Μετά από 35 χρόνια, το Μουσείο Μπενάκη πρόκειται να παρουσιάσει ενενήντα αριστουργήματα κινεζικής κεραμικής από την ιστορικής σημασίας συλλογή του Γεώργιου Ευμορφόπουλου. Ο επιμελητής της έκθεσης «Κεραμική από την Κίνα» κ. Γιώργης Μαγγίνης, μίλησε στο Lifo.gr για την ανακάλυψη του κινεζικού πολιτισμού από τη Δύση και το ρόλο που έπαιξε ο σπουδαίος Έλληνας συλλέκτης.
«Η έκθεση έχει μια ιδιορρυθμία, δεν έχει μία συγκεκριμένη πορεία από το α στο ω, έχει δύο πορείες από το α στο ω και από το ω στο α, χρησιμοποιώντας τα ίδια ακριβώς γράμματα. Έμπνευση γι΄αυτό ήταν η φράση του διευθυντή της Tate, Νίκολας Σερότα, που είπε ότι "μία έκθεση είναι μια σειρά επιχειρημάτων". Είναι σα να έχεις μερικές λέξεις: τις βάζεις σε μία σειρά λες κάτι, αν τις βάλεις σε μία άλλη σειρά λες κάτι διαφορετικό. Αποφασίσαμε στην ίδια αίθουσα, με τα ίδια αντικείμενα να πούμε δύο ιστορίες. Επειδή το ελληνικό κοινό δεν είναι εξοικειωμένο με την κινεζική τέχνη, ούτε με την κινεζική ιστορία, θέλαμε να κάνουμε μία κλασική χρονολογική έκθεση που ξεκινάει από την προϊστορία και σε πηγαίνει μέχρι τον 19ο αιώνα, θέλαμε όμως να κάνουμε και κάτι διαφορετικό. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι η ιδιαιτερότητα της συλλογής και αυτό που την κάνει ξεχωριστή είναι η προέλευσή της: δόθηκε από τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο το 1927 -έφτασε το 1929 στην Αθήνα- και το 1936. Το εντυπωσιακό μάλιστα είναι ότι ο συλλέκτης είχε τέτοια φιλοπατρία ώστε την εποχή που πουλούσε στην αγγλική κυβέρνηση κομμάτια της συλλογής του, χάριζε άλλα στην Ελλάδα, ενώ αργότερα, όταν ο Αντώνης Μπενάκης έφτιαξε το μουσείο, ζήτησε να πάει εκεί και η δική του συλλογή. Την ιστορία της συλλογής θελήσαμε να την τοποθετήσουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, οπότε με τα ίδια αντικείμενα, ξεκινώντας από το τελευταίο, η έκθεση αφηγείται την ιστορία της ανακάλυψης της Κίνας από την Δύση», εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης κ. Γιώργης Μαγγίνης.
 |
| Πιάτο με τον θυρεό του τάγματος των Αυγουστίνων μοναχών. Μινγκ, περί το 1600. Μια σπάνια παραγγελία. Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στο θυρεό τους είχε απονεμηθεί στους Αυγουστίνους μοναχούς από τους Αψβούργους αυτοκράτορες. Το πιάτο της βασιλείας Γουανλί είναι εξαιρετικά σπάνιο και μόνο άλλα δύο είναι γνωστά. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
Η Ευρώπη ανακάλυψε την Κίνα πρώτα ως τον μεγάλο παραγωγό των πορσελανών –ένα αντικείμενο που δε μπορούσαν να φτιάξουν οι Ευρωπαίοι μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα. Ακόμα κι όταν τα κατάφεραν στο Meissen, επί Αυγούστου του Ισχυρού -ένα κινέζικο πορσελάνινο μπολ από την τεράστια συλλογή του οποίου παρουσιάζεται στην έκθεση- το κόστος της ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Πριν ανακαλυφθεί η πορσελάνη στην Ευρώπη, εισαγόταν από την Κίνα σε τεράστιους αριθμούς, μια και όπως φαίνεται σε μία γκραβούρα από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ΄, για να διακοσμήσουν ένα δωμάτιο ήθελαν περίπου 5.000 αντικείμενα πορσελάνης –υπάρχουν μάλιστα τέτοια δωμάτια που σώζονται μέχρι σήμερα. Η Ευρώπη ζητούσε σαν τρελή τις κινέζικες πορσελάνες και η Κίνα ήταν μία βιομηχανία που εξήγαγε όχι μόνο σε αυτήν αλλά και στο Ιράν και την Ινδία, όπως μαρτυρά ένα σπανιότατο αντικείμενο της συλλογής, η βάση ενός ναργιλέ με κινεζική εικονογράφηση και όχι ινδική όπως συνηθιζόταν. Η πορσελάνη επειδή ήταν ανθεκτική, δε λεκιαζόταν, δεν έσπαγε εύκολα, ήταν το μαγικό υλικό σε όλο τον κόσμο –αποτέλεσμα απίστευτης τεχνολογικής εξέλιξης, η οποία όμως προήλθε από ανθρώπους αμόρφωτους. Ο πηλός -το ένα από τα δύο συστατικά της, με δεύτερο το γυαλί- αφού εξορυχθεί πρέπει να μείνει να ωριμάσει σε τεράστια βουνά εκτεθειμένος στα στοιχεία της φύσης για εκατό χρόνια. Τόσος καιρός απαιτείται ώστε να γίνει εξαιρετικά φίνος, ώστε να δημιουργηθεί η πορσελάνη. Η χημεία που χρησιμοποιούσαν και η τεχνική τελειότητα των αντικειμένων που παρήγαγαν ήταν απίστευτη.
 |
| Φιάλη ναργιλέ. Τσινγκ, Κανγκσί (1662- 1722). Απροσδόκητο υβρίδιο. Το σχήμα της φιάλης ναργιλέ είναι ινδικό όμως η διακόσμησή της με σκηνή συμποσίου σε κήπο είναι κινεζική, καθιστώντας την εξαιρετικά ασυνήθιστη. Κατασκευάστηκε στο Τσιντετζέν για εξαγωγή κατά τη βασιλεία Κανγκσί. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
Οι Ευρωπαίοι βασιλείς και οι αριστοκράτες είχαν τεράστιες συλλογές από πορσελάνινα αντικείμενα, στην Κίνα όμως είχαν άλλου είδους πορσελάνες. Οι άνθρωποι που ζούσαν στην απαγορευμένη πόλη χρησιμοποιούσαν ανάλογα με τη θέση τους μονόχρωμες πορσελάνες με χρώματα αυστηρά καθορισμένα από το πρωτόκολλο. Το μοτίβο του δράκου προοριζόταν αποκλειστικά για αυτοκρατορική χρήση και οι πορσελάνες για το παλάτι παραγγέλνονταν κάθε χρόνο σε μια συγκεκριμένη πόλη, το Τζινγκ Ντε Τζεν, την Πρωτεύουσα της Πορσελάνης, που μέχρι σήμερα είναι μεγάλο κέντρο κεραμικής. Ό,τι περίσσευε από τον αυτοκρατορικό κλίβανο καταστρεφόταν. Τα αντικείμενα αυτά δεν τα είχε δει ποτέ η Ευρώπη πριν τον 19ο αιώνα, δεν έβγαιναν από την Κίνα και προορίζονταν μόνο για την ανώτερη τάξη. Αυτήν την τεχνολογία και τα χρώματα η Δύση τα αγνοούσε. Η κινεζική κεραμική που γνώριζαν οι Ευρωπαίοι ήδη από τον 14ο αιώνα ήταν οι πορσελάνες Σελαντόν και η ζωγραφική με κοβάλτιο πάνω σε λευκό, οι χαρακτηριστικές πορσελάνες σε άσπρο και μπλε χρώμα –μια ιδέα που έχει τις ρίζες της στη Μέση Ανατολή και ξεκινάει στις αρχές του 14ου αιώνα, όταν η Κίνα ήταν μογγολική. Στο τέλος του 18ου αιώνα επειδή οι πορσελάνες έκαναν δυο-τρία χρόνια να φτάσουν στην Ευρώπη με αποτέλεσμα τα θέματά τους να θεωρούνται ξεπερασμένα όταν πια έφταναν, άρχισαν να εισάγουν και λευκές πορσελάνες, οι οποίες στη συνέχεια ζωγραφίζονταν σε ευρωπαϊκά εργαστήρια. Αυτό συνέβαινε παρόλο που υπήρχε πλέον ευρωπαϊκή πορσελάνη, επειδή το κόστος της ήταν πολύ πιο υψηλό.
Η πιο σημαντική στιγμή στην επαφή της Δύσης με την παλιά κινεζική κεραμική είναι μια δύσκολη για την Κίνα στιγμή, όταν το 1860 οι Κινέζοι αρνήθηκαν να δεχθούν το όπιο που παρήγαγαν στην Ινδία οι Βρετανοί, το οποίο είχε καταστρέψει την κινεζική κοινωνία. Τότε οι Βρετανοί εισέβαλαν στο Πεκίνο μαζί με τους Γάλλους και έκαψαν το θερινό ανάκτορο. Έγιναν δύο πόλεμοι του οπίου και κατά τη διάρκεια του δεύτερου λεηλάτησαν το παλάτι. Χαρακτηριστικό είναι το κίτρινο κεραμίδι της συλλογής με το δράκο που, όπως αναγράφεται στο πίσω μέρος του, ένας Γάλλος το πήρε ως σουβενίρ από το αυτοκρατορικό μαυσωλείο. Για πρώτη φορά λοιπόν οι αυτοκρατορικές πορσελάνες βγήκαν από το παλάτι και τις είδαν στη Δύση. Από τότε οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να πειραματίζονται προσπαθώντας να τις αντιγράψουν και ταυτόχρονα μπαίνουν στη διαδικασία να γνωρίσουν καλύτερα την Κίνα.
 |
| Αγγείο σε σχήμα ορειχάλκινου σκεύους Τσινγκ, πρώιμος 18οσ αι. Αναπαράγοντας το παρελθόν. Το αγγείο αυτό, χρονολογούμενο στη δυναστεία Τσινγκ, αντιγράφει ένα αρχαίο χάλκινο αντικείμενο. Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές θέσεων της Εποχής του Χαλκού στην Κίνα έγιναν τον 11ο αι. και συνοδεύτηκαν από εικονογραφημένες δημοσιεύσεις. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
Μετά τη λεηλασία του 1860 αλλάζει η εικόνα και κάποιοι συλλέκτες αρχίζουν να μαζεύουν τις μονόχρωμες πορσελάνες, ενώ λόγω της οικονομικής κρίσης στην Κίνα μεγάλες συλλογές μανδαρίνων διαλύονται, καθώς οι κάτοχοί τους αναγκάζονται να τις πουλήσουν. Τα καλύτερα κομμάτια τα παίρνουν οι Ιάπωνες που είναι γνώστες της κινεζικής πορσελάνης, κάποια όμως φτάνουν στην Ευρώπη. Στα τέλη του 19ου αρχίζουν να δημιουργούνται κάποιες μικρές ιδιωτικές συλλογές που έχουν κινέζικες πορσελάνες του 10ου, 11ου και 12ου αιώνα, οι οποίες είναι μίας εντελώς διαφορετικής αισθητικής. Είναι ενδιαφέρον όχι μόνο ότι τα αντικείμενα αυτά είναι διαθέσιμα στη Δύση για πρώτη φορά αλλά και ότι αυτή τώρα μπορεί να τα εκτιμήσει, καθώς είναι η εποχή του αρ νουβό, υπάρχει αγάπη για την καθαρή φόρμα και η αισθητική αυτή έρχεται να «κουμπώσει» με τη λιτότητα των κινέζικων πορσελανών αυτών των αιώνων.
Σημαντικό ρόλο στην ανακάλυψη της κινεζικής κεραμικής έρχεται να παίξει ο Γεώργιος Ευμορφόπουλος, ένας Χιώτης Έλληνας της διασποράς μεγαλωμένος στο Λονδίνο, ο οποίος άρχισε να συλλέγει τις λιτές κινέζικες πορσελάνες που δεν ταίριαζαν με τη αισθητική των αριστοκρατών. Το κριτήριό του ήταν καθαρά αισθητικό, μάζευε ό,τι του άρεσε, κατέβαινε στις αποβάθρες στο Λονδίνο και αγόραζε τεράστιες ποσότητες πορσελανών. Το Μουσείο Μπενάκη διαθέτει τον εντεκάτομο κατάλογο της συλλογής του, που ήταν η πολυτελέστερη έκδοση τέχνης της εποχής –ήταν ο μεγαλύτερος συστηματικός κατάλογος που είχε φτιαχτεί ποτέ για την κινέζικη τέχνη. Ο Ευμορφόπουλος είχε μοντέρνο γούστο και επιστημονική ανησυχία –ήθελε να γνωρίσει στον κόσμο την τέχνη της Κίνας. Ήταν επίσης μαικήνας, υποστήριζε νέους καλλιτέχνες. Με τη συλλογή του άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν οι δυτικοί την Κίνα, μια και είχε εντελώς διαφορετική οπτική από τους επιστήμονες, χωρίς στεγανά.
 |
Ταφικό ειδώλιο γυναίκας. Τανγκ, 8οσ αι. Μια μοιραία γυναίκα. Η προτίμηση σε αδιάπτωτες καμπύλες κατά τον 8ο αι. συνδέεται παραδοσιακά με την Γιανγκ Γκουιφέι, παλλακίδα του αυτοκράτορα Σουανζόνγκ (712-756) και φερόμενη ως υπεύθυνη για τη στάση του Αν Λουσάν που απείλησε την αυτοκρατορική εξουσία των Τανγκ. Η άτυχη παλλακίδα στραγγαλίστηκε μπροστά στον αυτοκράτορα δίχως τη συγκατάθεσή του.
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
Με τον Ευμορφόπουλο ξεκινά μια νέα εποχή γιατί είναι ο πρώτος που αρχίζει να συλλέγει ταφικά αντικείμενα. Οι Κινέζοι μισούσαν τα ταφικά αντικείμενα, επειδή θεωρούσαν ότι έχουν κακή ενέργεια. Το 1906 οι Σουηδοί αρχίζουν να κατασκευάζουν σιδηρόδρομους στην Κίνα και βρίσκουν τάφους. Οι Κινέζοι, ούτε καν οι εργάτες, δεν πλησιάζουν τα αντικείμενα που βρίσκουν μέσα. Τα πετάνε στα καράβια ως έρμα και φτάνουν στο Λονδίνο, όπου ο Ευμορφόπουλος αρχίζει να τα μαζεύει. Στα ταφικά ευρήματα συναντάμε τις φιγούρες, οι οποίες έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον, καθώς δίνουν πληροφορίες για την κοινωνία. Αυτά τα αντικείμενα ήταν που στα μάτια των Ευρωπαίων ξαφνικά μετέτρεψαν την Κίνα από ξεπεσμένη αυτοκρατορία που λεηλατούσαν σε αρχαίο πολιτισμό, που έρχεται να πάρει τη θέση του δίπλα στους ήδη γνωστούς. Ο Ευμορφόπουλος είναι ο πρώτος που εκθέτει το 1910 ταφικά αντικείμενα ως έργα τέχνης, ανάμεσά τους και μία καμήλα που παρουσιάζεται στην έκθεση, ενώ τα πρωιμότερα κομμάτια της είναι νεολιθικά και χρονολογούνται γύρω στο 2.500 π.Χ. Πριν το 1922 ήταν εντελώς άγνωστη αυτή η φάση της Κίνας, την αγνοούσαν ακόμα και οι Κινέζοι. Τα κεραμικά αυτά ανακαλύπτονται από έναν Σουηδό αρχαιολόγο και ο συλλέκτης τα αγοράζει για να τα στείλει στην Ελλάδα, επειδή γνώριζε ότι γίνονταν ανασκαφές στους νεολιθικούς οικισμούς Διμήνι και Σέσκλο, των οποίων τα ευρήματα μοιάζουν εντυπωσιακά με τα κινέζικα.
 |
| Αγγείο με ανθισμένα κλαδιά, κύματα και «νομίσματα». Τζιν (1115-1234). Καλλιγραφήματα σε κεραμική. Οι αρδές κι γρήγορες πινελιές στην επιφάνεια αυτού του αγγείου της δυναστείας Τζιν ανακαλούν την επιδεξιότητα ζωγράφων και καλλιγράφων οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μαύρη μελάνη σε υπόλευκο μετάξι ή χαρτί. |
 |
| Ειδώλιο του Τζενγού, Θεού του Βορρά. Μινγκ, 17ος αι. Πολεμοχαρής θεότητα. Ο Τζενγού, Θεός του Βορρά, ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής κατά τη δυναστεία Μινγκ καθόσον υπερασπιζόταν την Κίνα από τους βαρβάρους εισβολείς, οι οποίοι συνήθως εισέβαλαν στην Κίνα παραβιάζοντας το Σινικό Τείχος στα βόρεια της χώρας. |
Ξεκινώντας την έκθεση από το τέλος, από μια εντελώς σχηματική οπτική της Κίνας ως ένα βιομηχανικό κέντρο που παράγει έργα πολυτελείας, σιγά σιγά φθάνουμε σε μια νέα αισθητική αποτίμηση της τέχνης της και στην ανακάλυψη ενός αρχαίου πολιτισμού. Η πορεία αυτή έγινε μέσα σε εξήντα χρόνια και η έκθεση αποφάσισε να την τονίσει γιατί ο Ευμορφόπουλος ήταν ο πιο σημαντικός άνθρωπος σε αυτήν την αλλαγή. Δεν ήταν μόνος του, ήταν όμως αυτός που έσπρωξε προς αυτήν την κατεύθυνση. Το Μουσείο Μπενάκη διαθέτει 800 αντικείμενα από τη συλλογή του, η οποία είχε χιλιάδες κομμάτια, ενώ στην έκθεση θα παρουσιαστούν 88 αντικείμενα, μαζί με 2 από τα συνολικά 550 που έχει το μουσείο από άλλους δωρητές. Μόλις κυκλοφόρησε ένας αγγλόφωνος κατάλογος ο οποίος περιλαμβάνει τα κομμάτια της έκθεσης, ενώ ετοιμάζεται και μια τρίγλωσση διαδικτυακή εφαρμογή με 700 αντικείμενα κινέζικης κεραμικής.
 |
| Αγγείο σε σχήμα δερμάτινου φλασκιού. Λιάο (907-1125). Νοσταλγώντας τη στέπα. Οι Λιάο ή Χιτάν κατάγονταν από τη Μογγολία και ήταν αρχικά νομάδες και περίφημοι ιππείς. Το σχήμα του αγγείου ανακαλεί τα δερμάτινα φλασκιά που κρέμονταν στο πλάι των αγαπημένων τους αλόγων. |
 |
| Τριποδικό θυμιατό με περσική επιγραφή. Μινγκ, Τζεντέ (1506-1521). Λόγια ενός Σούφι. Η περσική επιγραφή στο θυμιατό αυτό προέρχεται από ποίημα του Σούφι ποιητή Αττάρ από τη Νισαπούρ του Ιράν (1145-1221): 'Εκείνος που πλησιάζει των αρωματοπώλη μοιράζεται τη γλυκειά ευωδία των αρωμάτων.' Το έργο του Αττάρ και το Ισλάμ ήταν δημοφιλή στην Κίνα κατά τη βασιλεία Τζεντέ. |
 |
| Κούπα με λυκείο, ρόδι και ροδάκινο. Τσινγκ, Τσιατσίνγκ (1796-1820). ΓΕ, Για το νέο ζεύγος. Η κούπα αυτή πρέπει να είχε δοθεί ως γαμήλιο δώρο κατά τη βασιλεία Τσιατσίνγκ. Στην κινεζική γλώσσα οι λέξεις «ροδάκινο» (τάο), «ρόδι» (σιλιού) και «λύκειο» (λιτσί) έχουν τον ίδιο ήχο με τις λέξεις «μακροζωία», «αρρενογονία» και «νέο κλαδί στο οικογενειακό δέντρο». |
 |
| Κούπα. Τσινγκ, Γιοντσέν (1723-1735). Διακριτική κομψότητα. Το κίτρινο χρώμα της κούπας αυτής προέρχεται από ένα σπάνιο μείγμα αντιμονίου, μολύβδου και ψευδαργύρου που αναπτύχθηκε μετά από μακροχρόνιους πειραματισμούς στα αυτοκρατορικά εργαστήρια του Τσιντετζέν κατά τη βασιλεία του εκλεπτυσμένου αυτοκράτορα Γιοντσέν. |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
 |
| Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO |
«Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε τι θησαυρούς έχουμε στην Ελλάδα που δεν είναι μόνο ελληνικοί. Υπάρχει μια παθογένεια όταν δεν ξέρεις τι υπάρχει έξω από τη χώρα σου –αυτό είναι έλλειμμα παιδείας. Ο μόνος τρόπος να θεραπεύσεις αυτό το έλλειμμα είναι ο κοσμοπολιτισμός και αυτό το ήξεραν και ο Μπενάκης και ο Ευμορφόπουλος», τονίζει ο κ. Μαγγίνης. «Είναι καλό να είμαστε περήφανοι για τον πολιτισμό μας αλλά πρέπει να μάθουμε και ποια είναι η θέση μας στον κόσμο. Πρέπει να ανοίξει το μυαλό των νέων ανθρώπων –αυτό είναι που κάνουν τα μεγάλα μουσεία», συμπληρώνει.
Info:
Κεραμική από την Κίνα
8/6/2016 - 4/9/2016
Μουσείο Μπενάκη Κεντρικό Κτήριο
Εισιτήρια: € 7- 9
Δεν υπάρχουν σχόλια