Διεθνές θέμα πλέον τα Γλυπτά Παρθενώνα

Απομονωμένη βρέθηκε η βρετανική πλευρά κατά τη διάρκεια των εργασιών της τελευταίας Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO στο Παρίσι. ...

Απομονωμένη βρέθηκε η βρετανική πλευρά κατά τη διάρκεια των εργασιών
της τελευταίας Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO στο Παρίσι.

Ήταν Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου, και όσοι στενοί φίλοι και συνεργάτες αναζητούσαν στο τηλέφωνο τον υπουργό Πολιτισμού Κώστα Τασούλα και δεν τον έβρισκαν, προσπαθούσαν να μαντέψουν την αιτία αυτής της ξαφνικής και παρατεταμένης απουσίας. Και ήταν αναμενόμενο να τη χρεώσουν σε κάποια απρόσμενη υπηρεσιακή συνάντηση με αντικείμενο (τι άλλο;) την Αμφίπολη.

Στην πραγματικότητα, ο υπουργός βρισκόταν κλεισμένος για πολλές ώρες σε μια αίθουσα συσκέψεων του κτιρίου της οδού Μπουμπουλίνας προετοιμάζοντας μαζί με υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου του την τελική γραμμή εκπροσώπησης της Ελλάδας στη 19η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την προώθηση της επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στις χώρες καταγωγής ή την αποκατάστασή τους σε περίπτωση παράνομης αφαίρεσης. Θα ήταν ένα πολύ σημαντικό διήμερο στις 1 και 2 Οκτωβρίου στην έδρα του παγκόσμιου οργανισμού στο Παρίσι. Και αυτό γιατί στην ημερησία διάταξη δέσποζε η πρόσκληση που απηύθυνε η UNESCO προς τη βρετανική κυβέρνηση, μετά από αίτημα της ελληνικής πλευράς το 2013, όταν υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Πάνος Παναγιωτόπουλος, έτσι ώστε να ξεκινήσει διαμεσολάβηση για το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα στη βάση των σχετικών κανόνων της UNESCO. Η πρόταση απευθύνθηκε στους Βρετανούς τον Αύγουστο του 2013 και δεν έχει επίσημα απαντηθεί από τη βρετανική πλευρά έως σήμερα.

Η ελληνική αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από ανώτατα στελέχη των υπουργείων Εξωτερικού και Πολιτισμού, έφτασε στο Παρίσι με αυξημένες προσδοκίες. Αντίθετα, η Μεγάλη Βρετανία, σε μια προσπάθεια να επιβεβαιώσει την πάγια θέση της ότι το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν αποτελεί θέμα ανάμεσα σε κράτη αλλά ανάμεσα στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση και στο Βρετανικό Μουσείο, εκπροσωπήθηκε από τον υποδιευθυντή του τελευταίου, κ. Τζέιμς Πέντερ.

Το αποτέλεσμα της συνόδου είναι γνωστό πια: οι ελληνικές θέσεις βρήκαν πλήρη και εντυπωσιακή ανταπόκριση ανάμεσα στα μέλη του διεθνούς οργανισμού. Η συνάντηση ελληνικής και βρετανικής πλευράς κατέληξε σε «σύσταση», η οποία υιοθετήθηκε από την ολομέλεια της Διακυβερνητικής Επιτροπής. Η σύσταση (recommendation) καλεί τη Βρετανία να εξετάσει την πρόταση για διαμεσολάβηση. Η ίδια σύσταση προβλέπει την αρωγή της UNESCO προκειμένου να λάβουν χώρα περαιτέρω συναντήσεις για την επίλυση του ζητήματος. Είναι η πρώτη φορά που κράτος καλείται να προχωρήσει θεσμικά σε διαμεσολάβηση στο πλαίσιο της UNESCO, δεδομένου ότι η διαδικασία θεσμοθετήθηκε μόλις το 2010.

Η σημαντική αυτή νίκη της ελληνικής πολιτιστικής διπλωματίας δεν μπορεί να εξαργυρωθεί άμεσα. Η Μεγάλη Βρετανία διατηρεί το δικαίωμα να πει «όχι» στην ομόφωνη σύσταση της Επιτροπής και αν κανείς διατρέξει τη χλιαρή υποδοχή της είδησης από τον βρετανικό Τύπο μπορεί εύκολα να προβλέψει τις επόμενες κινήσεις της άλλης πλευράς. Παρ’ όλα αυτά, κάτι δεν είναι πια ίδιο από το βράδυ της 2ας Οκτωβρίου: για πρώτη φορά διεθνής οργανισμός με το κύρος της UNESCO εμπλέκεται άμεσα στο θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα και το ελληνικό αίτημα για τον επαναπατρισμό τους παύει να είναι διμερές και γίνεται διεθνές.

Δεν είναι μόνο αξιοσημείωτη η ίδια η απόφαση της Επιτροπής ή το γεγονός ότι λήφθηκε ομόφωνα. Έχουν σημασία και όσα έλαβαν χώρα τις δύο ημέρες της συνόδου. Συνεργάτης της «Κ» παρακολούθησε τις εργασίες της και μας μετέφερε το κλίμα που οδήγησε τελικά στο ανακοινωθέν της τελευταίας βραδιάς. Ένα κλίμα εντυπωσιακής υιοθέτησης της ελληνικής επιχειρηματολογίας και απομόνωσης του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η καλή ημέρα από το πρωί φαίνεται, και η εναρκτήρια ομιλία του Salah Stetié, διακεκριμένης φυσιογνωμίας των γραμμάτων και των τεχνών, πρώτου προέδρου και με μακρά θητεία στη συγκεκριμένη επιτροπή, έδωσε τον τόνο των όσων θα ακολουθήσουν. Σε φορτισμένο κλίμα, έκανε συνεχείς αναφορές και σχόλια στην κλοπή των Μαρμάρων του Παρθενώνα από τον λόρδο Ελγιν, καθώς και στο ιστορικό διεκδίκησής τους από το ελληνικό κράτος, αλλά και στην κλοπή σημαντικών ελληνικών όπως και πολιτιστικών αγαθών τρίτων χωρών που σήμερα κοσμούν τις προθήκες μεγάλων μουσείων του κόσμου. Ο ίδιος σημείωσε ότι δεν είναι αντίθετος με την έκθεση τόσο σημαντικών πολιτιστικών αγαθών σε διεθνή μουσεία μεγάλης προβολής και επισκεψιμότητας, όμως ότι κάτι τέτοιο θα πρέπει να έχει ως προϋπόθεση την προηγούμενη σύμφωνη γνώμη των κρατών προέλευσης.

Το ελληνικό αίτημα ανέπτυξαν στην ολομέλεια της Επιτροπής η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων Μ. Βλαζάκη και ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης Δ. Παντερμαλής. Ο Τζέιμς Πέντερ συνοψίζοντας την πάγια βρετανική θέση επανέλαβε ότι το ζήτημα των Γλυπτών εμπίπτει στην αποκλειστική εποπτεία και διαχείριση του Συμβουλίου Διοικητών (Bond of Trustees) του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο και «κατέχει τον νόμιμο τίτλο κυριότητας των Γλυπτών» και επομένως, όπως επισήμανε ο κ. Πέντερ πρόκειται για διαφορά μεταξύ κράτους (Ελλάδα) και Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου (Βρετανικό Μουσείο). Επιπλέον, ο Βρετανός εκπρόσωπος αποτίμησε θετικά την υπάρχουσα συμφωνία Βρετανικού και Μουσείου της Ακρόπολης. Εντούτοις, το ακροατήριο εκτίμησε διαφορετικά τις δύο τοποθετήσεις: η παρουσίαση της ελληνικής πλευράς καταχειροκροτήθηκε, ενώ τη βρετανική εισήγηση ακολούθησε παγερή σιωπή.

Στα παραλειπόμενα δεν μπορεί να μην επισημανθεί το γεγονός ότι ανάμεσα στις πολλές υποστηρικτικές παρεμβάσεις ξεχωρίζει αυτή της Τουρκίας, ίσως γιατί η γείτονα χώρα έχει υιοθετήσει ανάλογη γραμμή διεκδίκησης δικών της πολιτιστικών αγαθών. Συνοψίζοντας, η σημαντική διαφοροποίηση της φετινής σύστασης έγκειται στο ότι καλεί τη βρετανική πλευρά να εξετάσει την ελληνική πρόταση για έναρξη της διαδικασίας διαμεσολάβησης και προβλέπει την αρωγή της UNESCO προκειμένου να υπάρξουν περαιτέρω συναντήσεις των δύο μερών για την επίλυση του ζητήματος.

Τη Δευτέρα έρχονται στην Αθήνα εκπρόσωποι του δικηγορικού γραφείου Doughty Street Chambers, με προεξάρχουσα τη διάσημη πλέον Αμάλ Αλαμουντίν, για να προσφέρουν νομικές συμβουλές στην Αθήνα στον αγώνα της για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η ελληνική νίκη στο Παρίσι άνοιξε ένα δρόμο. Και αυτός είναι ο δρόμος της διπλωματίας.

Τα Μάρμαρα, μια νέα διεκδίκηση και η κυρία Κλούνεϊ

Η αυριανή άφιξη τριών δικηγόρων από το Λονδίνο, επίσημων προσκεκλημένων της κυβέρνησης, έχει δημιουργήσει μια αναταραχή στο Μέγαρο Μαξίμου. Δεκάδες δημοσιογράφοι προσπαθούν καθημερινά να επικοινωνήσουν με τους συνεργάτες του πρωθυπουργού προκειμένου να μάθουν την κάθε λεπτομέρεια του προγράμματός τους, κόσμος παίρνει για να μάθει πώς θα μπορούσε να έρθει σε επαφή μαζί τους ή πώς θα μπορούσε να τους κάνει κάποιο δώρο... Ο λόγος ελάχιστα έχει να κάνει με την ατζέντα του τριήμερου αυτού ταξιδιού: δηλαδή τη διερεύνηση της νομικής οδού για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα από τους Βρετανούς. Το ενδιαφέρον όλων είναι στραμμένο στη νεαρότερη εκ των τριών επισκεπτών – την κ. Αμάλ Aλαμουντίν. Και αυτό γιατί η 36χρονη δικηγόρος είναι εδώ και δύο εβδομάδες η σύζυγος του διάσημου ηθοποιού Τζορτζ Κλούνεϊ. Και όσο και αν σενάρια για το παρασκήνιο αυτού του ταξιδιού οργίαζαν και o ερχομός της συνδυαζόταν με την πρόσφατη δήλωση του Κλούνεϊ πως η επιστροφή των Μαρμάρων «είναι μια καλή ιδέα», η πραγματικότητα είναι πως η ανάμειξη της κ. Αλαμουντίν με το εν λόγω θέμα είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα και συγκεκριμένα τον Φεβρουάριο του 2011.

Η Αμάλ Αλαμουντίν (προσφάτως και κ. Κλούνεϊ), μέλος της ομάδας δικηγόρων που αφικνείται αύριο στην Αθήνα. Στις συναντήσεις με τον πρωθυπουργό και κυβερνητικά στελέχη θα βρεθεί στο επίκεντρο η καλύτερη δυνατή νομική φόρμουλα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα.

Το νομικό σημείωμα

Τότε, ο κ. Ντέιβιντ Χιλ, ο αρχαιολόγος που προεδρεύει του παγκόσμιου συνδέσμου για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, πεπεισμένος πως η δικαστική οδός στη διεκδίκηση είναι μονόδρομος για την Ελλάδα, απευθύνθηκε στον κ. Νόρμαν Πάλμερ, έναν δικηγόρο διάσημο για την ενασχόλησή του με υποθέσεις πολιτιστικής κληρονομιάς, και του ζήτησε μία προσωπική χάρη: να διερευνήσει τις νομικές επιλογές που θα είχε η Ελλάδα στην περίπτωση που αποφάσιζε να διεκδικήσει δικαστικά τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Οι δύο άνδρες είχαν γνωριστεί σε ένα συνέδριο στην Αθήνα, κράτησαν επαφή και έτσι ο κ. Χιλ μάθαινε από πρώτο χέρι λεπτομέρειες για υποθέσεις τις οποίες είχε φέρει εις πέρας με επιτυχία ο κ. Πάλμερ, όπως π.χ. ο επαναπατρισμός των λειψάνων της φυλής των Αβορίγινων στην Αυστραλία από το Mουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Ο κ. Πάλμερ δέχτηκε και ζήτησε τη βοήθεια ενός άλλου δικηγόρου, με τον οποίο είχε συνεργαστεί στη δύσκολη υπόθεση επαναπατρισμου στην Αυστραλία, του κ. Τζέφρεϊ Ρόμπερτσον, γνωστού για τα εκκεντρικά του ντυσίματα και τις σημαντικές διεθνείς υποθέσεις που έχει κατά καιρούς αναλάβει το δικηγορικό του γραφείο – ένα από τα μεγαλύτερα του Λονδίνου.

Οι δύο επιφανείς δικηγόροι με τρεις ακόμα συνεργάτες τους έκαναν «φύλλο και φτερό» τη βρετανική νομοθεσία αλλά και τα διαφορετικά δικαστήρια στα οποία θα μπορούσε να προσφύγει η Ελλάδα και συνέταξαν ένα νομικό σημείωμα με προτάσεις. Μία από τις πέντε υπογραφές στη δέκατη και τελευταία σελίδα του σημειώματος ήταν της κ. Αμάλ Αλαμουντίν.

Με το που πήρε στα χέρια του το σημείωμα ο κ. Χιλ, το 2011, μπήκε στο αεροπλάνο για την Αθήνα. Στο υπουργείο Εξωτερικών έδειξαν αρχικά ενδιαφέρον, αλλά λίγες εβδομάδες αργότερα του τηλεφώνησαν πως η συγκυρία εν μέσω κρίσης δεν ήταν καλή. Οταν η πολιτική ηγεσία άλλαξε, εκείνος αποφάσισε να κάνει ένα ακόμα ταξίδι, αυτή τη φορά για να συναντήσει τον κ. Αντώνη Σαμαρά. Η πρώτη τους γνωριμία είχε γίνει το 2009. Στη διάρκεια της ξενάγησης - πρόβας, λίγες ημέρες πριν από τα εγκαίνια του Μουσείου της Ακρόπολης, οι δύο άνδρες είχαν καθίσει σε μια γωνιά και ο κ. Χιλ τού είχε εκμυστηρευτεί τις σκέψεις του για μια πιο ενεργητική δικαστική διεκδίκηση. Ο κ. Σαμαράς είχε δείξει τότε έντονο ενδιαφέρον και του είχε ζητήσει να ξανασυναντηθούν. Οι εκλογές όμως ανέβαλαν εκείνη τη συνάντηση. Στο Μέγαρο Μαξίμου, πλέον, ο κ. Χιλ αφήνει για τον κ. Σαμαρά εκείνο το νομικό σημείωμα που είχε συνταχθεί το 2011. Ο κ. Σαμαράς το διαβάζει και τον Μάιο οι δύο άνδρες συναντιούνται ξανά. «Θέλω να τους καλέσεις. Να τους γνωρίσω και να συζητήσουμε όλοι μαζί», θα του πει ο πρωθυπουργός αναφερόμενος στη συντακτική ομάδα του εμπιστευτικού σχεδίου νομικής δράσης.

Το ταξίδι στην Αθήνα

Το ταξίδι είχε αρχικά προγραμματιστεί για το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου. Το πλάνο ήταν να μείνουν περισσότερες ημέρες, ώστε να γίνει και μια κρουαζιέρα στα νησιά του Αργοσαρωνικού. Το ταξίδι αυτό όμως αναβλήθηκε λόγω του γάμου της κ. Αλαμουντίν και έτσι οι τρεις δικηγόροι φτάνουν αύριο στην Αθήνα.

Σύμφωνα με το επίσημο πρόγραμμα θα πραγματοποιηθούν ξενάγηση στο Μουσείο της Ακρόπολης, συναντήσεις με τον πρωθυπουργό, τον κ. Βενιζέλο, τον υπουργό Πολιτισμού, καθώς και με στελέχη από τα υπουργεία Πολιτισμού και Εξωτερικών, προκειμένου να ακουστούν και να συζητηθούν όλες οι πτυχές μιας πιθανής νομικής εκπροσώπησης και βέβαια το οικονομικό σκέλος: γιατί μπορεί το κόστος αυτού του ταξιδιού να το έχουν αναλάβει εξ ολοκλήρου οι επισκέπτες, αλλά η νομική εκπροσώπηση κοστίζει μια περιουσία.

Όσο για τα φώτα της δημοσιότητας στην κ. Αλαμουντίν; Όταν η ίδια πληροφορήθηκε πως το ξενοδοχείο στο οποίο θα μείνουν οι δικηγόροι σχεδίαζε να την υποδεχθεί με ιδιαίτερες τιμές, το γραφείο της επικοινώνησε με το Μέγαρο Μαξίμου και παρακάλεσε να μην υπάρξει απολύτως καμία ειδική μεταχείριση. Αυτό τώρα προσπαθεί να μεταφέρει σε όλους τους εμπλεκομένους η κ. Λία Δανιόλου από το γραφείο του Πρωθυπουργού, η οποία έχει αναλάβει την οργανωτική εποπτεία της επίσκεψης.

Λίγες ώρες πλέον πριν από την πολυαναμενόμενη άφιξη, η κ. Δανιόλου ελέγχει τις τελευταίες λεπτομέρειες, όπως το μενού του επίσημου γεύματος ή το δώρο που θα κάνει ο πρωθυπουργός στους τρεις δικηγόρους. Επικρατέστερο μέχρι στιγμής ένα έργο τέχνης... συμβολικό. Μία φωτογραφία του Ερεχθείου, στην οποία έχει ενσωματωθεί ηλεκτρονικά η Καρυάτιδα που είχε αφαιρεθεί από τον Λόρδο Έλγιν το 1801 και βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

Η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα θα δημιουργήσει ένα τρομακτικό προηγούμενο

Ο σερ Τζον Μπόρντμαν, κορυφαίος ιστορικός της Αγγλίας, με συνέντευξή του στην Telegraph προειδοποιεί την Αμάλ Αλαμουντίν και τον συνεργάτης της Τζέφρι Ρόμπερτσον πως οποιαδήποτε κίνηση επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, θα προκαλέσει ένα τρομακτικό προηγούμενο.

Όπως λέει ο ιστορικός από την Οξθόρδη, μια τέτοια κίνηση αν ευοδωθεί θα «καταστρέψει όλα τα μεγάλα μουσεία του κόσμου». Ο κ. Μπόρντμαν, καθηγητής αρχαιολογίας και κλασικής τέχνης στην Οξφόρδη σημειώνει πως αν τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιστρέψουν, τότε και άλλοι νόμιμοι «κάτοχοι» θα ζητήσουν κάτι ανάλογο και από άλλα μουσεία προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο. Μάλιστα, προέτρεψε το Βρετανικό Μουσείο να απορρίψει κάθε περίπτωση συνδιαλλαγής, καθώς όπως υποστηρίζει, «νομικά έχει ισχυρή θέση».

Επιπλέον προειδοποίησε πως εάν τελικά η Ελλάδα καταφέρει να πάρει τα Μάρμαρα που είχε υφαρπάξει ο Έλγιν, τότε θα προκληθεί παγκόσμια αναστάτωση σε όλα τα μεγάλα μουσεία. «Τη στιγμή που τα πράγματα ακολουθούν μια φυσική ροή, θα προκληθεί ένα τρομακτικό προηγούμενο που δεν αφήσει ανέπαφο κανένα μεγάλο μουσείο του κόσμου». Έφερε παράδειγμα το Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο, αλλά και το μουσείο του Βερολίνου που έχουν στην κατοχή του εκθέματα προερχόμενα από την Τουρκία. «Θα γίνει ένα μεγάλο μπέρδεμα γύρω από τι ανήκει και σε ποιον».

Από την μεριά του το Βρετανικό Μουσείο, μέσω εκπροσώπου του, τόνισε πως: «Τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Λονδίνο είναι μια σημαντική αναπαράσταση της Αρχαίας Αθήνας και του πολιτισμού της και ανήκουν στην παγκόσμια Ιστορία».

Πηγή: Δ. Ρηγόπουλος, Καθημερινή, Μ. Κακαουνάκη, Καθημερινή, Ταχυδρόμος