Οι ανασκαφές στον Μαραθώνα φέρνουν στο φως ιστορίες που συγκινούν. Όπως αυτή του πολεμιστή των πρώιμων μυκηναϊκών χρόνων, που θάφτηκε (πε...
 |
| Οι ανασκαφές στον Μαραθώνα φέρνουν στο φως ιστορίες που συγκινούν. Όπως αυτή του πολεμιστή των πρώιμων μυκηναϊκών χρόνων, που θάφτηκε (περ. 1600 π.Χ.) στο Πλάσι, στο κέντρο της μεγάλης πεδιάδας του Μαραθώνα, περίπου 1.000 μέτρα από τον Τύμβο και 2.000 μέτρα από το Τρόπαιο της μάχης. |
Ηρώο για την τίμηση προγόνων ή τόπος ηρωολατρείας; Είναι από τις ιστορίες που συγκινούν τον επισκέπτη μιας ανασκαφής. Ένας πολεμιστής των πρώιμων μυκηναϊκών χρόνων θάφτηκε (περ. 1600 π.Χ.) οπλισμένος με ξίφος, δόρυ, εγχειρίδιο, μαχαίρι και βέλη.
Τα παραπάνω είναι τα πιθανά σενάρια για τον χαρακτήρα του χώρου στο Πλάσι Μαραθώνα όπου εντοπίστηκε ο τάφος πολεμιστή των μυκηναϊκών χρόνων (περίπου 1600 π. Χ.). Ένας τάφος από τον οποίο έλειπαν τα οστά (εκτός από ελάχιστα υπολείμματα), όχι όμως και τα όπλα του πολεμιστή, δηλαδή το ξίφος, το δόρυ, το εγχειρίδιο, το μαχαίρι και τα 13 βέλη του, μια μεταφορά η οποία, όπως όλα δείχνουν, συνέβη περίπου χίλια χρόνια μετά τον θάνατό του.
Και τι μας οδηγεί στα σενάρια αυτά; Τα ασφαλή στοιχεία που δίνουν πιθανά και υποθετικά συμπεράσματα, όπως αυτά που ανέφερε ο Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) κι ένας από τους υπεύθυνους της ανασκαφής, κατά την ομιλία του «Το Πλάσι Μαραθώνος ως τοπίο μνήμης». Η ομιλία δόθηκε στην ειδική συνεδρίαση για την πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα στο πλαίσιο του 11ου Επιστημονικού Συμποσίου «Ανασκαφή και Έρευνα XI», που διοργάνωσε πρόσφατα ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ.
«Η απουσία οστών από την ταφή ενός πολεμιστή της εποχής του Χαλκού, που μας οδήγησε στην υπόθεση ανακομιδής τους εκτός τάφου, είναι το πρώτο ασφαλές στοιχείο» ανέφερε ο κ. Βαλαβάνης. Το δεύτερο είναι η κατασκευή στρώσεων λίθου και πηλού επάνω από τμήμα του προϊστορικού νεκροταφείου και της συγκεκριμένης ταφής, πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο (περίπου 700 π. Χ.), στρώσεις που όπως φαίνεται έγιναν για την εξυγίανση του σημείου και τη δημιουργία πλατφόρμας η οποία ανύψωνε τη θέση. Ενδιαφέρουσα είναι και η ύπαρξη κυκλικών διαμορφώσεων, σύμφωνα με τον καθηγητή. «Το τρίτο στοιχείο είναι τα κινητά ευρήματα, δηλαδή η ανεύρεση καταλοίπων από οστά ζώων και καρπών, που μαζί με τα αρκετά όστρακα, υστερογεωμετρικά, πρωτοαττικά και κυρίως μελανόμορφα, καθώς και με την κεφαλή πήλινου ειδωλίου του δεύτερου μισού του 6ου αι. π. Χ., υποδηλώνουν τη συνεχή χρήση της θέσης για δυο περίπου αιώνες» συνέχισε ο ομιλητής.
Και ποια είναι τα πιθανά συμπεράσματα ως προς το εύρημα; «Πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο, δημιουργείται γύρω από την κατασκευή αυτή ένας ορθογώνιος περίβολος διαστάσεων περίπου 26Χ20 μ. από σκληρό γκρίζο ασβεστόλιθο, πολυγωνικής τοιχοδομίας, του οποίου σώζονται οι τρεις πλευρές. Είναι πολύ πιθανόν επάνω από τον πολυγωνικό τοιχοβάτη του περιβόλου να υψωνόταν πλίνθινη ανωδομή. Η υπερυψωμένη λοιπόν πλατφόρμα και ο περίβολος επάνω από τάφους της Εποχής του Χαλκού, σε συνδυασμό με τις κυκλοτερείς διαμορφώσεις και τα κινητά ευρήματα, μας οδηγούν στην ταύτιση των λειψάνων αυτών στο Πλάσι Μαραθώνα με ένα ηρώο για τίμηση προγόνων ή ηρωολατρεία», δήλωσε ο κ. Βαλαβάνης.
Στη συνέχεια παρατέθηκαν παραδείγματα τελετουργιών ηρωολατρείας σε θολωτούς ή θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους κατά τους ιστορικούς χρόνους, καθώς και σε παραδείγματα αλλαγής χρήσης νεκροταφείων ή τμημάτων τους σε λατρευτικούς χώρους, όπως έγινε στο Πλάσι. Επίσης, αναφέρθηκαν παραδείγματα ανακομιδής οστών από μακρινές περιοχές. «Οι ανακομιδές οστών από μακρινές περιοχές και η μεταφορά τους στα κέντρα πόλεων δεν είναι ασυνήθεις στον αρχαίο κόσμο. Οι πιο γνωστές από τις επτά περιπτώσεις που αναφέρουν οι πηγές είναι δύο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, γύρω στα μέσα του 6ου αι. π Χ. οι Σπαρτιάτες, αδυνατώντας να κατακτήσουν την Αρκαδία, ρωτούν το μαντείο και λαμβάνουν χρησμό ότι για να το πετύχουν θα πρέπει να μεταφέρουν τα οστά του Ορέστη από την εχθρική Τεγέα στη δική τους πόλη. Την ίδια αντίληψη διακρίνουμε και στο δεύτερο παράδειγμα της μεταφοράς από τον Κίμωνα το 475 π. Χ. των οστών του Θησέα από τη Σκύρο στην Αθήνα και την ίδρυση του Θησείου, ενός ιερού στο κέντρο της πόλεως όπου τα εναπόθεσε», επισήμανε ο ομιλητής.
Είναι όμως η περίπτωση στο Πλάσι ανακομιδή οστών σε μια άλλη, μακρινή περιοχή; «Στην περίπτωση του Μαραθώνα και με βάση τις πολύ προσεκτικές ανασκαφικές παρατηρήσεις, η απουσία των οστών από τον τάφο συνδέεται με ανακομιδή τους, που γίνεται ταυτόχρονα με την αλλαγή χρήσης του χώρου από ταφικό σε λατρευτικό. Δεχόμενοι ότι οι δυο αυτές ενέργειες είναι αλληλένδετες, τότε τα οστά του Μυκηναίου πολεμιστή δεν μεταφέρθηκαν σε άλλο τόπο, όπως του Ορέστη ή του Θησέα, αλλά θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει στον ίδιο χώρο, στην πλατφόρμα πάνω από τον τάφο με σκοπό τον αφηρωισμό του σημαντικού αυτού νεκρού. Έτσι είναι αναμενόμενο να υποθέσουμε επάνω στην πλατφόρμα μια υπέργεια κατασκευή σε μορφή ηρώου ή υπέργειου ταφικού μνημείου», σημείωσε ο καθηγητής.
Ποιες ανάγκες όμως κάλυπτε η ηρωολατρεία; «Το γεγονός ότι πολλές από τις εκδηλώσεις ηρωολατρείας απευθύνονται σε ήρωες του μυκηναϊκού παρελθόντος ή προς νεκρούς πολεμιστές, όπως στην περίπτωσή μας, υποδηλώνει την ανάγκη των εμπνευστών τους, που ήταν οικογένειες, αριστοκρατικά γένη ή ολόκληρες πόλεις-κράτη, να βρουν συμβολικούς προστάτες και μαχητές για τα ευρισκόμενα σε κίνδυνο εδαφικά ή περιουσιακά συμφέροντά τους», πληροφόρησε ο κ. Βαλαβάνης, συμπληρώνοντας ακόμα μια εκδοχή: Τον ρόλο που έπαιξαν οι συγκρούσεις για τη διεκδίκηση γης όπου ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους πλούσιους παλαιούς γαιοκτήμονες ήταν η απειλή που δεχόταν η περιουσία τους από ξένους ή από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις.
«Ένας από τους τρόπους άμυνας ήταν και η καταφυγή στην ηρωολατρεία με την επισήμανση του τάφου ενός παλαιού πολεμιστή, την ανακομιδή των οστών του και την ανάδειξή του σε ήρωα προστάτη τους με τη δημιουργία ενός ηρώου ακριβώς πάνω από τον τάφο του. Με τον ίδιο τρόπο τεκμηριώνουν και την αυτοχθονία τους στην περιοχή, ένα άλλο αγαπητό ιδεολογικό όπλο με το οποίο ισχυροποιούνται τέτοιου είδους διεκδικήσεις», επεσήμανε. Και τι μας λέει το γεγονός ότι κανένα εύρημα στον συγκεκριμένο χώρο στο Πλάσι δεν χρονολογείται αργότερα από το τέλος του 6ου αι. π. Χ. ή από τις αρχές του 5ου αι. π. Χ; «Αυτό μας υποχρεώνει να συνδέσουμε τη διακοπή της λατρευτικής δραστηριότητας είτε με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα και την άμβλυνση των παθών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων είτε με τη Μάχη του Μαραθώνα, αφού το ιερό βρισκόμενο κοντά στο περσικό στρατόπεδο και οπωσδήποτε κοντά στο πεδίο της μάχης, προφανώς καταστράφηκε», ανέφερε ο καθηγητής.
Και η τύχη της ηρωολατρείας του συγκεκριμένου Μυκηναίου πολεμιστή; «Ισχυρές ενδείξεις από τη γύρω περιοχή δείχνουν ότι οι κάτοικοι επανήλθαν μετά τη Μάχη και ανοικοδόμησαν τον οικισμό τους, ο οποίος συνέχισε να ζει ως το τέλος της αρχαιότητας. Όμως φαίνεται ότι δεν ξαναχρησιμοποίησαν τον χώρο της παλιάς ηρωολατρείας, που είχε πια υπερκεραστεί πραγματικά και συμβολικά από τη μεγάλη Μάχη. Τώρα ο τόπος δεν είχε ανάγκη από τον πολεμιστή προστάτη της Εποχής του Χαλκού. Προστάτες και δικοί του αλλά και όλης της αττικής γης ήταν πλέον οι 192 πολεμιστές του Μαραθώνα. Η γη που σκέπαζε την τέφρα τους ήταν ο μεγάλος τύμβος που δημιούργησε ένα νέο τοπίο μνήμης, ένα τοπίο που δεν ανήκε μόνο στους Μαραθώνιους και στους Αθηναίους, αλλά σε όλους Έλληνες», κατέληξε ο ομιλητής.
Από το 1969-70
Τα παραπάνω είναι τα πιθανά σενάρια για τον χαρακτήρα του χώρου στο Πλάσι Μαραθώνα όπου εντοπίστηκε ο τάφος πολεμιστή των μυκηναϊκών χρόνων (περίπου 1600 π. Χ.). Ένας τάφος από τον οποίο έλειπαν τα οστά (εκτός από ελάχιστα υπολείμματα), όχι όμως και τα όπλα του πολεμιστή, δηλαδή το ξίφος, το δόρυ, το εγχειρίδιο, το μαχαίρι και τα 13 βέλη του, μια μεταφορά η οποία, όπως όλα δείχνουν, συνέβη περίπου χίλια χρόνια μετά τον θάνατό του.
Και τι μας οδηγεί στα σενάρια αυτά; Τα ασφαλή στοιχεία που δίνουν πιθανά και υποθετικά συμπεράσματα, όπως αυτά που ανέφερε ο Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) κι ένας από τους υπεύθυνους της ανασκαφής, κατά την ομιλία του «Το Πλάσι Μαραθώνος ως τοπίο μνήμης». Η ομιλία δόθηκε στην ειδική συνεδρίαση για την πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα στο πλαίσιο του 11ου Επιστημονικού Συμποσίου «Ανασκαφή και Έρευνα XI», που διοργάνωσε πρόσφατα ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ.
«Η απουσία οστών από την ταφή ενός πολεμιστή της εποχής του Χαλκού, που μας οδήγησε στην υπόθεση ανακομιδής τους εκτός τάφου, είναι το πρώτο ασφαλές στοιχείο» ανέφερε ο κ. Βαλαβάνης. Το δεύτερο είναι η κατασκευή στρώσεων λίθου και πηλού επάνω από τμήμα του προϊστορικού νεκροταφείου και της συγκεκριμένης ταφής, πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο (περίπου 700 π. Χ.), στρώσεις που όπως φαίνεται έγιναν για την εξυγίανση του σημείου και τη δημιουργία πλατφόρμας η οποία ανύψωνε τη θέση. Ενδιαφέρουσα είναι και η ύπαρξη κυκλικών διαμορφώσεων, σύμφωνα με τον καθηγητή. «Το τρίτο στοιχείο είναι τα κινητά ευρήματα, δηλαδή η ανεύρεση καταλοίπων από οστά ζώων και καρπών, που μαζί με τα αρκετά όστρακα, υστερογεωμετρικά, πρωτοαττικά και κυρίως μελανόμορφα, καθώς και με την κεφαλή πήλινου ειδωλίου του δεύτερου μισού του 6ου αι. π. Χ., υποδηλώνουν τη συνεχή χρήση της θέσης για δυο περίπου αιώνες» συνέχισε ο ομιλητής.
Και ποια είναι τα πιθανά συμπεράσματα ως προς το εύρημα; «Πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο, δημιουργείται γύρω από την κατασκευή αυτή ένας ορθογώνιος περίβολος διαστάσεων περίπου 26Χ20 μ. από σκληρό γκρίζο ασβεστόλιθο, πολυγωνικής τοιχοδομίας, του οποίου σώζονται οι τρεις πλευρές. Είναι πολύ πιθανόν επάνω από τον πολυγωνικό τοιχοβάτη του περιβόλου να υψωνόταν πλίνθινη ανωδομή. Η υπερυψωμένη λοιπόν πλατφόρμα και ο περίβολος επάνω από τάφους της Εποχής του Χαλκού, σε συνδυασμό με τις κυκλοτερείς διαμορφώσεις και τα κινητά ευρήματα, μας οδηγούν στην ταύτιση των λειψάνων αυτών στο Πλάσι Μαραθώνα με ένα ηρώο για τίμηση προγόνων ή ηρωολατρεία», δήλωσε ο κ. Βαλαβάνης.
Στη συνέχεια παρατέθηκαν παραδείγματα τελετουργιών ηρωολατρείας σε θολωτούς ή θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους κατά τους ιστορικούς χρόνους, καθώς και σε παραδείγματα αλλαγής χρήσης νεκροταφείων ή τμημάτων τους σε λατρευτικούς χώρους, όπως έγινε στο Πλάσι. Επίσης, αναφέρθηκαν παραδείγματα ανακομιδής οστών από μακρινές περιοχές. «Οι ανακομιδές οστών από μακρινές περιοχές και η μεταφορά τους στα κέντρα πόλεων δεν είναι ασυνήθεις στον αρχαίο κόσμο. Οι πιο γνωστές από τις επτά περιπτώσεις που αναφέρουν οι πηγές είναι δύο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, γύρω στα μέσα του 6ου αι. π Χ. οι Σπαρτιάτες, αδυνατώντας να κατακτήσουν την Αρκαδία, ρωτούν το μαντείο και λαμβάνουν χρησμό ότι για να το πετύχουν θα πρέπει να μεταφέρουν τα οστά του Ορέστη από την εχθρική Τεγέα στη δική τους πόλη. Την ίδια αντίληψη διακρίνουμε και στο δεύτερο παράδειγμα της μεταφοράς από τον Κίμωνα το 475 π. Χ. των οστών του Θησέα από τη Σκύρο στην Αθήνα και την ίδρυση του Θησείου, ενός ιερού στο κέντρο της πόλεως όπου τα εναπόθεσε», επισήμανε ο ομιλητής.
Είναι όμως η περίπτωση στο Πλάσι ανακομιδή οστών σε μια άλλη, μακρινή περιοχή; «Στην περίπτωση του Μαραθώνα και με βάση τις πολύ προσεκτικές ανασκαφικές παρατηρήσεις, η απουσία των οστών από τον τάφο συνδέεται με ανακομιδή τους, που γίνεται ταυτόχρονα με την αλλαγή χρήσης του χώρου από ταφικό σε λατρευτικό. Δεχόμενοι ότι οι δυο αυτές ενέργειες είναι αλληλένδετες, τότε τα οστά του Μυκηναίου πολεμιστή δεν μεταφέρθηκαν σε άλλο τόπο, όπως του Ορέστη ή του Θησέα, αλλά θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει στον ίδιο χώρο, στην πλατφόρμα πάνω από τον τάφο με σκοπό τον αφηρωισμό του σημαντικού αυτού νεκρού. Έτσι είναι αναμενόμενο να υποθέσουμε επάνω στην πλατφόρμα μια υπέργεια κατασκευή σε μορφή ηρώου ή υπέργειου ταφικού μνημείου», σημείωσε ο καθηγητής.
Ποιες ανάγκες όμως κάλυπτε η ηρωολατρεία; «Το γεγονός ότι πολλές από τις εκδηλώσεις ηρωολατρείας απευθύνονται σε ήρωες του μυκηναϊκού παρελθόντος ή προς νεκρούς πολεμιστές, όπως στην περίπτωσή μας, υποδηλώνει την ανάγκη των εμπνευστών τους, που ήταν οικογένειες, αριστοκρατικά γένη ή ολόκληρες πόλεις-κράτη, να βρουν συμβολικούς προστάτες και μαχητές για τα ευρισκόμενα σε κίνδυνο εδαφικά ή περιουσιακά συμφέροντά τους», πληροφόρησε ο κ. Βαλαβάνης, συμπληρώνοντας ακόμα μια εκδοχή: Τον ρόλο που έπαιξαν οι συγκρούσεις για τη διεκδίκηση γης όπου ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους πλούσιους παλαιούς γαιοκτήμονες ήταν η απειλή που δεχόταν η περιουσία τους από ξένους ή από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις.
«Ένας από τους τρόπους άμυνας ήταν και η καταφυγή στην ηρωολατρεία με την επισήμανση του τάφου ενός παλαιού πολεμιστή, την ανακομιδή των οστών του και την ανάδειξή του σε ήρωα προστάτη τους με τη δημιουργία ενός ηρώου ακριβώς πάνω από τον τάφο του. Με τον ίδιο τρόπο τεκμηριώνουν και την αυτοχθονία τους στην περιοχή, ένα άλλο αγαπητό ιδεολογικό όπλο με το οποίο ισχυροποιούνται τέτοιου είδους διεκδικήσεις», επεσήμανε. Και τι μας λέει το γεγονός ότι κανένα εύρημα στον συγκεκριμένο χώρο στο Πλάσι δεν χρονολογείται αργότερα από το τέλος του 6ου αι. π. Χ. ή από τις αρχές του 5ου αι. π. Χ; «Αυτό μας υποχρεώνει να συνδέσουμε τη διακοπή της λατρευτικής δραστηριότητας είτε με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα και την άμβλυνση των παθών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων είτε με τη Μάχη του Μαραθώνα, αφού το ιερό βρισκόμενο κοντά στο περσικό στρατόπεδο και οπωσδήποτε κοντά στο πεδίο της μάχης, προφανώς καταστράφηκε», ανέφερε ο καθηγητής.
Και η τύχη της ηρωολατρείας του συγκεκριμένου Μυκηναίου πολεμιστή; «Ισχυρές ενδείξεις από τη γύρω περιοχή δείχνουν ότι οι κάτοικοι επανήλθαν μετά τη Μάχη και ανοικοδόμησαν τον οικισμό τους, ο οποίος συνέχισε να ζει ως το τέλος της αρχαιότητας. Όμως φαίνεται ότι δεν ξαναχρησιμοποίησαν τον χώρο της παλιάς ηρωολατρείας, που είχε πια υπερκεραστεί πραγματικά και συμβολικά από τη μεγάλη Μάχη. Τώρα ο τόπος δεν είχε ανάγκη από τον πολεμιστή προστάτη της Εποχής του Χαλκού. Προστάτες και δικοί του αλλά και όλης της αττικής γης ήταν πλέον οι 192 πολεμιστές του Μαραθώνα. Η γη που σκέπαζε την τέφρα τους ήταν ο μεγάλος τύμβος που δημιούργησε ένα νέο τοπίο μνήμης, ένα τοπίο που δεν ανήκε μόνο στους Μαραθώνιους και στους Αθηναίους, αλλά σε όλους Έλληνες», κατέληξε ο ομιλητής.
Από το 1969-70
Δοκιμαστικές ανασκαφές στο Πλάσι πραγματοποιήθηκαν το 1969-70 από τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Ακολούθησαν απαλλοτριώσεις εκτάσεων, αλλά φτάσαμε στο 2014 για να δώσει το υπουργείο Πολιτισμού άδεια ώστε να ξεκινήσει η διερεύνηση της θέσης. Τι έδειξαν οι έρευνες; Η κατοίκηση στην περιοχή ξεκινάει στο τέλος της Νεολιθικής περιόδου και ο οικισμός μεγαλώνει κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, η ακμή του συνεχίζεται και στη Μέση Εποχή του Χαλκού. «Η ανασκαφή αποκάλυψε ένα μεγαλόπρεπο μέγαρο, το τρίτο μεγαλύτερο κτίριο αυτής της περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Ο πλούτος και η σημασία του οικισμού αυτής της περιόδου ήταν τέτοια, ώστε κρίθηκε απαραίτητο να προστατευθεί με ισχυρό τείχος, πάχους 1,5 μέτρου. Το τείχος αυτό, αφενός, απέτρεπε τους εχθρούς, αλλά ήταν και ένα μνημείο που συμβόλιζε την ακμή και τη δύναμη του οικισμού», εξηγούν οι συνανασκαφείς, καθηγητές αρχαιολογίας Νάγια Σγουρίτσα, Γιάννης Παπαδάτος, Γιώργος Βαβουρανάκης, Πάνος Βαλαβάνης.
Έπειτα από 1.500 και πλέον χρόνια συνεχούς κατοίκησης, ο οικισμός εγκαταλείπεται και ο πληθυσμός μετακινείται. Ο χώρος μετατρέπεται πλέον σε νεκροταφείο και πολλοί τάφοι ανοίγονται ανάμεσα στα ερείπια των κτιρίων. «Έτσι, από τόπος κατοικίας των προγόνων μετατρέπεται πλέον σε τόπο ενταφιασμού των νεκρών και μνήμης των προγόνων». Στις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά σε μικρούς κιβωτιόσχημους τάφους ή σε πήλινα πιθάρια. Αλλά ξεχώρισε ένας βαθύς, χτιστός τάφος, στον οποίο ενταφιάστηκε σημαντικός νεκρός πολεμιστής με τον οπλισμό του. «Πρόκειται για τον ενταφιασμό ενός τοπικού αρχηγού-πολεμιστή, ένα εύρημα σπάνιο για εκείνη την περίοδο, με λιγοστά παράλληλα από την Αίγινα, τη Θήβα και τις Μυκήνες. Όμως ο τάφος αυτός έκρυβε ακόμη μία έκπληξη: ενώ τα όπλα βρέθηκαν απείραχτα στη θέση τους ή ελαφρώς μετακινημένα, έλειπε ο σκελετός του νεκρού».
Το Πλάσι αποκτά πάλι ζωή στα μυκηναϊκά χρόνια (1400-1100 π.Χ.), ενώ στα πρωτογεωμετρικά και γεωμετρικά χρόνια μετατρέπεται πάλι σε νεκροταφείο. «Οι τάφοι αυτής της περιόδου ανοίχθηκαν ανάμεσα στα ερείπια των σπιτιών του μυκηναϊκού οικισμού ή δίπλα στους τάφους του παλαιότερου νεκροταφείου, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο πολλαπλά και αλληλοδιαδεχόμενα στρώματα ιστορικής μνήμης για τους ανθρώπους που έμεναν στη γύρω περιοχή», υπογραμμίζουν οι ανασκαφείς. Στην αρχή των αρχαϊκών χρόνων (περ. 700 π.Χ.) πάνω από τον μυκηναϊκό τάφο του πολεμιστή ιδρύεται ιερό, το οποίο αργότερα ορίστηκε από μεγάλο τετράγωνο περίβολο. Είναι η εποχή που έγινε η ανακομιδή των οστών του Μυκηναίου πολεμιστή. «Φαίνεται ότι σχεδόν μια χιλιετία μετά τον ενταφιασμό του σημαντικού νεκρού, οι κάτοικοι της περιοχής ανακάλυψαν τον τάφο, τον άνοιξαν, εντυπωσιάστηκαν από το μνημείο και τα όπλα, και θεωρώντας ότι ανήκε σε έναν προαιώνιο μυθικό ήρωα, περισυνέλεξαν με σεβασμό και προσοχή τα οστά του ως αντικείμενο λατρείας, αφήνοντας την πολεμική του εξάρτυση στη θέση τους. Κατόπιν κάλυψαν ξανά τον τάφο και ίδρυσαν από πάνω ένα ηρώο προς τιμήν του επιφανούς νεκρού, αναδεικνύοντάς τον σε ήρωα προστάτη του τόπου τους».
Η εγκατάλειψη του ιερού στο τέλος της αρχαϊκής περιόδου (αρχές 5ου αι. π.Χ.) πιθανόν να οφείλεται στις καταστροφές του περσικού στρατού λίγο πριν από τη μεγάλη μάχη. Μετά τη νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα, «ο βασικός τόπος μνήμης και τιμής για τους προγόνους μεταφέρεται στον γειτονικό Τύμβο του Μαραθώνα».
Τι περιμένουμε με την έναρξη της νέας ανασκαφικής περιόδου τον Μάιο; «Πηγαίνουμε βήμα βήμα», λέει στην «Κ» ο κ. Πάνος Βαλαβάνης, τονίζοντας πως είναι από τους σημαντικότερους τόπους της προϊστορικής και ιστορικής Αττικής, έχει αλληλουχία φάσεων και χρήσεων και ότι «είναι ενδιαφέρον να βλέπει κανείς τη “στρωματογραφία” της προϊστορίας και της αρχαίας ιστορίας». Η αλλαγή των χρήσεων έχει σημασία «γιατί υποδηλώνει μετακινήσεις, αλλαγές, συρρικνώσεις οικισμών, επεκτάσεις». Το εύρημα ενισχύει τη διαχρονική σημασία του Μαραθώνα.
Οι δυσκολίες
Η πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι, που πραγματοποιείται από το Τμήμα Ιστορία και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, γίνεται στο πλαίσιο του μαθήματος της Ανασκαφικής με δύο στόχους: Πρώτον, την πρακτική άσκηση και την εκπαίδευση των υποψήφιων αρχαιολόγων και δεύτερον, τη διερεύνηση της διαχρονικής ανθρώπινης παρουσίας στο Μαραθώνα. Σύμφωνα με όλα τα στοιχεία παλαιών και νέων ανασκαφών, το Πλάσι αποτελούσε το επίκεντρο της ανθρώπινης κατοίκησης στην περιοχή του Μαραθώνα από την προϊστορία έως και τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους.
Οι καιροί βέβαια είναι δύσκολοι και για τους ανασκαφείς. Στο Πλάσι δόθηκαν χρηματοδοτήσεις από το ΕΚΠΑ, το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας (INSTAP) και το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Γραφείο για τον Πολιτισμό. Η ανασκαφή που ξεκίνησε εν μέσω μεγάλης οικονομικής κρίσης «από ένα ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο πολλαπλά τραυματισμένο ανοίγει ένα νέο παράθυρο για την κατανόηση της προϊστορίας και της ιστορίας ενός τόπου έντονα φορτισμένου με επάλληλα στρώματα ιστορικής μνήμης και συνδεδεμένου με ένα ιστορικό γεγονός παγκόσμιας σημασίας», σημειώνουν οι καθηγητές Νάγια Σγουρίτσα, Γιάννης Παπαδάτος, Γιώργος Βαβουρανάκης, Πάνος Βαλαβάνης, εστιάζοντας στην εκπαίδευση των νέων αρχαιολόγων και στα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά.
Οι καιροί βέβαια είναι δύσκολοι και για τους ανασκαφείς. Στο Πλάσι δόθηκαν χρηματοδοτήσεις από το ΕΚΠΑ, το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας (INSTAP) και το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Γραφείο για τον Πολιτισμό. Η ανασκαφή που ξεκίνησε εν μέσω μεγάλης οικονομικής κρίσης «από ένα ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο πολλαπλά τραυματισμένο ανοίγει ένα νέο παράθυρο για την κατανόηση της προϊστορίας και της ιστορίας ενός τόπου έντονα φορτισμένου με επάλληλα στρώματα ιστορικής μνήμης και συνδεδεμένου με ένα ιστορικό γεγονός παγκόσμιας σημασίας», σημειώνουν οι καθηγητές Νάγια Σγουρίτσα, Γιάννης Παπαδάτος, Γιώργος Βαβουρανάκης, Πάνος Βαλαβάνης, εστιάζοντας στην εκπαίδευση των νέων αρχαιολόγων και στα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά.
Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή , LiFO, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια