Η κεφαλή του Ερμή και οι πολαρόιντ

Φωτογραφίες πολαρόιντ με την προτομή του Ερμή που  αποσύρθηκε πρόσφατα από δημοπρασία στο Λονδίνο. Η δίκη τον Μάρτιο του 1970 στο Ηράκ...

Φωτογραφίες πολαρόιντ με την προτομή του Ερμή που
 αποσύρθηκε πρόσφατα από δημοπρασία στο Λονδίνο.

Η δίκη τον Μάρτιο του 1970 στο Ηράκλειο Κρήτης διήρκεσε 20 ημέρες. Οι κατηγορούμενοι για υπόθεση απάτης ξεπερνούσαν τους 30. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ο έμπορος Κ. Γ. 

Τον συνόδευε η φήμη του αντιγραφέα αρχαίων αντικειμένων. Λένε ότι τα βύθιζε στο χώμα και αφού τα ξέθαβε τα πουλούσε ως αυθεντικά. Όταν ήρθε η σειρά του να απολογηθεί, επέμεινε ότι δουλεύει μόνο με γνήσια. «Εγώ ανακατεύομαι εις τα αρχαία και τα γνωρίζω. Είναι αρρώστια το ανακάτεμα εις τα αρχαία», είπε τότε. Το 1999 ο Κ. Γ. πέθανε. Η σχέση του με τα αρχαία, όμως, επανήλθε στο προσκήνιο, όταν μετά από αίτημα της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού μία ρωμαϊκή προτομή του Ερμή αποσύρθηκε από δημοπρασία του οίκου Bonhams στο Λονδίνο στις αρχές Οκτωβρίου.

Η τιμή εκκίνησης της δημοπρασίας ήταν 13.000 ευρώ. Οι Bonhams παρουσίασαν το έργο ως ρωμαϊκό, του 1ου-2ου αι. μ.Χ. Αρχαιολόγοι του υπουργείου Πολιτισμού θεωρούν ότι είναι αττικό. Οι Bonhams ανέφεραν στον κατάλογό τους ότι το έργο προέρχεται από τη συλλογή Ν. Κουτουλάκη στη Γενεύη. Μετά τον θάνατό του η συλλογή πέρασε στον γιο του, Μανώλη Κουτουλάκη, ο οποίος καταδικάστηκε για αρχαιοκαπηλία το 1984. «Δεν έχω ιδέα ποιος είναι ο κάτοχος της προτομής», λέει σε τηλεφωνική μας επικοινωνία ο κ. Κουτουλάκης και προσθέτει ότι πολλά αντικείμενα από τη συλλογή άλλαξαν χέρια. «Ελπίζω να επιστρέψει στην Ελλάδα», λέει.

Υπάλληλος της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης ταύτισε το αντικείμενο με πολαρόιντ που περιέχεται σε κατασχεθέν φωτογραφικό υλικό του Ιταλού εμπόρου αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Η «Κ» φέρνει σήμερα στο φως αυτές τις πολαρόιντ.

Ο φάκελος με τις πολαρόιντ με την κεφαλή του Ερμή, μαζί με μια επιστολή
από την Ελλάδα με παραλήπτη τον Μπεκίνα.

Το 2002 οι ελβετικές αρχές, ύστερα από αίτημα δικαστικής συνδρομής της εισαγγελίας της Ρώμης, εισέβαλαν στη γκαλερί του Μπεκίνα στη Βασιλεία. Εκεί εντόπισαν 140 ντοσιέ με 13.000 έγγραφα και 8.000 φωτογραφίες αρχαίων αντικειμένων από την πολυετή καριέρα του Ιταλού εμπόρου. Μέχρι σήμερα οι ίδιοι φάκελοι με τις πολαρόιντ συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται από την Ιταλία και την Ελλάδα για ταυτοποίηση αντικειμένων αρχαιοκαπηλίας.

Ο δρ Χρήστος Τσιρογιάννης, ερευνητής παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, έχει πρόσβαση στο αρχείο Μπεκίνα. Εντόπισε και αυτός εκεί την προτομή του Ερμή που παραλίγο να δημοπρατηθεί στο Λονδίνο. «Οι φωτογραφίες είναι ισχυρότατη ένδειξη πως το αντικείμενο είναι λαθρανασκαφικό», λέει στην «Κ». «Σε κάποιες εικονίζεται σε τσιμεντένιο δάπεδο, με μία γόπα από τσιγάρο δίπλα».

Κι άλλες πολαρόιντ με την κεφαλή του Ερμή από το αρχείο του Μπεκίνα.

«Το περιβάλλον λοιπόν δεν παραπέμπει σε ιδιωτική συλλογή ή σε μουσειακό χώρο. Το ότι οι φωτογραφίες είναι πολαρόιντ δείχνει ότι τραβήχτηκαν μετά το 1970 και τη συνθήκη της UNESCO που προστατεύει τις αρχαιότητες. Το φιλμ πολαρόιντ βγήκε στο εμπόριο το 1972», προσθέτει ο κ. Τσιρογιάννης.

Ο Ηρακλειώτης έμπορος

Στον φάκελο του Μπεκίνα με τις πολαρόιντ του Ερμή οι Ιταλοί καραμπινιέρι έχουν επισυνάψει επιστολή με παραλήπτη τον Ιταλό έμπορο. Φέρει ταχυδρομική σφραγίδα με ημερομηνία Ιουνίου 1987. Στο ΥΠΠΟ θεωρούν την ημερομηνία αυτή ως «κλειδί» για την εξαγωγή της προτομής. Ως αποστολέας στην επιστολή εμφανίζεται κάποιος «Γιώργος Παπαδάκης» από το Ηράκλειο Κρήτης. Ο δρ Τσιρογιάννης υποθέτει ότι το όνομα του Ελληνα είναι ψεύτικο, καθώς στα αριστερά του φακέλου αναγράφεται με μολύβι το ονοματεπώνυμο του Κ. Γ.

Στο ίδιο ντοσιέ του Μπεκίνα που έχει στη διάθεσή της η «Κ», περιλαμβάνεται άλλη επιστολή του Κ. Γ. προς τον Ιταλό έμπορο με ημερομηνία 29 Δεκεμβρίου 1987. «Αγαπητέ κ. Τζιανφράνκο, καλά Χριστούγεννα. Σας στέλνω τις φωτογραφίες με τα τέσσερα κομμάτια... Αν σας αρέσουν τα κομμάτια, στείλτε κάποιον στην Αθήνα, στο ίδιο μέρος. Ζητήστε τον κ. Τριαντάφυλλο στην οδό Ηπίτου», γράφει.

Η «Κ» επικοινώνησε με τον κ. Τριαντάφυλλο, ο οποίος δεν θέλησε να δώσει το επώνυμό του και λέει ότι δεν γνωρίζει τον Μπεκίνα. Ο Κ. Γ. νοίκιαζε παλιότερα ένα διαμέρισμα στην πολυκατοικία του, στο κέντρο της Αθήνας. «Δεν ξέρω τι έκανε εκεί», λέει ο κ. Τριαντάφυλλος.

Ο Κ. Γ. ήταν γνωστός στην κοινωνία του Ηρακλείου. Το 1970 είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση έξι μηνών με εξαγορά γιατί είχε δώσει σε υπάλληλό του ψεύτικα αρχαία κοσμήματα να τα πουλήσει ως αληθινά. Η συνταξιούχος δημοσιογράφος της εφημερίδας «Πατρίς», Άννα Παπαδοκωστάκη, παραχώρησε στην «Κ» τα πρακτικά εκείνης της δίκης. Σε αυτά φαίνεται ότι ο Κ. Γ. λειτουργούσε και ως εκτιμητής αρχαιοτήτων.

Στην απολογία του είπε ότι είχε εκτιμήσει το 1968 την αξία 15 πήλινων αγγείων, 22 πέτρινων γουδιών, ενός χάλκινου Σάτυρου και μιας σπάθης. Αστυνομικός που κατέθεσε σε εκείνη τη δίκη είπε ότι ο Κ. Γ. λειτουργούσε και ως πληροφοριοδότης. Είχε βοηθήσει την αστυνομία μεταξύ άλλων στην ανακάλυψη της κλοπής του λεξικού Σουίδα της Μονής Τοπλού.

Απόσπασμα από την απολογία του Κ. Γ. στη δίκη του 1970.

Η σχέση όμως που είχε αναπτύξει ο Κ. Γ. με τον Τζιανφράνκο Μπεκίνα απασχόλησε την οικογένειά του αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του. «Πριν από εννιά χρόνια ήρθαν 35 άνθρωποι από Ιντερπόλ και ΣΔΟΕ και έψαξαν το πατρικό του παππού μου, το μαγαζί μου, τα πάντα. Δεν βρήκαν τίποτα. Δεν έχω δει αρχαία στη ζωή μου», λέει στην «Κ» ο εγγονός του Κ. Γ. που διατηρεί σήμερα κατάστημα με τουριστικά είδη στο Ηράκλειο. Η εμπλοκή της οικογένειας του Ηρακλειώτη εμπόρου με τις Αρχές φαίνεται πως τελείωσε πέρυσι με την επιστροφή αντικειμένων τους που είχαν κατασχεθεί σε εκείνο τον έλεγχο.

Δικαστική εκκρεμότητα

Ο Τζιανφράνκο Μπεκίνα καταδικάστηκε το 2011 στην Ιταλία ως βασικός μεσάζοντας στο παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων και έχει ασκήσει έφεση κατά της απόφασης. Σήμερα έχει εκκρεμείς υποθέσεις με την ελληνική Δικαιοσύνη. Όπως αναφέρει στην «Κ» η συνήγορός του Βασιλική Κεφαλοπούλου, στο τέλος του μήνα αναμένεται να εκδικαστεί μετά από σειρά αναβολών υπόθεση σχετική με το αρχείο του. Ακόμη, το Συμβούλιο Εφετών αναμένεται να αποφασίσει εάν ο Μπεκίνα θα παραπεμφθεί σε δίκη στην Ελλάδα για τις τέσσερις βυζαντινές τοιχογραφίες της εκκλησίας Παλαιοπαναγιάς της Στενής Ευβοίας που είχαν κλαπεί το 1978 και κατασχέθηκαν στην γκαλερί του, στη Βασιλεία σε νέα έφοδο των αρχών το 2005. Ο Μπεκίνα ήρθε στην Ελλάδα και απολογήθηκε για την υπόθεση στην 5η ειδική ανακρίτρια του Πρωτοδικείου Αθηνών στις 31 Μαΐου και 18 Ιουνίου 2013. Στο μεταξύ, οι τοιχογραφίες είχαν επαναπατριστεί τον Φεβρουάριο του 2010 έπειτα από ενέργειες του δικηγόρου Αθηνών-Ζυρίχης Ηλία Μπίσια, ο οποίος εκπροσώπησε το ελληνικό Δημόσιο ενώπιον των ελβετικών αρχών.

Στόχος του υπουργείου Πολιτισμού τώρα είναι η επιστροφή και της κεφαλής του Ερμή. Μετά την απόσυρσή της από τη δημοπρασία, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τον τωρινό της κάτοχο, το όνομα του οποίου δεν έχουν δημοσιοποιήσει οι Bohnams. Μια ακόμη σύνθετη διαδικασία έχει αρχίσει.

Το χρονικό της υπόθεσης:

Ιανουάριος 1, 1970 — Δεκέμβριος 31, 1970

Η ιστορία πίσω από την κεφαλή του Ερμή

Τον Μάρτιο του 1970 ο έμπορος Κ. Γ. ήταν ένας από τους δεκάδες κατηγορούμενους που δικάστηκαν στην Κρήτη για υπόθεση απάτης. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο είχε πουλήσει κήβδιλα αρχαία ως αυθεντικά. Στην απολογία του είπε ότι δουλεύει μόνο με γνήσιες αρχαιότητες.

Η δίκη

Η δίκη κράτησε 20 ημέρες και ο Κ. Γ. τελικά καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών με εξαγορά γιατί είχε πουλήσει ψεύτικα αρχαία κοσμήματα ως αληθινά. Αστυνομικός που κατέθεσε στη δίκη ως μάρτυρας είπε ότι ο Κ. Γ. λειτουργούσε παλιότερα και ως πληροφοριοδότης των αρχών σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας.

Δεκέμβριος 29, 1987

Το γράμμα στον Μπεκίνα

Ο Κ. Γ. φαίνεται πως διατηρούσε επικοινωνία με τον Ιταλό έμπορο αρχαιοτήτων, Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Στις 29 Δεκεμβρίου 1987 του έγραψε σε επιστολή του: «Αγαπητέ κ. Τζιανφράνκο, καλά Χριστούγεννα. Σας στέλνω τις φωτογραφίες με τα τέσσερα κομμάτια... Αν σας αρέσουν τα κομμάτια στείλτε κάποιον στην Αθήνα στο ίδιο μέρος.....»

Ιανουάριος 1, 2002 — Δεκέμβριος 31, 2002

Εισβολή στη γκαλερί

Τον Μάιο του 2002 οι ελβετικές αρχές εισέβαλαν στη γκαλερί του Μπεκίνα στη Βασιλεία. Εντόπισαν 140 ντοσιέ με 13.000 έγγραφα και 8.000 φωτογραφίες αρχαιοτήτων από την πολυετή καριέρα του Ιταλού εμπόρου.

Ο φάκελος με τον Ερμή

Μεταξύ των φακέλων βρισκόταν και ένας με φωτογραφίες πολαρόιντ που εικονίζουν μια κεφαλή του Ερμή. Οι ιταλικές αρχές στις οποίες κατέληξαν τα αρχεία του Μπεκίνα επισύναψαν σε αυτό το φάκελο με την προτομή του Ερμή επιστολή που είχε στείλει ο Κ. Γ. στον Ιταλό έμπορο το 1987.

Σεπτέμβριος 10, 2014 — Οκτώβριος 1, 2014

Η δημοπρασία που δεν έγινε

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2014 υπάλληλος της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του ΥΠΠΟ εντοπίζει ότι η προτομή του Ερμή πρόκειται να δημοπρατηθεί στον Οίκο Bonhams, στο Λονδίνο. Ταυτοποιεί την προτομή με αυτή που εικονίζεται στις πολαρόιντ του Μπεκίνα. Το αντικείμενο αποσύρεται από τη δημοπρασία.

Πηγή: Γ. Παπαδόπουλος, Καθημερινή