Η κρυφή ζωή των δούλων στην Πομπηία

Το όνομά της ήταν Amica («αγαπημένη φίλη»), το οποίο βρέθηκε μαζί με το αποτύπωμα της χαραγμένα σε πλακίδιο από τερακότα δίπλα από αυτά τη...

Το όνομά της ήταν Amica («αγαπημένη φίλη»), το οποίο βρέθηκε μαζί με το αποτύπωμα της χαραγμένα σε πλακίδιο από τερακότα δίπλα από αυτά της φίλης της Detfri. Το υπογεγραμμένο πλακίδιο είναι ένα σπάνιο εύρημα, καθώς η Amica ήταν σκλάβα των Ρωμαίων και μια απτή αποτύπωση της ζωής της, με τη μορφή του αποτυπώματος της, επιβιώνει μέχρι σήμερα.

Οι σκλάβοι της καλοδιατηρημένης ρωμαϊκής πόλης της Πομπηίας εξακολουθούν να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό «αόρατοι» στην ιστορία, σύμφωνα με τον Lauren Hackworth Petersen  του πανεπιστημίου Delaware.

Μια κρυμμένη ιστορία

Ο Petersen διερευνά νέες προσεγγίσεις για να φέρει τη ζωή των σκλάβων της Πομπηίας από τις σκιές στο φως, αντλώντας αποδεικτικό υλικό από τη λογοτεχνία, το δίκαιο, την τέχνη και όπου αλλού μπορεί. Η έρευνα αποτελεί μέρος ενός υπό έκδοση βιβλίου, το οποίο συγγράφει με τη Sandra Joshel του πανεπιστημίου της Washington.

Ο Petersen έχει περάσει αμέτρητες ώρες περπατώντας στα δρομάκια και τα στενά πεζοδρόμια της Πομπηίας κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού, την βροχή και τον αέρα του χειμώνα, προσπαθώντας να φανταστεί σε ποια σημεία της πόλης πήγαιναν οι σκλάβοι της καθώς εκτελούσαν τις καθημερινές τους εργασίες.

Ο Βεζούβιος έθαψε την Πομπηία το 79 μ.Χ., κάτω από ένα αποπνικτικό νέφος θερμού αέρα, ηφαιστειακής στάχτης και βράχου. Ο πληθυσμός της πόλης έχει υπολογιστεί σε 20.000 άτομα περίπου κατά τη στιγμή της καταστροφής της. Αν και κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό των σκλάβων στην πόλη, ένα τυπικό Ρωμαϊκό νοικοκυριό μπορεί να είχε από πέντε έως επτά σκλάβους, με τα μεγαλύτερα σπίτια, όπως το εντυπωσιακό Σπίτι του Μενάνδρου, με μέγεθος σχεδόν όσο ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο της πόλης, να αριθμεί πολύ περισσότερους δούλους.

Οι επιγραφές και τα ίχνη - που πιθανόν γίνονταν με ξύλινα παπούτσια - σε αρχαίο κεραμίδι μας προσφέρουν μια πτυχή του Ρωμαϊκού κόσμου. Όταν τα πήλινα κεραμίδια κατασκευάζονταν στον πρώτο  αιώνα π.Χ. για την οροφή ενός ναού στο θεαματικό ιερό του Samnite στο Pietrabbondante, δύο σκλάβες αποφάσισαν να διασκεδάσουν. Στο κάτω μέρος, η μια έγραψε στα λατινικά: «Η Amica, η υπηρέτρια του Herennius, αποτυπώνει το σήμα της όταν βάλαμε τα κεραμίδια [να στεγνώσουν]». H φίλη της έγραψε στο πάνω μέρος της επιγραφής σε γλώσσα Oscan, τη γλώσσα που ομιλείται από τους Σαμνίτες και πολλές άλλες ομάδες (κάποτε ήταν πιο συχνή και από τα Λατινικά). Τα λόγια της: «Η Detfri, η υπηρέτρια του Herennius Sattius, αποτύπωσε το σήμα της με το πέλμα των παπουτσιών της». Ο Adriano La Regina, που είναι σήμερα επικεφαλής του Γραφείου Αρχαιολογίας της Ρώμης, ανακάλυψε το κεραμίδι, σε ανασκαφές στην περιοχή το 1975.

Χρησιμοποιώντας ένα χάρτη της Πομπηίας με λεπτομερή διαγράμματα των αρχαίων δρόμων και κτιρίων της πόλης, ο Petersen επεσήμανε τις κύριες πόρτες σε σπίτια, οι οποίες φυλάσσονταν από δούλους στο εσωτερικό, καθώς και τις πλαϊνές πόρτες και άλλους πιθανούς «χώρους με κερκόπορτα» μέσω των οποίων οι σκλάβοι του σπιτιού πιθανότατα να διέφυγαν. Οι δούλοι μπορούσαν να «υφαρπάζουν» πολύτιμο χρόνο από την εποπτεία του ιδιοκτήτη τους (και των διαφόρων εποπτών τους) κουβαλώντας νερό από μια δημόσια κρήνη, μπαίνοντας σε μια ταβέρνα, αρτοποιείο ή μαγειρείο, ξεκουράζονταν σε κάποιο παγκάκι τοίχου στη σκιά ενός σπιτιού λίγους δρόμους μακριά ή να περιπλανώνται σε έναν κήπο στη νότια πλευρά της πόλης. Με αυτό τον τρόπο, «ένας σκλάβος μπορούσε να γίνει ανώνυμος και αόρατος στους πολυσύχναστους δρόμους», αναφέρει ο Petersen.

Αυτά τα στενά, αμφίδρομα πέτρινα δρομάκια θα ήταν θορυβώδη, γεμάτα μυρωδιές κάθε είδους από ανθρώπινα λύματα και κόπρανα ζώων, με γάιδαρους να σέρνουν κάρα και σκλάβους να μεταφέρουν μέλη της πλούσιας ελίτ πάνω από τον όχλο με φορεία κλειστά με κουρτίνες. Παραδόξως, σύμφωνα με τον Petersen, οι δούλοι δεν ήταν άμεσα αναγνωρίσιμα από το ντύσιμό τους. Ο απλός χιτώνας ήταν το ρούχο της επιλογής τους που φοριέται τόσο από τους σκλάβους όσο και από τους ιδιοκτήτες τους. Μόνο η toga προοριζόταν αποκλειστικά για τους Ρωμαίους πολίτες. Ωστόσο, πολλοί δεν την φορούσαν, δηλώνει ο Petersen, λόγω του μεγάλου μήκος της που την καθιστούσε περίπλοκη και δύσκολη για κάποιον να την κρατήσει καθαρή. Τα ούρα, τα οποία συλλέγονταν σε αγγεία, χρησιμοποιούνταν ως μέσο καθαρισμού λόγω της υψηλής περιεκτικότητας τους σε αμμωνία. Οι σκλάβοι που εργάζονταν στα πλυσταριά χρησιμοποιούσαν μικρά δοχεία γεμάτα με ούρα και νερό ενώ χτυπούσαν τα βρώμικα ρούχα με το μείγμα αυτό για να καθαριστούν.

Ο νόμος φέρνει τους σκλάβους στο φως

Οι σκλάβοι γίνονται πιο ορατοί στη ρωμαϊκή ιστορία μέσω της λογοτεχνίας και του νόμου, αναφέρει ο Petersen, επειδή αποτελούσαν ιδιοκτησία. Αν για παράδειγμα, είχαν χτυπήσει από κάποιο κάρο στο δρόμο ή από ένα αγγείο την στιγμή της μεταφοράς, η οικονομική αποζημίωση έπρεπε να δοθεί στον ιδιοκτήτη από τον δράστη του συμβάντος.

Σκλάβες εξυπηρετούν την ιδιοκτήτρια τους.

Αν και μερικοί σκλάβοι δραπέτευαν, πολλοί εντοπίζονταν και επέστρεφαν στους ιδιοκτήτες τους. Ο Petersen δήλωσε ότι τα φρικιαστικά σκελετικά κατάλοιπα ενός σκλάβου αλυσοδεμένου, που δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την έκρηξη του Βεζούβιου, βρέθηκαν σε μια φυλακή σκλάβων όταν η πόλη ανασκάφηκε μετά από αιώνες.

«Μαθαίνουμε να βλέπουμε τι έχουμε εκπαιδευτεί να μην βλέπουμε», δηλώνει ο Petersen. «Βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός σκλάβου και όχι μόνο μέσα από τα μάτια των πολιτών της αριστοκρατίας που έλεγχε τους δρόμους».

Ο Petersen υπήρξε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Delaware από το 2000. Ειδικεύεται στην αρχαία ρωμαϊκή τέχνη και αρχιτεκτονική και έχει κάνει επίσης εκτενή έρευνα στην ελληνική και ετρουσκική τέχνη.  Πήρε μέρος στις ανασκαφές στις ετρουσκικές / ρωμαϊκές κατοικίες στο Cetamura del Chianti της Ιταλίας.

Πηγή: Past Horizons