Συμπόσια

Δύο συμποσιαστές ξαπλώνουν σε ένα στρώμα στο έδαφος. Μια γυναίκα μουσικός –μια εταίρα– κάθεται ανάμεσά τους. Περ. 500 π.Χ. Από ένα σπίτι ...

Δύο συμποσιαστές ξαπλώνουν σε ένα στρώμα στο έδαφος. Μια γυναίκα μουσικός –μια εταίρα– κάθεται ανάμεσά τους. Περ. 500 π.Χ. Από ένα σπίτι που βρέθηκε κοντά στην Αγορά, κατά την ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
© Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς

Ιστορίες, τραγούδια και δημιουργία φιλικών σχέσεων υπό την επήρεια του κρασιού.


Στην Αθήνα της Κλασικής Περιόδου μια βραδινή έξοδος σήμαινε οινοποσία και ολονύχτια συζήτηση στο σπίτι ενός φίλου. Αυτές οι βραδιές ονομάζονταν συμπόσια, με την έμφαση στην κοινή οινοποσία. Η παρέα αυτή ήταν μικρή, απαρτιζόμενη από 15 άτομα το πολύ, ώστε όλοι να μπορούν να συμμετέχουν στην ίδια συζήτηση. Η παρέα μαζευόταν στο σπίτι κάποιου ιδιώτη κατόπιν πρόσκλησης του ιδιοκτήτη, αλλά όλοι είχαν την ίδια θέση σε αυτό. Στην πραγματικότητα, τα ανάκλιντρα στα οποία ξάπλωναν οι συμποσιαστές στηριζόμενοι στον αριστερό αγκώνα τους ήταν τοποθετημένα κυκλικά, έτσι ώστε κανείς να μην είναι στην κορυφή του τραπεζιού ή στο κέντρο της προσοχής. Αλλά, για στάσου. Δεν είχε δείπνο; Ο οικοδεσπότης μπορούσε να σερβίρει φαγητό, αλλά το επίκεντρο της βραδιάς ήταν η οινοποσία και η συζήτηση, το συμπόσιο. Μερικές φορές οι συμποσιαστές έφερναν το δικό τους κολατσιό ή συσκευασμένο γεύμα, σε περίπτωση που δεν σερβιριζόταν δείπνο. Ακόμα κι αν σερβιριζόταν κάποιο γεύμα, τα τραπέζια καθαρίζονταν και λέγονταν ευχές καθώς η παρέα μετέβαινε στον σκοπό της βραδιάς: την οινοποσία.

Λεπτομέρεια από ένα αποθηκευτικό αγγείο πιθανόν για κρασί, με έναν συμποσιαστή καθ' οδόν για ένα συμπόσιο. Φέρνει τη δική του λύρα και μεταφέρει ένα καλάθι γεμάτο εδέσματα, σε περίπτωση που ο οικοδεσπότης δεν προσφέρει ένα προσυμποσιακό γεύμα (περ. 500 π.Χ.). Από ένα σπίτι που βρέθηκε κοντά στην Αγορά, κατά την ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
© Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς

Η κατανάλωση αλκοόλ σίγουρα οδηγούσε στη μέθη, αλλά ο στόχος ήταν να φτάσει κανείς σε αυτή την κατάσταση σιγά-σιγά, με πολιτισμένο τρόπο. Στο συμπόσιο το κρασί αναμειγνυόταν με νερό σε ένα μεγάλο αγγείο που ονομαζόταν κρατήρας. Η αναλογία κρασιού-νερού ποίκιλλε, ανάλογα με την επιθυμία του συμμετέχοντος, αλλά 1:3 φαίνεται πως ήταν η συνήθης αραίωση. Οι Αθηναίοι της Κλασικής Περιόδου αποκαλούσαν αυτούς που έπιναν σκέτο κρασί, μη νερωμένο, βάρβαρους. Το νερωμένο κρασί μπορεί να ακούγεται μετριοπαθής επιλογή, όμως οι κρατήρες χωρούσαν μέχρι 60 λίτρα κρασί! Όλοι οι συμμετέχοντες έπιναν με τον ίδιο ρυθμό, διασφαλίζοντας ότι κανένας δεν θα μεθούσε γρηγορότερα από τον διπλανό του.

Οι Έλληνες αγγειοπλάστες της Κλασικής Περιόδου δημιούργησαν μια σειρά από αγγεία ειδικά σχεδιασμένα για χρήση στο συμπόσιο. Εκτός από τον κρατήρα, το κρασί μεταφερόταν στο δωμάτιο και μέσα σε αμφορέα, που μερικές φορές ήταν διακοσμημένος με παραστάσεις. Το νερό το έφερναν σε μια υδρία ή σε ένα απλό αγγείο του σπιτιού. Ένας νεαρός ή ένας υπηρέτης βύθιζε μια οινοχόη στον κρατήρα με το νερωμένο κρασί, τη γέμιζε και μοίραζε το περιεχόμενό της σε ξεχωριστά κύπελλα. Το ειδικό κύπελλο για την οινοποσία ήταν η κύλικα, ένα κύπελλο ρηχό με δύο οριζόντια χερούλια. Οι ξαπλωμένοι συνδαιτυμόνες μπορούσαν να πιάσουν το κύπελλο από το ανάκλιντρό τους. Με μερικές εξαιρέσεις, τα αγγεία της Κλασικής Περιόδου που είναι διακοσμημένα με παραστάσεις και εκτίθενται στα μουσεία προορίζονταν για το συμπόσιο. Η αγγειοπλαστική υπήρχε για να υπηρετεί τις ανάγκες όσων έπιναν κρασί εντός και εκτός σπιτιού.

Η άλλη πλευρά του ίδιου αποθηκευτικού αγγείου. Αυτήν τη φορά έχουμε έναν νεότερο άνδρα που σίγουρα επιστρέφει από ένα συμπόσιο. Στηρίζεται στη μαγκούρα του, κρατάει το κεφάλι του με αγωνία και κάνει εμετό. Από ένα σπίτι που βρέθηκε κοντά στην Αγορά, κατά την ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα © Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς 

Ο στόχος του αθηναϊκού συμποσίου ήταν η ενίσχυση των δεσμών της παρέας και η δημιουργία φιλικών σχέσεων. Εφόσον βρίσκονταν υπό την επήρεια του κρασιού, οι συμποσιαστές έλεγαν με τη σειρά ιστορίες ή τραγούδια. Η συμμετοχή του καθενός ξεχωριστά ήταν απαραίτητη, και όπως το ίδιο το κρασί, η προβολή μοιραζόταν ισόποσα σε όλους όσοι βρίσκονταν στον χώρο. Μερικές φορές, όπως στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, το οποίο εξιστορεί ένα συμπόσιο στο οποίο συμμετείχε ο Σωκράτης, όλοι μιλούν για το ίδιο θέμα. Εκείνο το βράδυ το θέμα ήταν o έρωτας. Άλλες φορές το θέμα ήταν η πολιτική, και γι' αυτό το συμπόσιο ήταν ένας τρόπος για να συνάψεις συμμαχίες. Αλλά οι φιλίες που σχηματίζονταν στα συμπόσια μπορούσαν επίσης να βελτιώσουν την επιχείρηση ενός συμποσιαστή ή και να τον βοηθήσουν ακόμα και στη διευθέτηση του γάμου των παιδιών του.

Κι ενώ είναι αλήθεια ότι κάποιοι που ανήκαν στην ελίτ οργάνωναν πολυέξοδα συμπόσια με χρυσά κύπελλα αντί για πήλινα και με το καλύτερο κρασί που υπήρχε, άντρες όλων των τάξεων έπιναν κρασί, και όταν το έκαναν, έπιναν όλοι μαζί. Η οινοποσία ήταν μια ομαδική δραστηριότητα στην αρχαία Αθήνα και οι Αθηναίοι έβλεπαν με καχυποψία όσους έπιναν κατά μόνας.

Κύπελλα κρασιού από την Αρχαία Αθήνα, 500 π.Χ. Από ένα σπίτι που βρέθηκε κοντά στην Αγορά, κατά την ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
© Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς 

Έχουμε αναφερθεί μόνο στους άντρες. Οι ενάρετες Αθηναίες δεν συμμετείχαν σε συμπόσια. Οι γυναίκες που βλέπουμε σε σκηνές από συμπόσια που κοσμούν πήλινα αγγεία είναι εταίρες, πόρνες που προσλαμβάνονταν ως διασκεδαστές. Αυτές οι γυναίκες μπορούσαν ακόμα και να διακριθούν και συχνά ήταν ταλαντούχες μουσικοί, εκτός από ερωτικοί σύντροφοι των συμποσιαστών. Ήταν εκπαιδευμένες να προσφέρουν ευχαρίστηση στους άντρες αλλά και να κάνουν έξυπνες συζητήσεις μαζί τους. Κατά κάποιον τρόπο, εμείς, οι σύγχρονες γυναίκες, βρίσκουμε τη ζωή που έκαναν οι εταίρες πολύ πιο ελκυστική από τον λιγότερο κοινωνικά δραστήριο κόσμο της Αθηναίας νοικοκυράς.

Την επόμενη φορά που θα είστε σε τραπέζι με φίλους και θα υψώσετε το ποτήρι για να κάνετε μια πρόποση, θυμηθείτε ότι απολαμβάνετε ένα είδος συμποσίου: μια μικρή ομάδα φίλων μαζεύεται για μια βραδιά διασκέδασης αλλά και ενίσχυσης των φιλικών τους δεσμών. Το κρασί τούς χαλαρώνει όλους και τους κάνει να γελούν και να λένε ιστορίες. Καθώς η βραδιά εξελίσσεται, μαθαίνεις περισσότερα για τους φίλους και τους γείτονές σου. Την επόμενη φορά που θα θέλεις να αγοράσεις ένα αυτοκίνητο, θα πας στον θείο του τάδε φίλου σου∙ αυτός ο φίλος έχει έναν γιο στην ηλικία της κόρης σου∙ και ο άλλος καινούργιος φίλος έχει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες πολιτικές απόψεις. Δεν είμαστε και πολύ διαφορετικοί από τους Αθηναίους προγόνους μας, τελικά.

* H Kathleen M.Lynch είναι Assistant Professor of Classical Archaeology στο University of Cincinnati

Πηγή: Kathleen M.Lynch, LiFO