Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν: Ένας ακούραστος εργάτης της πατρίδας

Ο Ιωάννης Μαζαράκης, ένας πραγματικός ευπατρίδης. Σε μια εποχή κατά την οποία η λέξη ευπατρίδης έχει χάσει την κυριολεξία της, έρχεται η απώ...

Ο Ιωάννης Μαζαράκης, ένας πραγματικός ευπατρίδης.

Σε μια εποχή κατά την οποία η λέξη ευπατρίδης έχει χάσει την κυριολεξία της, έρχεται η απώλεια ενός ανθρώπου να μας θυμίσει το πραγματικό της νόημα. Ο Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν (1923-2021), ταυτισμένος με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το οποίο υπηρέτησε με απίστευτη αφοσίωση για τέσσερις δεκαετίες, είχε έναν σπάνιο συνδυασμό τον οποίο έχει εύστοχα επισημάνει ο ιστορικός Θάνος Βερέμης. Υπήρξε «soldier and gentleman». Γιος του μακεδονομάχου Κωνσταντίνου Μαζαράκη, του θρυλικού «Καπετάν Ακρίτα», ο ίδιος είχε διακριθεί στα πεδία των μαχών του Β΄ Παγκοσμίου και του Εμφυλίου, υπηρέτησε αργότερα στην ανώτατη δημόσια διοίκηση και έγινε ένας εκπληκτικός ιστοριοδίφης και συγγραφέας στο δεύτερο ήμισυ της ζωής του. Ολα αυτά τον έκαναν ακόμα πιο ταπεινό και προσηνή. Η ευγένειά του ήταν παροιμιώδης. Εως τα 98 του χρόνια στεκόταν όρθιος ώσπου να καθίσει πρώτος ο εκάστοτε συνομιλητής του. 

Εκπαίδευση σε πλωτά μέσα (δεύτερος από αριστερά).

Προσέφερε στην πατρίδα από όλες τις θέσεις που κατείχε, από τα νιάτα του ώς τα βαθιά γεράματα. Κατά την Κατοχή εργάστηκε στο δίκτυο πληροφοριών θαλάσσης του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Το 1943, 20 ετών, δραπέτευσε από την κατεχόμενη Ελλάδα και κατατάχθηκε εθελοντής στην ΙΙΙ Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία (Ρίμινι), με την οποία και επέστρεψε κατά την Απελευθέρωση, λαμβάνοντας μέρος στις επιχειρήσεις στην Αθήνα. Εισήχθη στην πρώτη μεταπολεμική τάξη της Σχολής Ευελπίδων τον Αύγουστο του 1945. Το 1947 ορκίστηκε ανθυπολοχαγός και πήρε μέρος σε όλες τις σημαντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Βρέθηκε να είναι ένας από τους πλέον –αν όχι o πλέον– παρασημοφορημένους αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού. 

Το 1960, απογοητευμένος από την κατάσταση που διαμορφωνόταν μεταξύ πολλών αξιωματικών, η οποία οδήγησε στην επταετή δικτατορία, παραιτήθηκε από τον Στρατό με τον βαθμό του ταγματάρχη. Διετέλεσε νομάρχης Καστοριάς από το 1962. Θεωρήθηκε ένας από τους πιο επιτυχημένους στο πόστο, με εκτεταμένα έργα οδοποιίας και συνεχείς εκχιονισμούς. Παράλληλα, εργάστηκε εντατικά για την ενσωμάτωση δίγλωσσων μικρών κοινοτήτων μέσω προσλήψεων και συνεργασιών σε νομαρχιακό και κοινοτικό επίπεδο. Τον Απρίλιο του 1967 παραιτήθηκε, αρνούμενος να ορκιστεί στο καθεστώς των συνταγματαρχών. 

Η ορκωμοσία του στη Σχολή Ευελπίδων.

Κατά τη διάρκεια της χούντας συνελήφθη και περιορίστηκε κατ’ οίκον για συμμετοχή σε αντιδικτατορικές ενέργειες, ως συνεργάτης του Γιάγκου Πεσμαζόγλου. Μετά το τέλος της δικτατορίας συμμετείχε, μαζί με τον τελευταίο, στην ίδρυση του Κόμματος Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (ΚΟΔΗΣΟ). Υπήρξε άτυπος σύμβουλος του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Τρυπάνη για όσο καιρό εκείνος ήταν υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή, με κύρια προσπάθεια την αναστροφή του αρνητικού κλίματος στην Ευρώπη για την Ελλάδα στον χώρο του πολιτισμού. Κατά το διάστημα 1977-1979, στις διαπραγματεύσεις για την είσοδο της Ελλάδος στην ΕΟΚ, διηύθυνε το ελληνικό Γραφείο Τύπου στις Βρυξέλλες. 

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1979, συνταξιούχος πλέον, εκλεγόταν συνεχώς μέχρι το 2018 γενικός γραμματέας της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο), βάζοντας ισχυρότατη τη σφραγίδα του στον ιστορικό φορέα. Υπήρξε πολυγραφότατος στον τομέα της νεότερης ελληνικής Iστορίας, κυρίως σε θέματα σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση και τον Μακεδονικό Αγώνα. Παρέμεινε «έφηβος» ώς το τέλος, ανοιχτός σε νέες ιδέες και νέα σχέδια για το Μουσείο. Ποιος θα περίμενε, λ.χ., ότι θα υποστήριζε δίχως δεύτερη σκέψη την έκθεση για το 1821 με  φιγούρες playmobil. 

Ένας λάτρης της ιστορικής έρευνας

«Οταν ετοιμάζαμε τις εκθέσεις του μουσείου, ήταν μαζί μας μέχρι την τελευταία ώρα, δραστήριος και αεικίνητος. Πάντα μας εμψύχωνε και μας στήριζε με τον ενθουσιασμό του, όπως συνέβη επίσης με το πρόγραμμα για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης», μας λέει η Δήμητρα Κουκίου, προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης και αναπλ. διευθύντρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου (ΕΙΜ). Ο Ιωάννης Μαζαράκης-Αινιάν θα λείψει από την επετειακή έκθεση του ΕΙΜ «ΕΠΑΝΑCYσταση ’21», μολονότι την υποστήριξε θερμά. Εφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών –ήταν 98 ετών– και, όπως σχολιάζει η κ. Κουκίου, η απώλειά του για το μουσείο «έχει τη βαρύτητα και τη συγκίνηση της απώλειας μιας πατρικής φυσιογνωμίας».

Σημαία του Γεωργίου Σισίνη (1821, μεταξωτό ύφασμα με σταμπωτή διακόσμηση). Από την έκδοση «Σημαίες Ελευθερίας», 1996.

«Η καθημερινή συνεργασία μαζί του ήταν μια αποκάλυψη», θυμάται η κ. Κουκίου για τις συναντήσεις τους με αντικείμενο τη Βιβλιοθήκη του ΕΙΜ. «Εκείνο όμως που κρατάω περισσότερο από εκείνον ήταν η φροντίδα του για τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών των σχολείων της χώρας, κυρίως στις παραμεθόριες περιοχές και στα νησιά, αλλά και στα ελληνόφωνα σχολεία του εξωτερικού. Ακόμη θυμάμαι την προσπάθειά του για να φθάσουν με ασφάλεια τα βιβλία μας σε ελληνικά σχολεία της Λατινικής Αμερικής», σχολιάζει.

Το όνομα του Ι. Μαζαράκη-Αινιάνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το ΕΙΜ, που αποτελεί το πνευματικό δημιούργημα της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (ΙΕΕΕ). Από το 1979 υπήρξε η «ψυχή» του μουσείου και βρισκόταν δίπλα σε όλους προσφέροντας απλόχερα γνώση και εμπειρία. Σπάνια τον έβλεπε κάποιος να κάθεται στο γραφείο του. Μοίραζε τον χρόνο του σε όλα τα τμήματα και κάποιες φορές ξεναγούσε ο ίδιος με τον μοναδικό του τρόπο ομάδες ενηλίκων, συλλόγους, σωματεία κ.λπ. Συμμετείχε επίσης στην ανανέωση της μόνιμης έκθεσης του μουσείου, συνέβαλε στη συγκρότηση της λαογραφικής συλλογής και του φωτογραφικού αρχείου, βοήθησε ακόμη στον εξοπλισμό του εργαστηρίου συντήρησης και του πωλητηρίου. Δικό του δημιούργημα αποτελούν τα δύο παραρτήματα του ΕΙΜ στην Υδρα: η ιστορική Οικία Λάζαρου Κουντουριώτη και η Οικία Παναγιώτη Τέτση.

Ακάματος μελετητής της νεότερης ελληνικής ιστορίας, σταθερά προσανατολισμένος στην προαγωγή της ιστορικής έρευνας με διαλέξεις και εκδόσεις, συνέγραψε πλήθος ιστορικών μελετών που αποτελούν σημαντικές πηγές για τους νεότερους ερευνητές (ενδεικτικά αναφέρουμε τα «Ακρόπρωρα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου», το «Σημαίες Ελευθερίας», το φωτογραφικό λεύκωμα «Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας» κ.ά.). Εχει προλογίσει σχεδόν όλες τις εκδόσεις της ΙΕΕΕ και τους καταλόγους εκθέσεων του ΕΙΜ. 

Από το σύνολο του συγγραφικού έργου του, η πλειονότητα σχετίζεται με την Ελληνική Επανάσταση. Δύο είναι οι εμβληματικές εκδόσεις του: τα «Φυλλάδια του Αγώνα» και τα «Φιλελληνικά φυλλάδια», εξαιρετικά βοηθήματα για όποιον μελετάει την εκδοτική δραστηριότητα των επαναστατημένων Ελλήνων και τον φιλελληνισμό. Η έκδοση αυτή έχει εξαντληθεί, αλλά με την υποστήριξη του ίδιου η Εταιρεία προχώρησε στη μετάφραση ορισμένων φιλελληνικών εκδόσεων, και μία από αυτές, το «Υπόμνημα της Ελλάδος» του Ρενέ ντε Σατωμπριάν, απέδωσε ο ίδιος στα ελληνικά (εκδ. 2020).

Από τις πολλές μελέτες που συνέγραψε να αναφέρουμε ότι η έκδοση «Σφραγίδες Ελευθερίας 1821-1827», που περιλαμβάνει σφραγίδες κοινοτήτων, μοναστηριών, σφραγίδες της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος, της Ελληνικής Πολιτείας και προσωπικές σφραγίδες, έχει βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών. Τέλος, η μελέτη «Τα ελληνικά τυπογραφεία του Αγώνα 1821-1827» μεταφράστηκε το 2020 στα αγγλικά.

Οι αξίες του πέρασαν ατόφιες στους τρεις γιους του, Κωνσταντίνο, Αλέξανδρο και Φίλιππο. Η κηδεία του γίνεται σήμερα, στη 1 μ.μ., στο Α΄ Νεκροταφείο.

Πηγή: Μ. Πουρναρά, Καθημερινή 1, Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή 2