4.800 χρόνια ιστορίας έπεσαν πάνω στην πόρτα του Σήφη...

Η συστηματική ανασκαφή του Προ- και Παλαιο-ανακτορικού μινωικού νεκροταφείου Πετρά Σητείας (2800-1800 π.Χ.), που ξεκίνησε το 2004, υπ...

Η συστηματική ανασκαφή του Προ- και Παλαιο-ανακτορικού μινωικού νεκροταφείου Πετρά Σητείας (2800-1800 π.Χ.), που ξεκίνησε το 2004, υπό τη διεύθυνση της επίτιμης διευθύντριας του ΥΠΠΟ, δρος Μεταξίας Τσιποπούλου, έχει φέρει στο φως σπουδαία ευρήματα, σε ποσότητα και ποιότητα, ενώ η μελέτη τους αλλάζει τις γνώσεις μας για τη Μινωική Περίοδο στην Ανατολική Κρήτη.

Το εκτεταμένο μινωικό νεκροταφείο αποτελείται από 17 μεγάλα ταφικά κτίρια, που χρονολογούνται από το 2800 έως το 1750 π.Χ. και θεωρείται το μεγαλύτερο έως σήμερα ταφικό σύνολο της Κρήτης της συγκεκριμένης εποχής. Ο Πετράς ανασκάπτεται και μελετάται από διεπιστημονική ομάδα 30 ατόμων από 9 χώρες, έχει αποκλειστική χρηματοδότηση από το επιστημονικό Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας που εδρεύει στις ΗΠΑ και είναι το μόνο ταφικό σύνολο που ανασκάπτεται συστηματικά εξ ολοκλήρου τον 21ο αιώνα, με σύγχρονες μεθόδους ανασκαφής, τεκμηρίωσης και επεξεργασίας του υλικού.

Η ανασκαφή στο μινωικό νεκροταφείο Πετρά Σητείας

Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν η φετινή ανασκαφική περίοδος (1/7/-10/8) θα πραγματοποιηθεί, καθώς δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο. Όπως καταγγέλλει στην «Εφ.Συν.» η αρχαιολόγος δρ Μεταξία Τσιποπούλου, ο ιδιοκτήτης της έκτασης των 47 στρεμμάτων που συνορεύει με τον απαλλοτριωμένο χώρο της ανασκαφής, Ιωσήφ Πλακιωτάκης, πατέρας του βουλευτή Λασιθίου της Νέας Δημοκρατίας, Ιωάννη Πλακιωτάκη, δεν επιτρέπει πλέον στην ανασκαφική ομάδα τη χρήση του αγροτικού δρόμου που περνάει από την ιδιωτική έκτασή του, η οποία, σημειωτέον, βρίσκεται εντός του κηρυγμένου και οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου.

Εκτός από τη σπουδαιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων, πάντως, η ανασκαφή είναι αναπτυξιακό έργο για την περιοχή. Τα οικονομικά κεφάλαια της χρηματοδότησης είναι 60 με 70 χιλιάδες ευρώ ετησίως. Κατά τη διάρκειά της, φιλοξενούνται δεκάδες επιστήμονες όλων των ηλικιών από χώρες του εξωτερικού (καταλύουν σε δωμάτια, γευματίζουν και ψωνίζουν στα τοπικά καταστήματα), ενώ βρίσκουν εργασία ντόπιοι εργάτες, με αποτέλεσμα το κεφάλαιο που κινείται να φτάνει τις 100 χιλιάδες ευρώ.

Πώς μπορεί ένα ιδιώτης, όταν μάλιστα ο γιος του είναι βουλευτής που ενδιαφέρεται για τα κοινά, να επιχειρεί να ανακόψει αυτό το έργο; Ο Ιωσήφ Πλακιωτάκης, μετά την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών (2005), έκλεισε τον δρόμο με καγκελόπορτα, αλλά μέχρι το 2016 παραχωρούσε τα κλειδιά στην ομάδα για τις 5-6 εβδομάδες που διαρκούσαν οι εργασίες της. Όπως σημειώνει η δρ Τσιποπούλου, «λόγω της μεγάλης σημασίας της ανασκαφής, το υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στην απαλλοτρίωση δέκα στρεμμάτων της ιδιοκτησίας Τσακαλάκη.

»Σύμφωνα με το τοπογραφικό διάγραμμα που εκπόνησε το Τμήμα Κτηματογραφήσεων και Απαλλοτριώσεων του υπουργείου Πολιτισμού (ΤΑΠΑ) και τα συμβόλαια της ιδιοκτησίας Τσακαλάκη, ο χωματόδρομος αυτός δεν είναι ιδιωτικός, όπως ισχυρίζεται ο κ. Ιωσήφ Πλακιωτάκης, αλλά αγροτικός και επομένως θα έπρεπε να μην έχει κλεισθεί. Το συμβόλαιο της (πρώην) ιδιοκτησίας Τσακαλάκη αναφέρει ότι το μινωικό νεκροταφείο συνορεύει προς βορράν με αγροτικό δρόμο, που τη συνδέει με την επαρχιακή οδό Σητείας - Παλαικάστρου.

O τέως δήμαρχος Ιεράπετρας Σήφης Αναστασάκης ξεναγείται (το 2012) από την αρχαιολόγο Μεταξία Τσιποπούλου σε ανασκαφή, στον οικισμό «Χαλασμένος» στην περιοχή της Ιεράπετρας 

»Επομένως, ο προαναφερθείς αγροτικός δρόμος (δημόσιος σύμφωνα με το συμβόλαιο Τσακαλάκη) αποτελεί τη μόνη πρόσβαση προς τη δημόσια περιουσία. Οταν το θέμα πέρασε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και στη συνέχεια από την ιεραρχία του υπουργείου Πολιτισμού, κανείς δεν πρόσεξε ότι δεν υπάρχει άλλη πρόσβαση στον τόπο της ανασκαφής που βρίσκεται ψηλά στον λόφο.

Από το 2005 μέχρι σήμερα ή έστω από το 2011 που έγινε η απαλλοτρίωση, θα μπορούσε να έχει λυθεί το ζήτημα με οποιονδήποτε τρόπο, είτε μέσω απαλλοτρίωσης γειτονικής έκτασης ή με τη διένεξη άλλου δρόμου, αν είναι αυτό εφικτό. Εγώ τότε δεν υπηρετούσα στην Εφορεία, ήμουν υπεύθυνη της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων της Κεντρικής Υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού. »Μέχρι σήμερα, το ζήτημα δεν λύθηκε, υπήρχε απλά συνεννόηση με τον κ. Πλακιωτάκη, ο οποίος πέρυσι μάς διεμήνυσε ότι ήταν η τελευταία χρονιά που παραχωρούσε το κλειδί της πόρτας. Ζήτησα από τους συναδέλφους στην Εφορεία Λασιθίου να πράξουν τα δέοντα».

Ωστόσο, όπως σημειώνει η κ. Τσιποπούλου, «η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου χορήγησε στον Ιωσήφ Πλακιωτάκη έγγραφο (Α.Π.: 02405/13.07.2016) στο οποίο αναφέρεται ότι “με τη φετινή ανασκαφική περίοδο, η οποία διαρκεί από 1-7 έως 6-8-16, ολοκληρώνεται το πενταετές πρόγραμμα της συστηματικής ανασκαφικής έρευνας στη θέση Κεφάλα του Πετρά” και ότι “η Εφορεία μας δεν έχει κανένα ιδιοκτησιακό δικαίωμα επί της διάβασης η οποία βρίσκεται εντός οικοπέδου ιδιοκτησίας σας”. Εξαιτίας του εγγράφου αυτού, το 2017, ο κ. Πλακιωτάκης μάς επέτρεψε μεν τη διάβαση, μετά από μεγάλο αγώνα και πιέσεις από πολλές πλευρές».

Εργασίες χωρίς άδεια

Παράλληλα, την περασμένη εβδομάδα, πραγματοποιήθηκαν εργασίες στην ιδιοκτησία Πλακιωτάκη, χωρίς ωστόσο να ζητηθεί σχετική άδεια και να δοθεί έγκριση από το ΚΑΣ, βάσει του αρχαιολογικού νόμου, καθώς η περιοχή, όπως είπαμε, βρίσκεται εντός του κηρυγμένου και οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, οι Υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού προχωρούν σε διακοπή εργασιών και μήνυση. Χθες, κλιμάκιο της Εφορείας Λασιθίου πραγματοποίησε αυτοψία στον χώρο, ενώ αναμένεται να κινηθούν τις επόμενες ημέρες οι διαδικασίες.

Για το θέμα έχουν ενημερωθεί οι αρμόδιες Υπηρεσίες και η πολιτική ηγεσία στην Μπουμπουλίνας. Παράλληλα, η προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ έχει αποστείλει σχετικό έγγραφο προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, που ζητάει τη διασφάλιση της πρόσβασης της ανασκαφικής ομάδας στον αρχαιολογικό χώρο. Παράλληλα, προτείνει τη διερεύνηση της διαδικασίας για μερική απαλλοτρίωση του ακινήτου, αφού, σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, προβλέπεται διαδικασία απαλλοτρίωσης όχι μόνον για ακίνητα όπου υπάρχουν αρχαιότητες, αλλά και σε παρακείμενα σε αυτά. Οπότε αναμένουμε τις επόμενες ημέρες εξελίξεις από τις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.

Για τη σημασία, πάντως, του να μη χαθεί η φετινή ανασκαφική περίοδος η δρ Μεταξία Τσιποπούλου μας λέει: «Βρίσκομαι στην περιοχή και σκάβω 35 χρόνια και τα 12 χρόνια στο νεκροταφείο. Δεν σκοπεύω να εξαντλήσω την 5ετία, παρότι έχω άδεια από το ΥΠΠΟ μέχρι το 2021. Θέλω να πιστεύω ότι θα έχουμε τελειώσει πιο γρήγορα. Αυτό που θέλω φέτος είναι να ανέβουμε και να συνεχίσουμε. Η χρηματοδότηση 60-70 χιλιάδες τον χρόνο προέρχεται αποκλειστικά από το αμερικάνικο Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας.

»Όλα τα μέλη της ομάδας ζουν αυτή την περίοδο στη Σητεία, νοικιάζουν δωμάτια, γευματίζουν, ψωνίζουν. Περισσότερα από 100 χιλιάδες ευρώ τον χρόνο, λοιπόν, πηγαίνουν στη Σητεία, ενώ έχουμε σχεδόν 15 ντόπιους εργαζόμενους που λαμβάνουν μισθό και ένσημα. Επομένως, είναι ένα αναπτυξιακό έργο για τον τόπο που βρίσκεται σε οικονομικό μαρασμό. Επιπλέον, έχω δημιουργήσει για φέτος υποχρεώσεις με τους συνεργάτες που θα έρθουν από 9 χώρες και όλοι σχεδόν έχουν ήδη κλείσει εισιτήρια.

»Με αυτές τις εξελίξεις, δεν τους έχω δώσει ακόμα σαφή απάντηση για το μέλλον της ανασκαφής. Και τελευταίο, αλλά το θεωρώ πρώτο, οφείλουμε να προστατεύσουμε και να περιφρουρήσουμε τις σπουδαίες αρχαιότητες και τον αρχαιολογικό χώρο, που δεν έχει σήμερα επαρκή φύλαξη».

Νεκροταφείο της ελίτ

Στην κορυφή της βόρειας πλαγιάς του λόφου Κεφάλα, σε θέση με ανεμπόδιστη ορατότητα προς τον κόλπο της Σητείας και του κάμπου, ανασκάπτεται από το 2004 το Προανακτορικό και Παλαιοανακτορικό νεκροταφείο του Πετρά. «Είναι νεκροταφείο της ελίτ. Σε άλλο σημείο βρίσκεται, φαντάζομαι, η θέση που έθαβαν τους απλούς ανθρώπους. Το νεκροταφείο αποτελείται από τους τάφους-οικίες, όπως αποκαλούμε τα κτίρια αυτά, γιατί στην κάτοψη μοιάζουν με σπιτάκια. Έχουν μέχρι 11 δωμάτια και χρήση τουλάχιστον 300 ετών» μας λέει η δρ Μεταξία Τσιποπούλου.

Το εκτεταμένο μινωικό νεκροταφείο αποτελείται από 17 μεγάλα ταφικά κτίρια που χρονολογούνται από το 2800 έως το 1750 π.Χ. και είναι έως σήμερα το μεγαλύτερο ταφικό σύνολο της Κρήτης αυτής της εποχής. Οπως δείχνουν τα ευρήματα και η έρευνα, χρησιμοποιήθηκε από οικογένειες ελίτ του ανακτορικού οικισμού (που βρίσκεται στον απέναντι λόφο), είναι ασύλητο και έχει αποδώσει σημαντικά σε ποσότητα και ποιότητα ευρήματα, πολλά από τα οποία είναι κατασκευασμένα από πολύτιμα υλικά όπως χρυσό, άργυρο, χαλκό, ελεφαντόδοντο, ημιπολύτιμους λίθους.

Παράλληλα έχει βρεθεί μοναδικής σημασίας σκελετικό υλικό, η μελέτη του οποίου αλλάζει ουσιαστικά τις γνώσεις μας για τη μινωική περίοδο στην ανατολική Κρήτη και όχι μόνον. Το υλικό αυτό ανασκάπτεται και τεκμηριώνεται από ειδικευμένους παλαιο-ανθρωπολόγους με υπεύθυνη τη Σέβη Τριανταφύλλου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Να σημειώσουμε ότι τα ευρήματα της περυσινής 12ης συνεχούς χρονιάς ήταν εντυπωσιακά, με την ανεύρεση δύο πρωτογενών ταφών, γυναικών 30 και 20 ετών, κοντινής χρονικής περιόδου μεταξύ τους, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ομάδας των ανθρωπολόγων. Ανάμεσα στα εντυπωσιακά ευρήματα ήταν δύο χρυσά περιδέραια με χάντρες από ορεία κρύσταλλο, αμέθυστο και καρνελίνη και άλλα πολύτιμα κτερίσματα. Επίσης εντοπίστηκε πυξίδα κυκλαδικού τύπου, άλλη μια επιβεβαίωση της σχέσης της μινωικής Κρήτης με τις Κυκλάδες.

Πηγή: Β. Τζεβελέκου, Εφημερίδα των Συντακτών