Δύο ελληνικές πόλεις της... Αιγύπτου στο Bρετανικό Μουσείο

Ο καταδύτης Φρανκ Γκοντιό ποζάρει με την εντοιχισμένη στήλη που βρήκε στον βυθό στα συντρίμμια της πόλης Ηράκλειον στον κόλπο Αμπουκίρ ...

Ο καταδύτης Φρανκ Γκοντιό ποζάρει με την εντοιχισμένη στήλη που βρήκε στον βυθό στα συντρίμμια της πόλης Ηράκλειον στον κόλπο Αμπουκίρ της Αιγύπτου. Εχει ύψος 1,9 μ. και είναι ένας από τους υποθαλάσσιους θησαυρούς που θα εκτεθούν στο Λονδίνο. Στο πάνω μέρος είναι χαραγμένο διάταγμα της πόλης Σάις που εισέπραττε φόρο από τις εισαγωγές από την Ελλάδα.

Η Αλεξάνδρεια η εν Αιγύπτω είναι αναμφίβολα η πιο διάσημη αιγυπτιακή πόλη που ιδρύθηκε από Έλληνες και μάλιστα από τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο.

Όπως όμως η Ιστορία παραδίδει και η Αρχαιολογία επιβεβαιώνει, δεκάδες ήταν οι ελληνικές πόλεις στη χώρα που διασχίζει ο Νείλος. Δύο από τις πιο διάσημες, η Θωνίς - Ηράκλειον και η Κάνωπος θαμμένες εδώ και αιώνες στη λάσπη των εκβολών του μεγάλου ποταμού, ετοιμάζονται να κατακτήσουν το Λονδίνο.

Μια μεγάλη έκθεση με ευρήματα του Γάλλου Φρανκ Γκοντιό θα στηθεί στο Βρετανικό Μουσείο τον Μάιο του 2016. Τίτλος της, «Βυθισμένες πόλεις: χαμένοι κόσμοι της Αιγύπτου». Και παρότι οι διοργανωτές δηλώνουν ότι θέλουν να καταδείξουν την ομορφιά και τη δύναμη της ύστερης φαραωνικής κουλτούρας και τον κοσμοπολιτισμό της αρχαίας αιγυπτιακής κοινωνίας, η πραγματικότητα λέει πως οι συγκεκριμένες πόλεις είχαν σαφώς ελληνικό αποτύπωμα. Βεβαίως η κατοπινή συνάντηση της ελληνικής με την αιγυπτιακή τέχνη έδωσαν αποτελέσματα εξόχως σημαντικά, όπως λέει και η επιμελήτρια της έκθεσης, Αουρέλια Μάσον- Μπέργκχοφ. Ευρήματα «που άλλαξαν τις αντιλήψεις μας για τη σχέση ανάμεσα στην αρχαία Αίγυπτο και τον ελληνικό κόσμο.

Υπάρχει γενικώς η αντίληψη ότι όταν ανακατεύονται δύο πολιτισμοί η ουσία του καθενός αραιώνει και τελικά αδυνατίζει. Η έκθεση αποδεικνύει το αντίθετο», τονίζει. Για πρώτη φορά μετά τη λεγόμενη «αραβική άνοιξη» η Αίγυπτος στέλνει αρχαία της για έκθεση σε ξένη χώρα, τα οποία θα συνεκτεθούν με αντικείμενα από το Βρετανικό Μουσείο. Περισσότερες από 200 αρχαιότητες, τις οποίες ανέσυρε από τον βυθό ο Γκοντιό, που σκάβει στην περιοχή από το 1996, θα παρουσιαστούν στην έκθεση. Το αντίτιμο δεν θα είναι ιδιαίτερα τσουχτερό για τα μέτρα του Βρετανικού Μουσείου, ούτε όμως και φθηνό: θα ανέρχεται σε περίπου 17 λίρες.

Οι δύο πόλεις ιδρύθηκαν περί τον 8ο αιώνα π.Χ. στις ακτές της Αλεξάνδρειας και ήταν πάμπλουτες, καθώς βρίσκονταν σε χώρους υποχρεωτικού ελλιμενισμού και περάσματος πλοίων. Επαιρναν λοιπόν υψηλούς δασμούς. Κατά τραγική σύμπτωση καταστράφηκαν επίσης τον 8ο αιώνα, αλλά μετά Χριστόν, πιθανώς από ισχυρό σεισμό που τις καταβύθισε και, ίσως, τσουνάμι. Ο Γκοντιό χαρακτηρίζει ολόκληρο τον ενάλιο αρχαιολογικό χώρο «υποβρύχια Πομπηία».

Ένα πρώιμο ελληνιστικό άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που έφερε
στο φως η κ. Παπακώστα σκάβοντας στους κήπους Σαλαάντ στην Αλεξάνδρεια.

Ο θεός των πλημμυρών

Ανάμεσα σε όσα θα εκτεθούν είναι ένα άγαλμα έξι τόνων που ανήκε στον θεό των πλημμυρών του Νείλου, Χάπι, ένα άλλο της Αρσινόης ΙΙ, βασίλισσας της πτολεμαϊκής δυναστείας, Σφίγγες, μια επιγραφή σε ιερογλυφική γραφή αλλά και κοσμήματα και μικρά τέχνεργα.

Η Θωνίς - Ηράκλειον ή Ηρακλειόπολις, η Κάνωπος και η Σάις, η οποία ήταν το σημαντικότερο λιμάνι της Αιγύπτου έως την ίδρυση της Αλεξάνδρειας, το 331 π.Χ., ­ ήταν οι τρεις γνωστές ελληνικές πόλεις στην περιοχή.

Ο Ηρόδοτος, που επισκέφθηκε την Αίγυπτο το 450 π.Χ., μιλάει για την Ηρακλειόπολι και τον ναό της που ήταν αφιερωμένος στον Ηρακλή από τον οποίο πήρε και το όνομά της. Στον θαυμαστό αυτόν ναό λέγεται ότι κατέφυγε ο Πάρις με την Ελένη για να ξεφύγει από τον οργισμένο Μενέλαο, πριν ξεσπάσει ο τρωικός πόλεμος. Είχε μαντείο και αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Αιγύπτιο θεό της Ιατρικής, Χονς, τον οποίο οι Ελληνες ταύτισαν με τον Ηρακλή. Ηταν παραθαλάσσια πόλη, κτισμένη επάνω σε νησιά που συνδέονταν με γέφυρες, με λιμάνι πλησίον της κώμης Μένουθις, τον κυριότερο ναυτικό κόμβο της αρχαίας Αιγύπτου με την Ελλάδα.

Ο δύτης «ασφα­λίζει» το 5,4 μ. άγαλμα του θεού των πλημ­μυρών Χάπι, προκειμένου να μεταφερθεί. Το 6 τόνων άγαλμα χρονολογείται του 4ου αιώνα π.Χ. και θα εκτεθεί και αυτό στο Λονδίνο.

Οι πολυάριθμοι ναοί, τα οικοδομήματα των πόλεων βρίσκονται σήμερα, λέει ο Φρανκ Γκοντιό, στη θάλασσα. Θα χρειαστεί να περάσουν όμως πολλά χρόνια και να γίνουν εξαντλητικές επιστημονικές έρευνες για την ανάσυρσή τους. Μέχρι τώρα έχουν βρεθεί περισσότερα από 64 ναυάγια, 700 άγκυρες, χρυσά νομίσματα, «βάρη» από την Αθήνα (είναι η πρώτη φορά που βρέθηκαν σε αιγυπτιακό έδαφος) και τεράστιες επιγραφές γραμμένες στα αρχαία ελληνικά και τα αιγυπτιακά.

Η Κάνωπος ήταν μια πόλη σε απόσταση 120 σταδίων από την Αλεξάνδρεια. Πήρε την ονομασία της από τον κυβερνήτη του Μενελάου, τον Κάνωβο που πέθανε στην περιοχή. Είχε ιερό του Σαράπιδος, που λειτουργούσε όπως τα Ασκληπιεία. Φαίνεται όμως ότι ήταν ονομαστή και για τον ακόλαστο τρόπο ζωής των κατοίκων της. Ο Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας την καταδικάζει ως παράδειγμα διεφθαρμένης πόλης.

Το ιερό του Σαράπιδος κατεδαφίστηκε μερικούς αιώνες αργότερα από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο. Στη συνέχεια η Κάνωπος υπήρξε έδρα Επισκόπου.

Η Σάις έγινε διοικητική βάση κατά τη διάρκεια της 24ης Δυναστείας (περίπου 732 ?720 π.Χ.) και της Σαϊτικής 26ης Δυναστείας (664?525 π.Χ.). Ο Ηρόδοτος έγραψε ότι εκεί βρισκόταν ο τάφος του Οσιρι και ότι γινόταν αναπαράσταση των παθών του θεού σε κοντινή λίμνη, σε μυστηριακές τελετές.

Η προστάτιδα θεά της πόλης ήταν η Νηίθ, της οποίας η λατρεία μαρτυρείται ήδη από την 1η Δυναστεία, περίπου 3100-3050 π.Χ. Οι Ελληνες την ταύτιζαν με την Αθηνά, υποδηλώνοντας μια αρχέγονη σύνδεση με την Αθήνα. Ο Διόδωρος αφηγείται ότι η Αθηνά την έχτισε πριν τον Κατακλυσμό που υποτίθεται ότι αφάνισε την Αθήνα και την Ατλαντίδα.

Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι

Όλες οι σχολές αναζητούν τα μυστικά της Αλεξάνδρειας

Η πρώτη πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος δίνοντας το όνομά του, ήταν η Αλεξάνδρεια η εν Αιγύπτω, από τις μεγαλύτερες και μαγευτικό­τερες πόλεις της αρχαιότητας. Ιδρύθηκε το 331 π.Χ. περιβάλλοντας ένα αιγυπτιακό ψαροχώρι με το όνομα Ρακώτις και έγινε σπουδαίο κέντρο πολιτιστικής και θρησκευτι­κής ανάπτυξης με τον Φάρο και τη Βιβλιοθήκη ανάμεσα στα διάσημα κτίσματά της. Ο Αλέξανδρος επέμενε πολύ να χτιστεί στη συγκεκριμένη θέση, αδιαφορώντας για την κακή ποιότητα εδάφους της περιοχής και τους κινδύνους από το Δέλτα του Νείλου. Ηταν τελικά η πόλη που δέχτηκε και το νεκρό του σώμα.

Τα φυσικά φαινόμενα βύθισαν την ακτογραμμή της με τα οικοδομήματα - παλάτια, ναούς, κατοικίες, καταστήματα- και όλα καλύφθηκαν από παχιά στρώματα άμμου και ιζημάτων. Σήμερα πολλές αρχαιο­λογικές σχολές σκάβουν εκεί, με γνωστότερες αποστολές του Ζαν-Ιβ Αμπερέρ και του Φρανκ Γκοντιό - ο οποίος, πάντως, δεν έχει σπουδάσει Αρχαιολογία και θεωρείται αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στον συγκεκριμένο τομέα. Η Ελλάδα εκπροσωπείται από τον ερευνητή Χάρη Τζάλλα και από την καθηγήτρια Πέπη Λημναίου-Παπακώστα, επικε­φα­λής του Ελληνικού Ινστιτούτου Αλεξανδρινού Πολιτισμού. Οπως μας λέει η κ. Παπακώστα, έχει ήδη κλείσει 20 χρόνια παρουσίας στην Αίγυπτο. Πήγε στην Αλεξάνδρεια το 1996 και άρχισε να σκάβει το 1998.

Η κ. Παπακώστα σκάβει σε μια κεντρική περιοχή της αρχαίας πόλης, στους κήπους του Σαλαάτ, και έχει φέρει στο φως πολύ σημαντικά ευρήματα. Ανάμεσά τους ένα πρώιμο ελληνιστικό άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήδη κοσμεί τις αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης. Την ημέρα που μιλήσαμε είχε μόλις επιστρέψει από την Αλεξάνδρεια, κλείνοντας το πρώτο μέρος της ανασκαφής.

Θα επιστρέψει εκεί την άνοιξη, ελπίζοντας πως τα φυσικά φαινό­μενα, και κυρίως οι βροχές, θα επιτρέψουν τη συνέχιση των ανασκαφών. Αν και δεν μπορούσε να πει κάτι, αποκάλυψε μόνο πως είναι πολύ ευχαριστημένη από τα μέχρι τώρα ευρήματα. Θα τα παρουσιάσει μετά και την ολοκλήρωση του δεύτερου κύκλου.

Πηγή: Αγγ. Κώττη, Έθνος