Δεσποτικό, το μεγαλύτερο ιερό μετά τη Δήλο

Αρχαιολόγοι και συντηρητές εργάστηκαν για ακόμα ένα καλοκαίρι πάνω από σημαντικές ανασκαφικές θέσεις στο ακατοίκητο νησάκι του Δεσποτικού...

Αρχαιολόγοι και συντηρητές εργάστηκαν για ακόμα ένα καλοκαίρι πάνω από σημαντικές ανασκαφικές θέσεις στο ακατοίκητο νησάκι του Δεσποτικού, επιβεβαιώνοντας ότι εκεί λειτούργησε το μεγαλύτερο ιερό μετά αυτό της Δήλου.

Κάθε χρόνο τα ευρήματα που έρχονται στο φως στο ακατοίκητο νησάκι του Δεσποτικού, δυτικά της Αντιπάρου, επιβεβαιώνουν ότι εκεί χτίστηκε και λειτούργησε ένα μεγάλο και οργανωμένο αρχαϊκό ιερό με φήμη και πλούτο, που έχτισαν οι κάτοικοι της αρχαίας Πάρου μόνο και μόνο για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στο Αιγαίο. 

Η ακμή του χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ., ενώ τα πρωιμότερα ίχνη λατρείας ανάγονται στη γεωμετρική εποχή (9ο και 8ο αι. π.Χ.). Αγαπημένη θεότητα κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο ήταν ο Απόλλωνας και έπειτα η θεά Εστία με το επίθετο «Ισθμία». Όσο για τα ευρήματα που ήρθαν στο φως από το 1997 που ανασκάπτεται, είναι 13 κτίρια στα οποία φέτος προστέθηκαν ακόμη δύο. 

Το κέντρο της λατρείας ήταν ένα προστατευμένο με περίβολο τέμενος, στο οποίο δέσποζε ο μαρμάρινος πρόστυλος ναός και δίπλα σε αυτόν το τελετουργικό εστιατόριο και άλλα δυο μαρμάρινα οικοδομήματα λατρευτικού χαρακτήρα. Στο κέντρο βρισκόταν ο μεγάλος μαρμάρινος ημικυκλικός βωμός, ενώ μπροστά από το ναό ο βωμός της Εστίας Ισθμίας.

Όπως λέει άλλωστε στην «Κ» ο ανασκαφέας του, κ. Γιάννος Κουράγιος (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), «πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση ιερό μετά απ’ αυτό της Δήλου», ενώ η αποκάλυψή του έχει αλλάξει ριζικά την εικόνα που έχουμε για το λατρευτικό τοπίο των γεωμετρικών και αρχαϊκών Κυκλάδων.

Ιδιαίτερα σημαντικά και διαφωτιστικά για την τοπογραφία, την έκταση και τη χωροταξική οργάνωση του ιερού του Απόλλωνα στη θέση Μάντρα, στο ακατοίκητο νησί Δεσποτικό, δυτικά της Αντιπάρου, ήταν τα αποτελέσματα της φετινής ανασκαφικής περιόδου.

Αρχαιολόγοι και συντηρητές επί το έργον στο ακατοίκητο Δεσποτικό

Δύο νέα συγκροτήματα με πολλά δωμάτια, σχιστολιθικές πλάκες στο δάπεδο, αγωγούς αλλά και πολλά κινητά ευρήματα είναι ο απολογισμός των φετινών ερευνών που ξεκίνησαν στο τέλος Μαΐου και διήρκεσαν ώς τις αρχές Ιουλίου. Σε αυτό το διάστημα αποκαλύφθηκε ένα ιδιαίτερα πολύπλοκης κάτοψης κτιριακό συγκρότημα συνολικών διαστάσεων 35x15 μ., το οποίο βρίσκεται στη νότια πλευρά του αρχαϊκού τεμένους δίπλα στη νότια είσοδο του ιερού που είχε βρεθεί τα προηγούμενα χρόνια. Το νέο συγκρότημα ανήκει στην αρχαϊκή περίοδο και γνώρισε διάφορες οικοδομικές φάσεις, με επεκτάσεις και προσθήκες δωματίων κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο. Tμήμα του περιλαμβάνει οικοδόμημα, διαστάσεων 20x12 μ., που αποτελείται από πέντε δωμάτια με πλακόστρωτα δάπεδα και εσωτερικές κατασκευές μάλλον για τελετουργική χρήση, επίσης μεγάλο ανοιχτό αίθριο και επιβλητική είσοδο.

Δυτικά αυτού του συγκροτήματος αποκαλύφθηκε ακόμη ένα μεγάλο κτίριο αποτελούμενο από τέσσερα δωμάτια. Σε ένα από αυτά βρέθηκε χτιστός τετράγωνος βωμός από σχιστολιθικές πλάκες ενώ αποκαλύφθηκε ποσότητα κεραμικής και είκοσι θραύσματα αγγείων με εγχάρακτες επιγραφές του ονόματος του Απόλλωνα, που επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά τη λατρεία του στο νησί. Όπως υποστηρίζει ο κ. Γ. Κουράγιος, ο χώρος σχετιζόταν με θυσίες. «Απόδειξη είναι η σχάρα και τα τμήματα από πάτους αγγείων που βρέθηκαν κοντά. Πρόκειται για 33 ενεπίγραφα όστρακα στα οποία είναι χαραγμένα τα αρχικά ΑΠ του Απόλλωνα».

Κατά τις φετινές έρευνες αποκαλύφθηκε ένα ιδιαιτέρως πολύπλοκης κάτοψης κτιριακό συγκρότημα,
συνολικών διαστάσεων 35 Χ 15 μ.

Ιδιαιτέρως σημαντικά και διαφωτιστικά αποδείχθηκαν τα αποτελέσματα της φετινής ανασκαφικής περιόδου που διήρκεσε από 25 Μαΐου έως τις 3 Ιουλίου

Η αποκάλυψή των παραπάνω κτιρίων αποτελεί μαρτυρία για τη συνέχιση της λειτουργίας του ιερού και στους κλασικούς-ελληνιστικούς χρόνους, αλλά και για τη μεγάλη έκτασή και πολύπλοκη χωροταξική οργάνωσή του, που αντανακλούν τη μεγάλη φήμη και επισκεψιμότητα του έως και τον 3ο αι.π.Χ.

Επιπλέον, ανασκαφικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν και στο Κτίριο Ζ, που βρίσκεται έξω από τον λατρευτικό περίβολο του τεμένους, όπου αποκαλύφθηκαν ακόμη δύο δωμάτια του και μεγάλη ποσότητα εισηγμένης γραπτής αττικής κεραμικής κλασικών χρόνων. Όπως, επίσης, αποκαλύφθηκε τοίχος μεγάλων διαστάσεων κατά μήκος της οδού που θα έπαιρναν οι πιστοί από το αρχαίο λιμάνι προς το τέμενος, που είχε οχυρωματικό χαρακτήρα για να προστατεύσει τα κτίρια, που εκτείνονταν στη χερσόνησο του Δεσποτικού, εκτός του λατρευτικού περιβόλου.

Στην ανασκαφή, όπου είχαμε ώς σήμερα 65 τμήματα αρχαϊκών Κούρων, έξι κεφαλές Κούρων και 25 βάσεις, βρέθηκαν φέτος θραύσμα από την κνήμη ποδιού αρχαϊκού Κούρου και τρία θραύσματα κάτω άκρων. Επίσης, τμήμα μιας ιδιαίτερης μαρμάρινης αρχαϊκής βάσης αγάλματος με την πλίνθο της, η οποία φέρει την επιγραφή (Α)ΝΕΘΗ (ΚΕ), ακέραιο πήλινο ακροκέραμο, θραύσματα ερυθρόμορφου κρατήρα με παράσταση του θεού Διονύσου, περισσότερα από 20 μελαμβαφή λυχνάρια, 33 ενεπίγραφα θραύσματα σκύφων και κυλίκων με το όνομα του Απόλλωνα (Α, ΑΠ, ΑΠΟΛ), θραύσματα μηλιακών-παριανών αγγείων και μελανόμορφων αγγείων αττικής προέλευσης (τέλη 6ου αι. π.Χ.), πήλινη αρχαϊκή λεκάνη με περίτεχνες λαβές, χάλκινα αντικείμενα κ.ά. 

Τι δείχνουν όλα αυτά; «Για άλλη μία φορά επιβεβαιώνεται ότι η Πάρος και η Νάξος στα αρχαϊκά χρόνια προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν για πολιτικούς λόγους στο Αιγαίο, κάτι που έχασαν μετά την κυριαρχία της Αθήνας στην περιοχή και την ανάπτυξη της Δήλου, μιας τεράστιας πόλης στην οποία γινόταν το ξέπλυμα του χρήματος και βέβαια όλο το εμπόριο. Όλα τα χρήματα ήταν εκεί. Την ίδια εποχή όμως, οι Πάριοι ήθελαν να κάνουν κάτι ανάλογο στο Δεσποτικό. Ύστερα από 17 χρόνια ανασκαφών αποδεικνύεται πως το ιερό που λειτούργησε στο Δεσποτικό ήταν μεγαλύτερο απ’ όσο υπολογίζαμε. Το περίεργο είναι ότι δεν διασώζονται επιγραφές». Ο λόγος; «Είναι φανερό πως οι Αθηναίοι ήθελαν να το εξαφανίσουν για πολιτικούς λόγους. Όχι να τους τιμωρήσουν επειδή πήγαν με τους Πέρσες (μήδισαν) αλλά εξαιτίας του πλούτου που είχε η Πάρος λόγω του μαρμάρου της».

Στο Δεσποτικό πάντως, εκτός από τη συστηματική έρευνα, πραγματοποιούνται και αναστηλωτικές εργασίες με στόχο να δοθεί η τρίτη διάσταση των μνημείων. Οι μαρμαροτεχνίτες ολοκλήρωσαν την α΄ φάση της προμελέτης αναστήλωσης του ναού και του τελετουργικού εστιατορίου που έχει ήδη εγκριθεί από το ΚΑΣ. Συγκεκριμένα, συμπληρώθηκε ο στυλοβάτης του εστιατορίου, που είναι κατασκευασμένος από μεγάλες πλάκες γνευσίου, σε μήκος 17 μέτρων, όπως επίσης συμπληρώθηκαν δυο τμήματα από τον μαρμάρινο στυλοβάτη του ναού και συμπληρώθηκαν οι κατώτατοι δόμοι της παραστάδος, που υπήρχε μεταξύ τελετουργικού εστιατορίου και ναού.

Οι εργασίες αναστήλωσης του αρχαϊκού ναού και του εστιατορίου έχουν αποκτήσει πρωταρχική σημασία, αφού στοχεύουν στη συμπλήρωση της κάτοψης των μνημείων και στην υποδήλωση της τρίτης διάστασης, ώστε να γίνει το μνημείο κατανοητό στον επισκέπτη. Η ολοκλήρωση του έργου αναστήλωσης και συντήρησης έχει ως απώτερο σκοπό την οργάνωση και ανάδειξη του χώρου σε έναν μοναδικό αρχαιολογικό χώρο, ένα πρότυπο αρχαιολογικό πάρκο στις Κυκλάδες, με εποπτικό ενημερωτικό υλικό και διαδρομές περιήγησης, σε όλο το νησί, αφού πρόκειται για ένα από τα μοναδικά ακατοίκητα νησιά στις Κυκλάδες, με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος.

Στόχος της διεπιστημονικής ομάδας (αρχαιολόγοι Κ. Νταϊφά, δρ Α. Αλεξανδρίδου, συντηρητές Γ. Καράμπαλης, Κ. Αλεξίου, αρχιτέκτονες δρ Α. Ohnesorg, δρ Κ. Παπαγιάννη, Γ. Ορεστίδης, τοπογράφος Δ. Ορεστίδης, γεωλόγος δρ E. Draganits, ζωοαρχαιολόγος δρ S. Davis κ.ά.) είναι να προχωρήσει η αναστήλωση και να γίνει κατανοητός ο αρχαιολογικός χώρος όπως αυτός της Καρθαίας στην Κέα και του Σαγκριού στη Νάξο.

Στο φετινό πρόγραμμα συμμετείχαν πολλοί φοιτητές από Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού και από το ΔΙ.ΚΕ.ΜΕΣ/CYA. Χορηγοί της ανασκαφής στο νησί είναι τα ιδρύματα Α. Γ. Λεβέντη, Α&Π Κανελλοπούλου, Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου, Αλίκης και Αταλάντας Γουλανδρή και Μαρίας Εμπειρίκου. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του Δήμου Αντιπάρου και της Κοινοπραξίας Φεριμπότ Αντιπάρου.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή, Ναυτεμπορική, in.gr , ΥΠΠΟ