αρχιτέκτονας
Χτίστηκε με μεγάλους ογκόλιθους μήκους ενός μέτρου και όλα του τα δάπεδα ήταν καλοστρωμένα από ωραίες, μεγάλες πλάκες. Το ανάκτορο της Ζωμίνθου φαίνεται ότι είχε έναν ιδιοφυή αρχιτέκτονα με ιδιαίτερη γνώση της λειτουργίας και της χρήσης των χώρων, όπως λέει η αρχαιολόγος κυρία Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, η οποία διεξάγει την ανασκαφή. Τα ευρήματα δείχνουν ότι χτίστηκε στα Προανακτορικά χρόνια (2100-1900 π.Χ.), αφού μέσα στο κτίριο διατηρούνται ως «νησίδες» λείψανα εκείνης της περιόδου τα οποία οι μεταγενέστεροι - στην Παλαιοανακτορική περίοδο πλέον - ενσωμάτωσαν στην επόμενη φάση του. Ωστόσο, μετά τον σεισμό του 1700 π.Χ. περίπου, ο οποίος προκάλεσε μεγάλες καταστροφές, το κτίριο εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, οι οποίοι έφυγαν παίρνοντας μαζί τους και τα υπάρχοντά τους. Τα στοιχεία δείχνουν ότι επέστρεψαν γρήγορα, μέσα σε 30-50 χρόνια το πολύ, και τότε ξανάχτισαν το κτίριο αλλάζοντας σε μικρό βαθμό τη διαρρύθμισή του. Μερικούς αιώνες αργότερα όμως νέος σεισμός επέφερε μεγαλύτερη καταστροφή. Αλλά οι άνθρωποι επέστρεψαν για μία ακόμη φορά... και ξαναέχτισαν. Στη συνέχεια ήρθαν οι Μυκηναίοι, ήρθαν οι Ρωμαίοι, μετά οι Βυζαντινοί, οι Ενετοί, οι Τούρκοι, αφήνοντας όλοι τους στη Ζώμινθο τα χνάρια τους, που σε τίποτε όμως δεν κατόρθωσαν να ξεπεράσουν εκείνα των πρώτων μινωιτών κατοίκων.
Πηγή: Μ. Θερμού, Το Βήμα
Δεν υπάρχουν σχόλια