Από τον Όλυμπο στο Μανχάταν

Τα τέσσερα αγάλματα των επικούρειων φιλοσόφων στην έκθεση της Νέας Υόρκης «Κύριε καθηγητά, τρέξτε γρήγορα γιατί με κοιτάει στα μάτια!»...

Τα τέσσερα αγάλματα των επικούρειων φιλοσόφων στην έκθεση της Νέας Υόρκης

«Κύριε καθηγητά, τρέξτε γρήγορα γιατί με κοιτάει στα μάτια!». Ο φύλακας που ήταν βουτηγμένος μέχρι τα γόνατα μέσα στη λάσπη είχε μπροστά του το κεφάλι της Αιγύπτιας θεάς Ίσιδας και εκλιπαρούσε τον αρχαιολόγο (και σημερινό διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης) Δημήτρη Παντερμαλή και τους συνεργάτες του να επιστρέψουν στο Δίον για να καθαρίσουν το νέο εντυπωσιακό εύρημα μιας μάλλον αθόρυβης αλλά εξαιρετικά παραγωγικής ανασκαφής, που εκείνη τη χρονιά συμπλήρωνε 30 χρόνια ζωής. 

Ήταν ο Αύγουστος του 2003 που σημαδεύτηκε από την ανακάλυψη του Ιερού του Διός Υψίστου, σχεδόν άθικτου και με το λατρευτικό άγαλμα του θεού μέσα στο ναό του.

Δεκατρία χρόνια μετά, το υποβλητικό, υγρό, στοχαστικό σύμπαν αυτής της καταπράσινης φέτας γης στους ανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου, με τις αρχαίες πηγές και τα κρυστάλλινα νερά, προσγειώνεται στο κέντρο του Μανχάταν. Θέλει όραμα, φαντασία αλλά και σκληρή δουλειά για να φέρεις δύο τόσο διαμετρικά αντιθετικούς κόσμους κοντά. Το τόλμησε το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης με την πρότασή του στον Δημήτρη Παντερμαλή να σκεφτεί πάνω στην ιδέα μιας έκθεσης σπάνιων αρχαιοτήτων από το Δίον στην ακοίμητη καρδιά της μητροπολιτικής Νέας Υόρκης. Ο συνδετικός κρίκος είναι ο Ολυμπος, μια λέξη αυτονόητα οικεία στους χιλιάδες πεζούς που διασταυρώνονται στη συμβολή της Πέμπτης Λεωφόρου και των 51 Δρόμων, εκεί όπου υψώνεται ο «Ολυμπιακός Πύργος» (Olympic Tower) και στεγάζεται ο ανακαινισμένος εκθεσιακός χώρος του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου. Από τον Ολυμπο στο Μανχάταν, αρχαίοι και σύγχρονοι θεοί, συμβολικές, μυθικές ή αρχιτεκτονικές κορυφές έχουν τη δύναμη να υποτιμούν το χρόνο, να προσπερνούν αιώνες και να δημιουργούν γέφυρες που δύσκολα φαντάζεται κανείς.

Από αυτή την άποψη, η νέα φιλόδοξη παραγωγή του Ωνασείου δεν είναι μία ακόμη αρχαιολογική έκθεση. Δίπλα στα πολύ εντυπωσιακά εκθέματα (ορισμένα από τα οποία δεν έχουν εκτεθεί ποτέ στο παρελθόν στο κοινό), ο υπεύθυνος ανασκαφών στο Δίον (από το 1973) Δημήτρης Παντερμαλής έχει φροντίσει να ξετυλίξει μια παράλληλη αφήγηση με την οποία συνδέει το μύθο με τον άνθρωπο. 

Παρακολουθώ τους Αμερικανούς επισκέπτες την ημέρα των εγκαινίων. Ορισμένοι είναι ακαδημαϊκοί και επώνυμοι δημοσιογράφοι μεγάλων εφημερίδων, όπως οι New York Times και η Wall Street Journal. Από τον τρόπο που κινούνται στο χώρο της έκθεσης έχεις την αίσθηση ότι λαμβάνουν μέρος σε κάτι που θυμίζει ιεροτελεστία. Δεν υπερβάλλω. Κάθε τους βήμα υποδηλώνει σεβασμό και θαυμασμό. Το Δίον υπήρξε η κατεξοχήν ιερή πόλη των Μακεδόνων. Από εδώ ξεκινούσε ο Βάφυρας, το αρχαίο ποτάμι που στα πεντακάθαρα νερά του λούζονταν οι Νύμφες. Εδώ λατρευόταν ο Ολύμπιος Δίας και οι Μούσες, προς τιμήν των οποίων διεξάγονταν γιορτές που απέκτησαν μεγάλη φήμη ως οι «Ολυμπιακοί Αγώνες της Μακεδονίας». Ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος πανηγύριζαν τις νίκες τους στο Δίον. Εδώ γιόρτασε ο Φίλιππος Β΄ την άλωση και την καταστροφή της Ολύνθου, πρωτεύουσας της Χαλκιδικής Συμμαχίας. Στα ίδια χώματα ο Μέγας Αλέξανδρος επικαλέστηκε τη βοήθεια του υψίστου των θεών, πραγματοποιώντας την πανηγυρική ετοιμασία της εκστρατείας του στην Ασία. Στο Δίον τοποθετήθηκε το περίφημο σύμπλεγμα του Λυσίππου, που έγινε με εντολή του Αλέξανδρου μετά τη μάχη του Γρανικού.

Για τον Δημήτρη Παντερμαλή η έκθεση της Νέας Υόρκης (που εγκαινίασαν ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος και οι υπουργοί Πολιτισμού και Παιδείας Αριστείδης Μπαλτάς και Νίκος Φίλης) είναι μια αφορμή για να κοιτάξει ξανά ένα μεγάλο κεφάλαιο της ζωής του. Βρέθηκε στο Δίον το 1970 και παρέλαβε επισήμως τη διεύθυνση των ανασκαφών τρία χρόνια αργότερα από τον καθηγητή Γεώργιο Μπακαλάκη. «Θα μπορούσα να είχα πάει κάπου αλλού», εξομολογείται, «αλλά νομίζω ότι το φυσικό περιβάλλον έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην επιλογή μου. Τα τείχη μέσα στο νερό ήταν μια πολύ δυνατή ιδέα για να της αντισταθείς». Με αφορμή το Δίον, ο Δημήτρης Παντερμαλής στοχάζεται πάνω στο περιεχόμενο μιας αρχαιολογικής έκθεσης αλλά και της ανασκαφής. «Στο Δίον εξελίσσεται ένας ζωντανός διάλογος με τη φύση, κάτι που σε πάει πέρα από την εξέλιξη της φόρμας, που δεν μπορεί να είναι το αποκλειστικό θέμα μιας έκθεσης. Η ανασκαφή δεν γίνεται μόνο για να μελετηθούν μεμονωμένοι τύποι αγαλμάτων. Κάθε εύρημα είναι και ένα χρηστικό αντικείμενο που έχει να μας πει πολλά πράγματα για τη ζωή των ανθρώπων. Έτσι, κάτι αφηρημένο γίνεται τόπος και επενδύεται με συναίσθημα. Αυτή η σύνδεση είναι πολύ σημαντική για να κατανοήσουμε το παρελθόν, αυτό που προηγήθηκε».

Στον Δημήτρη Παντερμαλή αρέσουν οι εξάρσεις της φύσης και οι καταιγίδες, για παράδειγμα, δεν είναι καθόλου σπάνιες στην περιοχή. Η καταιγιστική παρουσία της φύσης στο Δίον, πιστεύει ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, μας έδωσε τα καταπληκτικά ευρήματα που συνεχίζει να δίνει η γη της Πιερίας. «Κάθε άνοιξη στο Δίον καταλαβαίνω από την αρχή αυτό που ονομάζουν “ξύπνημα της φύσης”. Και από την αρχή σκεφτόμουν ότι δεν μπορεί ένα φυσικό περιβάλλον σαν αυτό να μην ενέπνευσε τους ανθρώπους να δημιουργήσουν». Όσο για το νερό, που ρέει άφθονο, αποδεικνύεται ευχή και κατάρα για την αρχαιολογική έρευνα. Ευχή γιατί το νερό απέτρεψε τη σύληση στα νεότερα χρόνια, κατάρα γιατί κάνει δύσκολη τη ζωή των αρχαιολόγων. Αλλά, από την άλλη, «κανέναν δεν μπορεί να αφήσει ασυγκίνητο ένα κομμάτι λευκό μάρμαρο όταν ξεπροβάλλει από το βούρκο, τέσσερα μέτρα κάτω από τη λάσπη...».

Παράλληλα με την έκθεση

Δύο νέες ηχητικές εγκαταστάσεις του καλλιτέχνη Κώστα Ιωαννίδη. Η πρώτη στο φουαγέ του εκθεσιακού χώρου με τίτλο «In memory of, memory of, memory of» (Στη μνήμη τού, μνήμη τού, μνήμη τού) και κείμενα ποιητών όπως ο Οβίδιος και ο W.B. Yeats, μεταφρασμένα στην ασυνήθιστη, πανάρχαια «γλώσσα των βουνών», ένα ρεπερτόριο σφυριγμάτων με πλήρως ανεπτυγμένο λεξιλόγιο, που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους ορεσίβιους σήμερα.  Και μέσα στον εκθεσιακό χώρο η εγκατάσταση με τίτλο O rocky voice, shall we in that great night rejoice? (Ω, βραχώδη φωνή, σε αυτή την υπέροχη νύχτα θα ευφρανθούμε;) τα εκθέματα του Δίου πλαισιώνονται με το φυσικό ηχητικό τοπίο του βουνού.

Εγκατάσταση-βίντεο, ανάθεση στην εικαστικό Μαρία Ζερβού με τίτλο «My Half of the Sky, My Half of the Earth» (Το δικό μου μισό του Ουρανού, το δικό μου μισό της Γης): εικόνες από το φυσικό τοπίο του Ολύμπου με κείμενα όπου η Ζερβού φέρνει ένα από τα δικά της ποιήματα σε διάλογο με έργο της ποιήτριας των ελληνιστικών χρόνων Τελέσιλλας.

Πηγή: Καθημερινή