Το αργυρούν προσωπείο

Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – «Θησαυροφυλάκιο» - Έκθεση Αργυροχοΐας «Το αργυρούν προσωπείο» Νυφιάτικη αργυρή ζώνη (κατρούμπα ή αθημοζούναρο)...

Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – «Θησαυροφυλάκιο» - Έκθεση Αργυροχοΐας

«Το αργυρούν προσωπείο»

Νυφιάτικη αργυρή ζώνη (κατρούμπα ή αθημοζούναρο), ιδιαίτερα δημοφιλής σε όλο το βορειοδυτικό τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου.  Το κεντρικό προεξέχον τμήμα της, κυκλοτερούς σχήματος, αναπτύσσεται σε βάρος των δύο ομοιόμορφων ακρινών και συναρτάται στο αριστερό τμήμα της πόρπης πίσω από το οποίο υπάρχει μηχανισμός σύνδεσης των δύο τμημάτων. Φέρει φουσκωτή διακόσμηση φυτικών και γεωμετρικών μοτίβων. Το κεντρικό τμήμα κοσμείται με κύκλο, που ορίζεται με κορδόνι στο οποίο αναπτύσσεται πολυποίκιλο άνθινο μοτίβο. Γεωμετρικός διάκοσμος πληροί το υπόλοιπο κεντρικό τμήμα, ενώ τα πλαϊνά φέρουν διάκοσμο έξεργων ομφαλών οι οποίοι χωρίζονται με κάθετες ταινίες με γεωμετρικό διάκοσμο. Παράσταση μικροσκοπικών κεφαλών με ανθρώπινα χαρακτηριστικά κοσμούν την άνω και κάτω απόληξη του κεντρικού στελέχους της πόρπης. 

Ο εικονιστικός διάκοσμος στη λαϊκή τέχνη (πρόσωπο ή κεφαλή) θεωρείται αποτρόπαιο στοιχείο το οποίο και επιτελεί διττή λειτουργία: ως έδρα δυνάμεως προστατεύει τον φέροντα  στην περίπτωση του κοσμήματος ή  το οικοδόμημα ή το ίδιο το λαϊκό αντικείμενο, ενώ ως φορέας δυνάμεως αντιμάχεται, αποτρέπει ή ουδετεροποιεί την αρνητική- κακοποιό δύναμη που προέρχεται «έξωθεν» και μετατρέπεται σε φυλακτό, χαϊμαλί. Η χρήση των προσωπείων στις πόρπες αλλά και σε άλλα είδη κοσμημάτων συνδέεται με το γάμο (διαβατήριο έθιμο), ενισχύει τον αποτρεπτικό χαρακτήρα του διακόσμου και εντάσσεται στο τελετουργικό πλαίσιο της προστασίας του «αποτρεπτικού οφθαλμού», της προστασίας δηλαδή του προσώπου από το «κακό».  Οι κεφαλές ποικίλουν στην απόδοση τους: σχηματοποιημένες με έντονη ανάμειξη ανθρώπινων και ζωικών χαρακτηριστικών, καθαρά νατουραλιστικές, με έντονο διακοσμητικό στοιχείο και «λαϊκές».

Η ζώνη, μεταλλική συνήθως ή υφασμάτινη (ή δερμάτινη) με πόρπη, αποτελούσε το βασικότερο είδος στολισμού της γυναικείας ενδυμασίας. Η πόρπη ως απαραίτητο συμπλήρωμα της ζώνης ή ως  ανεξάρτητο κόσμημα που στερεωνόταν με «τοκά» (γάντζο) στη μέση ή το στήθος, αποτελούσε  χαρακτηριστικό της γυναικείας ενδυμασίας της Ηπείρου. Η παρουσία και η χρήση της ζώνης στην Ηπειρωτική κοινωνία ταυτίζεται με τα τελετουργικά έθιμα της γέννησης, του αρραβώνα του γάμου και συνδέεται με τελετουργικές πράξεις για την προστασία της γυναικείας γονιμότητας. Συνακόλουθα, η ζώνη αποτελούσε απαράβατο δώρο του μνηστήρα ή του γαμπρού προς τη νύφη για την επισφράγιση του αρραβώνα.

Ο μεγάλος αριθμός των πορπών που στόλιζαν τις Ηπειρωτικές ενδυμασίες αποτελούσε δείκτη κοινωνικής και οικονομικής διαφοροποίησης του ατόμου και της οικογένειας μέσα στην τοπική κοινωνία ενώ από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά υπηρετούσε και τη συσσώρευση πλούτου σε ασήμι καθώς σύμφωνα με τη σουλτανική απαγόρευση του 1789 δεν επιτρεπόταν η κατοχή του μετάλλου του ασημιού στους χριστιανούς υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Αθηνά Ζωγάκη, αρχαιολόγος

Αργυρή ζώνη (κατρούμπα ή αθημοζούναρο).

19ος αιώνας

Δωρεά - Συλλογή Κωνσταντίνου Ιωαννίδη 

Διαστάσεις:  μήκος 0,45μ., πλάτος 0,21μ.

Αρ. Ευρετηρίου: 288 

αδημοσίευτο

Καπλάνη, Γ. 1997. Νεοελληνική Αργυροχοΐα. Αθήνα: ΥΠΠΟ.

Κορρέ, Κ. 1978. Η ανθρώπινη κεφαλή, θέμα αποτρεπτικό στη νεοελληνική λαϊκή τέχνη. Διατριβή επί Διδακτορία. Αθήνα.

Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Πηγή: Αθ. Ζωγάκη, Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων