Χρυσός λέων, από την έκθεση «Ρόδος, ένα ελληνικό νησί στις πύλες της Ανατολής. 15ος - 5ος αι. π.Χ.», μεταφορά από το Μουσείο του Λούβρου....
 |
| Χρυσός λέων, από την έκθεση «Ρόδος, ένα ελληνικό νησί στις πύλες της Ανατολής. 15ος - 5ος αι. π.Χ.», μεταφορά από το Μουσείο του Λούβρου. Η έκθεση έχει μεγάλη σημασία, διότι, μεταξύ των άλλων, συμπίπτει με τα 100 χρόνια της λειτουργίας του αρχαιολογικού μουσείου του νησιού. |
«Η Ελλάδα που αντιστέκεται, η Ελλάδα που επιμένει / κι όποιος δεν καταλαβαίνει, δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει». Έχουν περάσει τριάντα δύο χρόνια από τότε που ο Διονύσης Σαββόπουλος τραγουδούσε το δικό του «Τσάμικο» στα «Τραπεζάκια έξω», ταράζοντας, μαζί με τη δισκογραφία της εποχής, τη νιότη μας. Σήμερα οι στίχοι του μοιάζουν πιο επίκαιροι από ποτέ.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αντιστέκονται στην οικονομική και ψυχολογική παράλυση που επιβάλλει η περιπέτεια που ζούμε, ο καθένας με τον τρόπο και τις αντοχές του. Υπάρχουν όμως και οι θεσμοί στον χώρο του πολιτισμού που προσπαθούν να μείνουν όρθιοι κι ας δοκιμάζονται από αναβολές, ακυρώσεις, λουκέτα, ταμεία που στέρεψαν, μεγάλα έργα που κινδυνεύουν, ακινητοποιημένα χωρίς βενζίνη υπηρεσιακά αυτοκίνητα. Δημόσια μουσεία της χώρας με ελάχιστες αντοχές προσπαθούν να κρατηθούν μέσα από ιδέες, συνέργειες, χορηγούς που απέμειναν, τουρίστες που αυξάνουν τα εισιτήρια έστω και με... πιστωτικά σημειώματα (δίνοντας τα φορολογικά τους στοιχεία) τις ημέρες των τραπεζών σε αργία. Πολιτιστικοί οργανισμοί που αυξάνουν τους επισκέπτες τους και ας πληρώνουν οι αρχαιολόγοι από την τσέπη τους τα βασικά. Έτσι στήνονται εκδηλώσεις και ετοιμάζονται καινούργιες περιοδικές εκθέσεις σε πολλά μουσεία της χώρας. Με ανιδιοτέλεια και σκληρή δουλειά, άνθρωποι του πολιτισμού μάς δείχνουν την Ελλάδα που επιμένει.
Ελάτε μαζί μας από τη Θεσσαλονίκη ώς την Αθήνα και τη Ρόδο. Να δούμε τι συμβαίνει όταν η γενετική συναντά την αρχαιολογία. Να μάθουμε για τα διάσημα μυστήρια της Σαμοθράκης. Τον ρόλο που διαδραμάτισε η πανέμορφη Ρόδος ως πύλη προς την Ανατολή. Αλλά και πώς είδαν οι ξένοι περιηγητές την Αθήνα από τον 17ο έως και τον 19ο αιώνα.
Αποκαλυπτική η συνάντηση αρχαιολογίας και γενετικής
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ενοποιώντας αρχαιολογικό και σκελετικό-ανθρωπολογικό υλικό, φωτίζει σύγχρονες εξελίξεις στην παλαιογενετική έρευνα, ενώ οι άνθρωποι της προϊστορίας μάς δίνουν απαντήσεις για τη δυσανεξία στη λακτόζη και εξηγήσεις για το γαλανό χρώμα ματιών. «Οφείλεται στη μετάλλαξη ενός γονιδίου που αποδίδεται στη Βόρεια Ευρώπη. Σαν ένας διακόπτης σε ένα χρωμόσωμα του DNA που άφησε μια χαραμάδα», μας εξηγεί με γλαφυρό τρόπο η αρχαιολόγος Λιάνα Στεφανή που επιμελήθηκε με τη συνάδελφό της Αγγελική Κουκουβού την έκθεση «Αρχαίο DNA. Παράθυρο στο παρελθόν και το μέλλον» (εγκαίνια: 30/7) και βέβαια με την επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας τoυ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου. Στην τελευταία άλλωστε ανήκει η ιδέα. Ανθρωπολόγος ερευνήτρια, έχει τρία χρόνια που επέστρεψε από την Ελβετία και τη Γερμανία όπου έκανε μεταδιδακτορικό στο αρχαίο DNA και, όπως διαπίστωσε, το ενδιαφέρον του επιστημονικού κόσμου αλλά και του κοινού είναι μεγάλο.
Όμως πώς μπορείς να παρουσιάσεις με κατανοητό τρόπο τα διαδοχικά στάδια της παλαιογενετικής έρευνας; Από τη συλλογή και τη δειγματοληψία του υλικού, τις εργαστηριακές αναλύσεις, την επεξεργασία έως την ερμηνεία των δεδομένων και τις κατηγορίες των αποτελεσμάτων; Η συνάντηση της αρχαιολογίας με τη γενετική τα κατάφερε. Πλούσιο εποπτικό υλικό μαζί με αγγεία, ειδώλια, σφραγίδες, εργαλεία κ.ά. που αποκάλυψαν οι αρχαιολογικές έρευνες στον βορειοελλαδικό χώρο, από όπου προέρχεται και το σκελετικό υλικό, αποτελούν την έκθεση. Μαζί και μια ταινία που διευκολύνει το κοινό να κατανοήσει όλα τα στάδια.
Η προσοχή ξεκινάει από την ανασκαφή, όπου συλλέγονται τα στοιχεία χωρίς να μολυνθούν τα ευρήματα. Χρειάζονται ειδικές συνθήκες ακόμη και στα μουσεία όπου αποθηκεύεται το υλικό και συχνά το DNA αποδομείται από την υψηλή θερμοκρασία. «Όσοι αγγίζουν ένα εύρημα –αρχαιολόγοι, εργάτες, συντηρητές– κινδυνεύουν να αφήσουν πάνω του το δικό τους DNA, οπότε απαιτούνται συνθήκες αυστηρής καθαριότητας», εξηγεί η κ. Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου. Η διαδικασία βέβαια δεν γίνεται σε ένα απλό γενετικό εργαστήριο.
«Όλο μας το είναι»
Το σκελετικό υλικό που βρέθηκε σε ανασκαφές του βορειοελλαδικού χώρου μπορεί να δώσει πληροφορίες τόσες όσες και η σύγχρονη γενετική. Είχε λ.χ. τάση για καρκίνο ο κάτοχος του σκελετού; Με ποιον ήταν συγγενής; Από ποιες ασθένειες έπασχε; «Μπορείς να μάθεις τα πάντα αρκεί το υλικό να διατηρεί αρκετή ποσότητα ενδογενούς DNA (αυθεντικό υλικό). Με τη σημερινή τεχνολογία μπορείς να κάνεις ολόκληρο γονιδίωμα (3 εκατομμύρια βάσεις). Για να σας το πω απλά: είναι όλο μας το είναι. Από τι χρώμα μαλλιών έχετε, τη μακρινή καταγωγή σας, μέχρι αν μπορείτε να αντέξετε το γάλα, το αλκοόλ κ.ά.».
Σύμφωνα με τις έρευνες, στην Εποχή του Χαλκού κυριαρχούσε το καστανό χρώμα μαλλιών και ματιών. Αλλά κι αυτό δεν είναι αυτονόητο, διότι όπως θα δούμε στην έκθεση, κάποιοι παλαιολιθικοί άνθρωποι είχαν μπλε χρώμα ματιών και σκουρόχρωμο δέρμα. «Φαίνεται ότι τα μπλε μάτια εμφανίστηκαν νωρίτερα από το ανοιχτόχρωμα δέρμα. όλα αυτά δεν τα μελετάμε για να δούμε το χρώμα, αλλά γιατί μας ενδιαφέρει η εξέλιξη.
Πότε δηλαδή εμφανίστηκε αυτή η μετάλλαξη και τι σημασία έχει. Οι άνθρωποι με τα μπλε μάτια έκαναν περισσότερα παιδιά, αφού σε 10.000 χρόνια έφτασαν να έχουν πολύ μεγάλο ποσοστό στην Ευρώπη».
Υπάρχουν όμως κι άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύουμε, η δυσανεξία στη λακτόζη δεν είναι «μοντέρνα» πάθηση. «Οι αρχαίοι άνθρωποι δεν μπορούσαν να πέψουν το γάλα. Κάποια στιγμή με τη νεολιθική επανάσταση, όταν άρχισαν να εξημερώνουν τα ζώα, να πίνουν και να συγκεντρώνουν γάλα, κάποιοι που τυχαία είχαν τη μετάλλαξη είχαν ένα διατροφικό πλεονέκτημα». Είναι δύσκολο να το κατανοήσει κανείς ως εικόνα αλλά «εξελικτικά μια μετάλλαξη που είναι θετική για έναν οργανισμό σε ένα περιβάλλον που τον ευνοεί, φτάνοντας σε μεγάλα ποσοστά δεν χάνεται, γιατί οι άνθρωποι αποκτούν απογόνους. Μια μετάλλαξη, αντίθετα, που είναι καταστροφική για έναν οργανισμό δεν οδηγεί πουθενά, γιατί ο άνθρωπος πεθαίνει και δεν αποκτά απογόνους».
Η παρουσίαση της έκθεσης εντάσσεται στο πλαίσιο της χρηματοδοτούμενης από την Ευρωπαϊκή Ένωση Δράσης «Αριστεία ΙΙ» της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, με τίτλο «Από τους νεολιθικούς αγρότες στις πρώτες αστικές κοινωνίες: η προέλευση των ανακτορικών πολιτισμών του Αιγαίου από γενετική άποψη», προγράμματος του οποίου επιστημονική υπεύθυνη είναι η επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Πανεπιστημίου Θράκης.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης έχει αποδείξει πως έχει γρήγορα αντανακλαστικά. «Εμείς δώσαμε την αρχαιολογική οπτική των πραγμάτων, πλαισιώνουμε δηλαδή την πληροφορία που μιλάει για το γενετικό υλικό», λέει η κ. Λιάνα Στεφανή. Είναι πράγματι σημαντικό πόσες πληροφορίες δίνει το αρχαίο γενετικό υλικό για το παρελθόν, «αλλά είναι απίστευτες οι εφαρμογές που έχει η γενετική στο παρόν». Σκοπός του μουσείου είναι να περιοδεύσει η έκθεση όπου μπορεί. Την ημέρα των εγκαινίων πάντως, το κοινό θα μπορεί να παρακολουθήσει επιστημονική ημερίδα αφιερωμένη στις σύγχρονες έρευνες για το αρχαίο DNA, με προσκεκλημένους διακεκριμένους γενετιστές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Από τη Ρόδο στη Σαμοθράκη και στην Αθήνα του 18ου αιώνα
Η μεταφορά μέρους της έκθεσης «Ρόδος, ένα ελληνικό νησί στις πύλες της Ανατολής. 15ος - 5ος αι. π.Χ.» από το Μουσείο του Λούβρου έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο γιατί συμπίπτει με τα 100 χρόνια της λειτουργίας του αρχαιολογικού μουσείου του νησιού αλλά γιατί δείχνει πόσα καταφέρνει η συνέργεια στην περιφέρεια. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τους χορηγούς (ΟΤΕ, COSMOTE, Φαρμακευτική Εταιρεία Ιpsen), πέτυχε τον προσωρινό επαναπατρισμό αρχαιοτήτων που απομακρύνθηκαν από τον τόπο τους για ιστορικούς και πολιτικούς λόγους. Το Μουσείο του Λούβρου έστειλε προσωρινά στη Ρόδο συνολικά 48 ευρήματα, που μαζί με τους «θησαυρούς» του μουσείου σχηματίζουν ένα ενδιαφέρον αφήγημα.
Το Μουσείο της Ακρόπολης βρήκε έναν ενδιαφέροντα τρόπο να στηρίξει την περιφέρεια. Η «Σαμοθράκη. Τα μυστήρια των μεγάλων θεών» είναι η πρώτη μιας σειράς εκθέσεων με έργα από την ελληνική περιφέρεια, που θα αναδείξουν σπουδαία ευρήματα απομακρυσμένων μουσείων. Η παρουσίασή της αποτελεί προϊόν συνεργασίας του με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Ροδόπης και Έβρου και του ειδικού στις αρχαιότητες της Σαμοθράκης, κ. Δημήτρη Μάτσα. Σκοπός του μουσείου για τον κ. Δ. Παντερμαλή «είναι να παρουσιάσει ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν τον σύγχρονο επισκέπτη και παράλληλα να διεγείρει το ενδιαφέρον του να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων».
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κινητοποιεί Έλληνες και ξένους με διαφορετικό τρόπο. Η περιοδική έκθεση «Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια. Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος - 19ος αιώνας», που ετοιμάζεται να εγκαινιαστεί, είναι ένας νοητός περίπατος στη μνημειακή Αθήνα με συνοδοιπόρους τους Ευρωπαίους περιηγητές. Μια ιδέα που γοητεύει τους τουρίστες να δουν πώς οι συμπατριώτες τους εμπνεύστηκαν από το κίνημα του κλασικισμού και παροτρύνει τους Έλληνες να ξαναπάνε στο μουσείο.
Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια