«Όσο διαρκούν οι βίαιες πιέσεις στην ελληνική κοινωνία, οι ερευνητές, όπως και όλες οι επίλεκτες πνευματικές δυνάμεις του τόπου, θα απειλ...
 |
| «Όσο διαρκούν οι βίαιες πιέσεις στην ελληνική κοινωνία, οι ερευνητές, όπως και όλες οι επίλεκτες πνευματικές δυνάμεις του τόπου, θα απειλούνται», τονίζει ο Γιώργος Τόλιας. |
«Όπως κάθε ιστορική πηγή, οι χάρτες, μόνοι τους, λένε ελάχιστα. Για να «μιλήσουν» πρέπει να ενταχθούν στο πολιτιστικό, πολιτικό, κοινωνικό και τεχνολογικό περιβάλλον που τους παρήγαγε και τους χρησιμοποίησε».
«Η ιστορία, όπως όλες οι ανθρωπιστικές σπουδές, είναι μια εμπειρική, διαισθητική εν πολλοίς ανασύνθεση των διαθέσιμων δεδομένων, με σκοπό την πειστική και κατά το δυνατόν πληρέστερη ερμηνεία του παρελθόντος. Κατά τη γνώμη μου, οι χωρικές αναπαραστάσεις, κείμενα και χάρτες, αποτελούν πολύτιμα τεκμήρια, καθώς σε αυτά αποτυπώνονται ποικίλες και παράλληλες προσλήψεις του χώρου, εμπνευσμένες από ανάγκες πολιτικές και οικονομικές, θρησκευτικής πίστης και ιστορικής μνήμης, ανάγκες που συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται. Αλλά και ως αντικείμενο της ιστορίας παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς μετατρέπονται από εργαλεία τεχνολογίας και επιστήμης σε κοινά πολιτιστικά αγαθά».
Μιλάμε με τον Γιώργο Τόλια, διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, με πολλές μονογραφίες και άρθρα γύρω από την πρόσληψη του ελληνικού χώρου, την ιστορία της αρχαιολογίας και των ελληνικών σπουδών, την ιστορία της χαρτογραφίας και της γεωγραφικής σκέψης.
* Προσφάτως βραβευτήκατε από την Ακαδημία Αθηνών για το «Ιστορία της Χαρτογραφίας του ελληνικού χώρου, 1420-1800. Χάρτες της συλλογής Μαργαρίτας Σαμούρκα». Τι σημαίνει αυτό;
- Η αναγνώριση του κορυφαίου πνευματικού θεσμού της χώρας αποτελεί μεγάλη τιμή τόσο για μένα προσωπικά και για το Ίδρυμα στο οποίο εργάζομαι ως ερευνητής, αλλά και για το επιστημονικό αντικείμενο το οποίο υπηρετώ: την ιστορική μελέτη των χωρικών αναπαραστάσεων και εννοιών και δη των σχετικών με την Ελλάδα. Το βιβλίο είναι καρπός της συνάντησης αυτού του προβληματισμού και μιας σπουδαίας συλλογής, που συγκέντρωσε η Μαργαρίτα Σαμούρκα. Ο αναλυτικός κατάλογος της συλλογής περιλαμβάνεται ως παράρτημα στην έκδοση. Τον συνέταξε η βιβλιολόγος Λεονώρα Ναβάρη και απαριθμεί περί τους 1.700 χάρτες. Η χρηματοδότηση του σχετικού ερευνητικού προγράμματος εξασφαλίστηκε από το Ίδρυμα Σαμούρκα το 2005. Το πρόγραμμα διήρκεσε επτά χρόνια και κατέληξε σε δύο βιβλία, καθώς την ελληνική έκδοση του 2008 ακολούθησε η ριζικά αναθεωρημένη αγγλική έκδοση, που κυκλοφόρησε από τους HES & DE GRAAF και Oak Knoll το 2012 και απέσπασε πολλές ευμενείς κριτικές.
* Ποιες πτυχές φωτίζει το βιβλίο;
- Το βιβλίο παρακολουθεί τη διαμόρφωση της εικόνας της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή Δύση μέσα από τη μελέτη της παραγωγής χαρτών του ελληνικού χώρου από το 15ο αι. έως τα 1800, με άλλα λόγια την περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα δεν αποτελούσε ακόμη διακριτή πολιτική οντότητα. Γνωρίζαμε τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισε ο ουμανισμός στην ανάδειξη της αρχαίας Ελλάδας ως κεντρικού συντελεστή του δυτικού οικοδομήματος, όπως γνωρίζαμε το ρόλο των ξένων, ελληνιστών και «περιηγητών», στη διαμόρφωση της εικόνας της Ελλάδας, αρχαίας και νεότερης. Οι διάχυτες αυτές απόψεις και γνώμες έπρεπε να τεκμηριωθούν συστηματικά, να ελεγχθούν πάνω σε ένα ενιαίο σώμα αξιόπιστων πρωτογενών πηγών.
* Αποκτήσαμε καθαρότερη εικόνα των ορισμών της Ελλάδας;
- Οι γεωγραφικοί ορισμοί, χάρτες και περιγραφές, με την πολυμορφία και τη θεματική ποικιλία τους, συγκροτούν ένα αξιόλογο και έως τώρα ανεκμετάλλευτο σώμα πηγών. Αποτελούν μαρτυρίες των μηχανισμών συγκρότησης των εικόνων της Ελλάδας, αλλά και της παγίωσής τους και της διάχυσής τους στη δημόσια σφαίρα. Θέλω να πιστεύω ότι έχουμε πλέον μια καθαρότερη εικόνα του γενικότερου πλαισίου και των μηχανισμών πρόσληψης της Ελλάδας. Ότι γνωρίζουμε με περισσότερη σαφήνεια τη θέση της στη συγκρότηση της δυτικής κοσμοθεώρησης, τις σύνθετες αμοιβαιότητες ανάμεσα στη λογιοσύνη, την πολιτική και την ιδεολογία που οδήγησαν στους ορισμούς της Ελλάδας, της θέσης, της έκτασης και του εθνοπολιτιστικού της περιεχομένου, με άλλα λόγια στην εννοιολόγησή της.
* Είστε ικανοποιημένος από την ιστορική έρευνα στη χώρα μας;
- Αναμφισβήτητα. Στα Ερευνητικά Κέντρα αλλά και σε Πανεπιστήμια πραγματοποιείται αξιόλογη ιστορική έρευνα. Η παγκοσμιοποίηση, η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η ψηφιακή εποχή μάς βρήκαν με υποδομές που λειτουργούν και αποδίδουν, και με καλά οργανωμένη πρόσβαση στις πρωτογενείς πηγές. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε επιχειρήσει ευρύτερες συνέργειες κι έχουμε διευρύνει τις ιστορικές θεματικές. Εχουν προκύψει έτσι ενδιαφέρουσες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, ατομικές και συλλογικές. Η νέα γενιά των ιστορικών μας είναι πιο σωστά διαμορφωμένη από τις προηγούμενες. Το πλέον σημαντικό σε αυτή τη φάση είναι να καταφέρουμε να διασώσουμε τις υποδομές που διαθέτουμε, να τις ανανεώσουμε, να τις στελεχώσουμε με νέους ερευνητές.
* Η κρίση αποτελεί τροχοπέδη στην έρευνα;
- Θέλω να ελπίζω (όπως εξάλλου όλοι μας) ότι η κρίση είναι παροδική. Στο μεταξύ, όσο διαρκούν οι βίαιες πιέσεις στην ελληνική κοινωνία, οι ερευνητές, όπως και όλες οι επίλεκτες πνευματικές δυνάμεις του τόπου, θα απειλούνται. Η έλλειψη δημόσιας χρηματοδότησης θα στρέφει ολοένα και περισσότερο τα ερευνητικά κέντρα σε λύσεις επιβίωσης, σε ευκαιριακές και αποσπασματικές εξωτερικές χρηματοδοτήσεις και χορηγίες χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, με κίνδυνο να καταλυθεί ουσιαστικά κάθε έννοια ελεύθερης έρευνας. Δυστυχώς οι πολιτικοί υπεύθυνοι δρουν σπασμωδικά, με κύριο γνώμονα τις πρωτοφανείς πιέσεις των δανειστών. Αντί να αναρωτηθούν ποιου τύπου έρευνα οφείλουν να ενισχύσουν και πώς, παγώνουν τις προσλήψεις κι επαπειλούν με συγχωνεύσεις και απολύσεις. Ο υπό διαβούλευση νέος νόμος για την έρευνα δεν επιχειρεί να οικοδομήσει σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης, καθώς δεν εγγυάται καν το δημόσιο και εθνικό χαρακτήρα της.
* Φοβάστε τα χειρότερα;
- Αν συνεχίσουν έτσι τα πράγματα, πολύ φοβάμαι ότι μια φοβική δημοσιοϋπαλληλική λογική θα κυριαρχήσει και θα λυγίσουν η απαραίτητη ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση των ερευνητών. Οι σχέσεις τους με την κοινωνία θα διαβρωθούν έως ότου γίνουν καθαρά πελατειακές. Οι θεσμοί θα φθαρούν εκ των έσω και όσοι επιστήμονες μπορούν, ιδίως οι νέοι, θα αναχωρήσουν ανεπιστρεπτί. Και θα ήταν κρίμα. Όχι γιατί η επιστήμη έχει πατρίδα, αλλά γιατί εμείς τα φτιάξαμε όλα αυτά. Με πολύ κόπο και δημόσιο χρήμα. Αλλά η αφορμή τής συνέντευξης είναι χαρμόσυνη. Με μεγάλη χαρά είδα τα περισσότερα από τα φετινά βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών να παραλαμβάνονται από νέους ερευνητές.
Πηγή: Γ. Κιούσης, Ελευθεροτυπία
Δεν υπάρχουν σχόλια