Το Μουσείο Πράδο, σε συνεργασία με το Fundación Iberdrola España αποκατέστησε την μνημειώδη χάλκινη κεφαλή από τη μόνιμη συλλογή του, π...
Το Μουσείο Πράδο, σε συνεργασία με το Fundación Iberdrola España αποκατέστησε την μνημειώδη χάλκινη κεφαλή από τη μόνιμη συλλογή του, που απεικονίζει τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, στρατηγό και βασιλιά της ελληνιστικής περιόδου.
Η κεφαλή αποτελεί ένα από τα λίγα σωζόμενα χάλκινα ελληνιστικά γλυπτά της ελληνιστικής περιόδου, και χρονολογείται γύρω στο 307 π.Χ. Αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα της περιόδου λόγω του μεγέθους και της ποιότητας του. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο μουσείο μετά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασής του.
Το ακριβές μέρος της ανακάλυψης παραμένει άγνωστο. Η κεφαλή έχει ύψος 45 εκατοστά και πιθανότατα ανήκε σε μνημειώδες άγαλμα ύψους περίπου 3,5 μέτρων. Η πιο συγκρίσιμη σωζόμενη γλυπτική εργασία, είναι ο ελληνιστικός πρίγκιπας (στο Museo Nazionale Romano), που δημιουργήθηκε περίπου 150 χρόνια αργότερα και είναι μικρότερο κατά ένα μέτρο περίπου.
Η υψηλή ποιότητα της χάλκινης κεφαλής του Πράδο είναι ιδιαίτερα εμφανής στον αριστοτεχνικό τρόπο δημιουργίας των μαλλιών, με παχιές, σγουρές πτυχώσεις που κατανέμονται με ζωηρό τρόπο στο κεφάλι και με την τεχνική της χύτευσης που βασίζεται στη διαδικασία του χαμένου κεριού. Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική γλυπτική για την χύτευση μικρών στοιχείων όπως το κεφάλι, ο κορμός, τα χέρια και τα πόδια που στη συνέχεια συναρμολογούνταν για να δημιουργήσουν ένα μεγάλο γλυπτό.
Η κεφαλή έφθασε στην Ισπανία το 1725 από τη συλλογή της βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας, του πρώτου γνωστού ιδιοκτήτη της. Αποστέλλεται στο παλάτι της La Granja de San Ildefonso ως μέρος της συλλογής του Φιλίππου Ε' και της Isabella Farnese και εισήλθε στη συλλογή του Μουσείου Πράδο γύρω στο 1830.
Πρόσφατες έρευνες έχουν αναγνωρίσει ως εικονιστικό θέμα τον βασιλιά και στρατηγό Δημήτριο Α', γνωστό και ως "Πολιορκητή" λόγω της φήμης του στην πολιορκία των εχθρικών πόλεων (περ. 336-283 π.Χ.). Μαζί με τον πατέρα του, Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, στρατηγό του Μ. Αλεξάνδρου, ο Δημήτριος Α' ήταν ο πρώτος διάδοχος του μεγάλου στρατηλάτη.
Αποκατάσταση
Πριν από την αποκατάσταση, η μελέτη της φυσικής κατάστασης της χάλκινης κεφαλής αποκάλυψε τη μακρά και γεμάτη ζωή ιστορία του καθώς και τα σημάδια πολυάριθμων προηγούμενων αποκαταστάσεων. Προκειμένου να διατηρηθεί η αρχική επιφάνεια της κεφαλής είχε καλυφθεί στο παρελθόν με στρώματα συγκολλητικών, στιλβωτικών και βαφικών ουσιών.
Οι τεχνικές μελέτες που έγιναν πριν από την αποκατάσταση της κεφαλής αποκάλυψαν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία χύτευσης και την ιστορία του πορτρέτου. Έδειξαν επίσης προβλήματα σταθερότητας τόσο του μετάλλου όσο και της δομής, πληροφορίες απαραίτητες για τον καθορισμό των στόχων της διαδικασίας αποκατάστασης και των καταλληλότερων τεχνικών που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν.
Οι βασικοί στόχοι της αποκατάστασης ήταν η ανάκτηση της αρχικής επιφάνειας και του χρώματος της γλυπτικής, προκειμένου να γίνει πιο ευδιάκριτη. Επίσης, η σταθεροποίηση και η προστασία των υλικών κατασκευής, ιδιαίτερα του χαλκού. Τέλος, η ενίσχυση της εσωτερικής δομής προκειμένου να αποφευχθούν διαρθρωτικές εντάσεις όπως εκείνες που προκάλεσαν τις ρωγμές, μέσω του σχεδιασμού ενός σταθερού και ανθεκτικού υποστηρίγματος που δεν καλύπτει περιοχές της αρχικής επιφάνειας.
Η διαδικασία αποκατάστασης συνίστατο στην αφαίρεση των ρητινών, των συγκολλητικών ουσιών, των προστατευτικών στρωμάτων και των στιλβωτικών που εφαρμόστηκαν στην επιφάνεια του χαλκού στο παρελθόν. Επίσης, τη σωστή επανατοποθέτηση διαφόρων θραυσμάτων που δεν είχαν συγκολληθεί σωστά και το σχεδιασμό νέων και αναστρέψιμων υποστηριγμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές.
Προκειμένου να εξασφαλιστεί η μελλοντική διατήρηση της κεφαλής, σχεδιάστηκε ειδική υποστήριξη, με επένδυση ρυθμιστικού υλικού που κατανέμει ομοιόμορφα το βάρος της κεφαλής, αποφεύγοντας έτσι σημεία πίεσης. Επιπλέον, σχεδιάστηκε μια πλατφόρμα με κρυφές λαβές που μπορούν να τραβηχτούν και να χρησιμοποιηθούν για να μετακινήσουν το γλυπτό με ασφαλή τρόπο χωρίς να χρειάζεται άμεση επαφή με αυτό.
Προσδιορισμός του θέματος
Ο προσδιορισμός του αντικειμένου της αποκατάστασης ήταν μια περίπλοκη επιχείρηση, καθώς δεν έχει διακριτικά χαρακτηριστικά ή χαρακτηριστικά που να αντιστοιχούν σαφώς με αυτά ενός πορτρέτου.
Η αμφιλεγόμενη τυπολογία της κεφαλής ποικίλλει ανάλογα με την οπτική γωνία (μετωπικά ή προφίλ). Η μετωπική όψη αντιστοιχεί στην ιδανική τυπολογία που συναντάται στην ελληνική τέχνη και χρησιμοποιείται για απεικονίσεις θεών και ηρώων, όπως αυτές που δημιούργησε ο γλύπτης Σκόπας γύρω στο 340 π.Χ. Αντίθετα, η προβολή προφίλ της κεφαλιού αποκαλύπτει χαρακτηριστικά ενός πορτρέτου: ένα διογκούμενο, μυώδες μέτωπο, βυθισμένα μάτια, ένα επίμηκες πρόσωπο και ένα ελαφρώς ανοικτό στόμα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος απεικονίστηκε τόσο ως θεός όσο και ως ήρωας, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτό το είδος πορτρέτου, το οποίο ακολούθως μιμούνται οι στρατηγοί διάδοχοί του.
Ένα μαρμάρινο πορτρέτο που βρέθηκε μαζί με άλλα πορτρέτα ελληνιστικών ηγεμόνων στη Βίλα του Παπύρου στο Herculaneum και το οποίο έχει ερμηνευτεί ως πορτρέτο του Δημήτριου του Πολιορκητή, έχει το ίδιο είδος μνημειώδους κεφαλής με το παράδειγμα του Πράδο, με παρόμοια κόμμωση και ίδια χαρακτηριστικά, τα οποία συναντώνται επίσης σε άλλο μαρμάρινο πορτρέτο στην Κοπεγχάγη.
Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής
Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής (337 π.Χ. - 283 π.Χ.) ήταν ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κεντρικό πρόσωπο κατά τους αιματηρούς πολέμους που ξέσπασαν γύρω από την επικράτηση στα εδάφη της ανατολικής Μεσογείου μετά το θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη.
Υπήρξε γιος του επιφανούς στρατηγού του Αλεξάνδρου, Αντίγονου του Μονόφθαλμου, στρατεύματα του οποίου διοίκησε με μεγάλη ικανότητα και την ασιατική αυτοκρατορία του οποίου αποπειράθηκε να επανακτήσει. Αφού απέτυχε να νικήσει τον Πτολεμαίο, σατράπη της Αιγύπτου το 312 π.Χ., και τους Ναβαταίους Άραβες λίγο αργότερα, ο Δημήτριος απελευθέρωσε την Αθήνα από τον Κάσσανδρο το 307 π.Χ., ενώ το 306 π.Χ. υποχρέωσε σε ταπεινωτική ήττα τον Πτολεμαίο στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Οι θαυμαστές επιδόσεις του στην ανεπιτυχή Πολιορκία της Ρόδου το 305 π.Χ. του κέρδισαν την επωνυμία «ο Πολιορκητής». Κατόπιν πολέμησε στο πλευρό του Αντίγονου στην καθοριστική Μάχη της Ιψού το 301 π.Χ., όπου ο πατέρας του έχασε την ζωή του. Ο Δημήτριος διατήρησε εδάφη στον ελληνικό χώρο και αφού έθεσε και πάλι την Αθήνα υπό τη σφαίρα επιρροής του, έγινε τελικά κύριος της Μακεδονίας το 294 π.Χ. Κυβέρνησε συνολικά για έξι χρόνια, μέχρι που έχασε το θρόνο του από τους ανταγωνιστές του, Λυσίμαχο και Πύρρο. Παίζοντας το τελευταίο του χαρτί, ο Δημήτριος εξεστράτευσε στην Ασία, όπου και παραδόθηκε τελικά στον Σέλευκο το Νικάτορα το 285 π.Χ. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του σε τιμητική αιχμαλωσία στη Συρία, όπου και απεβίωσε το 283 π.Χ. στην ηλικία των 54 ετών.
Σαρωτικός όταν πραγματοποιούσε επιθέσεις και εξαιρετικά ικανός στην κατασκευή πολιορκητικών μηχανών, ο Δημήτριος έμεινε στην ιστορία για τις εντυπωσιακού μεγέθους και φιλοδοξίας εκστρατείες που διεξήγαγε, για την σκανδαλώδη προσωπική του ζωή και για τη μοναδική του ικανότητα να αναγεννάται από τις στάχτες του, γυρίζοντας την τύχη του σε κάθε καταστροφή που του επεφύλαξε ποτέ η μοίρα.
Πηγή: The Archaeology News Network, Wikipedia
Η υψηλή ποιότητα της χάλκινης κεφαλής του Πράδο είναι ιδιαίτερα εμφανής στον αριστοτεχνικό τρόπο δημιουργίας των μαλλιών, με παχιές, σγουρές πτυχώσεις που κατανέμονται με ζωηρό τρόπο στο κεφάλι και με την τεχνική της χύτευσης που βασίζεται στη διαδικασία του χαμένου κεριού. Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική γλυπτική για την χύτευση μικρών στοιχείων όπως το κεφάλι, ο κορμός, τα χέρια και τα πόδια που στη συνέχεια συναρμολογούνταν για να δημιουργήσουν ένα μεγάλο γλυπτό.
Η κεφαλή έφθασε στην Ισπανία το 1725 από τη συλλογή της βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας, του πρώτου γνωστού ιδιοκτήτη της. Αποστέλλεται στο παλάτι της La Granja de San Ildefonso ως μέρος της συλλογής του Φιλίππου Ε' και της Isabella Farnese και εισήλθε στη συλλογή του Μουσείου Πράδο γύρω στο 1830.
Πρόσφατες έρευνες έχουν αναγνωρίσει ως εικονιστικό θέμα τον βασιλιά και στρατηγό Δημήτριο Α', γνωστό και ως "Πολιορκητή" λόγω της φήμης του στην πολιορκία των εχθρικών πόλεων (περ. 336-283 π.Χ.). Μαζί με τον πατέρα του, Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, στρατηγό του Μ. Αλεξάνδρου, ο Δημήτριος Α' ήταν ο πρώτος διάδοχος του μεγάλου στρατηλάτη.
Αποκατάσταση
Πριν από την αποκατάσταση, η μελέτη της φυσικής κατάστασης της χάλκινης κεφαλής αποκάλυψε τη μακρά και γεμάτη ζωή ιστορία του καθώς και τα σημάδια πολυάριθμων προηγούμενων αποκαταστάσεων. Προκειμένου να διατηρηθεί η αρχική επιφάνεια της κεφαλής είχε καλυφθεί στο παρελθόν με στρώματα συγκολλητικών, στιλβωτικών και βαφικών ουσιών.
Οι τεχνικές μελέτες που έγιναν πριν από την αποκατάσταση της κεφαλής αποκάλυψαν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία χύτευσης και την ιστορία του πορτρέτου. Έδειξαν επίσης προβλήματα σταθερότητας τόσο του μετάλλου όσο και της δομής, πληροφορίες απαραίτητες για τον καθορισμό των στόχων της διαδικασίας αποκατάστασης και των καταλληλότερων τεχνικών που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν.
Οι βασικοί στόχοι της αποκατάστασης ήταν η ανάκτηση της αρχικής επιφάνειας και του χρώματος της γλυπτικής, προκειμένου να γίνει πιο ευδιάκριτη. Επίσης, η σταθεροποίηση και η προστασία των υλικών κατασκευής, ιδιαίτερα του χαλκού. Τέλος, η ενίσχυση της εσωτερικής δομής προκειμένου να αποφευχθούν διαρθρωτικές εντάσεις όπως εκείνες που προκάλεσαν τις ρωγμές, μέσω του σχεδιασμού ενός σταθερού και ανθεκτικού υποστηρίγματος που δεν καλύπτει περιοχές της αρχικής επιφάνειας.
Η διαδικασία αποκατάστασης συνίστατο στην αφαίρεση των ρητινών, των συγκολλητικών ουσιών, των προστατευτικών στρωμάτων και των στιλβωτικών που εφαρμόστηκαν στην επιφάνεια του χαλκού στο παρελθόν. Επίσης, τη σωστή επανατοποθέτηση διαφόρων θραυσμάτων που δεν είχαν συγκολληθεί σωστά και το σχεδιασμό νέων και αναστρέψιμων υποστηριγμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές.
Προκειμένου να εξασφαλιστεί η μελλοντική διατήρηση της κεφαλής, σχεδιάστηκε ειδική υποστήριξη, με επένδυση ρυθμιστικού υλικού που κατανέμει ομοιόμορφα το βάρος της κεφαλής, αποφεύγοντας έτσι σημεία πίεσης. Επιπλέον, σχεδιάστηκε μια πλατφόρμα με κρυφές λαβές που μπορούν να τραβηχτούν και να χρησιμοποιηθούν για να μετακινήσουν το γλυπτό με ασφαλή τρόπο χωρίς να χρειάζεται άμεση επαφή με αυτό.
Προσδιορισμός του θέματος
Ο προσδιορισμός του αντικειμένου της αποκατάστασης ήταν μια περίπλοκη επιχείρηση, καθώς δεν έχει διακριτικά χαρακτηριστικά ή χαρακτηριστικά που να αντιστοιχούν σαφώς με αυτά ενός πορτρέτου.
Η αμφιλεγόμενη τυπολογία της κεφαλής ποικίλλει ανάλογα με την οπτική γωνία (μετωπικά ή προφίλ). Η μετωπική όψη αντιστοιχεί στην ιδανική τυπολογία που συναντάται στην ελληνική τέχνη και χρησιμοποιείται για απεικονίσεις θεών και ηρώων, όπως αυτές που δημιούργησε ο γλύπτης Σκόπας γύρω στο 340 π.Χ. Αντίθετα, η προβολή προφίλ της κεφαλιού αποκαλύπτει χαρακτηριστικά ενός πορτρέτου: ένα διογκούμενο, μυώδες μέτωπο, βυθισμένα μάτια, ένα επίμηκες πρόσωπο και ένα ελαφρώς ανοικτό στόμα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος απεικονίστηκε τόσο ως θεός όσο και ως ήρωας, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτό το είδος πορτρέτου, το οποίο ακολούθως μιμούνται οι στρατηγοί διάδοχοί του.
Ένα μαρμάρινο πορτρέτο που βρέθηκε μαζί με άλλα πορτρέτα ελληνιστικών ηγεμόνων στη Βίλα του Παπύρου στο Herculaneum και το οποίο έχει ερμηνευτεί ως πορτρέτο του Δημήτριου του Πολιορκητή, έχει το ίδιο είδος μνημειώδους κεφαλής με το παράδειγμα του Πράδο, με παρόμοια κόμμωση και ίδια χαρακτηριστικά, τα οποία συναντώνται επίσης σε άλλο μαρμάρινο πορτρέτο στην Κοπεγχάγη.
Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής
Ο Δημήτριος Α΄ ο Πολιορκητής (337 π.Χ. - 283 π.Χ.) ήταν ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κεντρικό πρόσωπο κατά τους αιματηρούς πολέμους που ξέσπασαν γύρω από την επικράτηση στα εδάφη της ανατολικής Μεσογείου μετά το θάνατο του Μακεδόνα στρατηλάτη.
Υπήρξε γιος του επιφανούς στρατηγού του Αλεξάνδρου, Αντίγονου του Μονόφθαλμου, στρατεύματα του οποίου διοίκησε με μεγάλη ικανότητα και την ασιατική αυτοκρατορία του οποίου αποπειράθηκε να επανακτήσει. Αφού απέτυχε να νικήσει τον Πτολεμαίο, σατράπη της Αιγύπτου το 312 π.Χ., και τους Ναβαταίους Άραβες λίγο αργότερα, ο Δημήτριος απελευθέρωσε την Αθήνα από τον Κάσσανδρο το 307 π.Χ., ενώ το 306 π.Χ. υποχρέωσε σε ταπεινωτική ήττα τον Πτολεμαίο στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Οι θαυμαστές επιδόσεις του στην ανεπιτυχή Πολιορκία της Ρόδου το 305 π.Χ. του κέρδισαν την επωνυμία «ο Πολιορκητής». Κατόπιν πολέμησε στο πλευρό του Αντίγονου στην καθοριστική Μάχη της Ιψού το 301 π.Χ., όπου ο πατέρας του έχασε την ζωή του. Ο Δημήτριος διατήρησε εδάφη στον ελληνικό χώρο και αφού έθεσε και πάλι την Αθήνα υπό τη σφαίρα επιρροής του, έγινε τελικά κύριος της Μακεδονίας το 294 π.Χ. Κυβέρνησε συνολικά για έξι χρόνια, μέχρι που έχασε το θρόνο του από τους ανταγωνιστές του, Λυσίμαχο και Πύρρο. Παίζοντας το τελευταίο του χαρτί, ο Δημήτριος εξεστράτευσε στην Ασία, όπου και παραδόθηκε τελικά στον Σέλευκο το Νικάτορα το 285 π.Χ. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του σε τιμητική αιχμαλωσία στη Συρία, όπου και απεβίωσε το 283 π.Χ. στην ηλικία των 54 ετών.
Σαρωτικός όταν πραγματοποιούσε επιθέσεις και εξαιρετικά ικανός στην κατασκευή πολιορκητικών μηχανών, ο Δημήτριος έμεινε στην ιστορία για τις εντυπωσιακού μεγέθους και φιλοδοξίας εκστρατείες που διεξήγαγε, για την σκανδαλώδη προσωπική του ζωή και για τη μοναδική του ικανότητα να αναγεννάται από τις στάχτες του, γυρίζοντας την τύχη του σε κάθε καταστροφή που του επεφύλαξε ποτέ η μοίρα.
Πηγή: The Archaeology News Network, Wikipedia
Δεν υπάρχουν σχόλια