Το θαύμα του αρχαίου δράματος στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης - Έκθεση του Νίκου Καλτσά

Νίκος Καλτσάς, επιστημονικός διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. [Credit: PARIS TAVITIAN ] Το αρχαίο δράμα ως έκφραση της ελεύθερης, δημο...

Νίκος Καλτσάς, επιστημονικός διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. [Credit: PARIS TAVITIAN]

Το αρχαίο δράμα ως έκφραση της ελεύθερης, δημοκρατικής σκέψης είναι το θέμα της νέας αρχαιολογικής έκθεσης, που προγραμματίζει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε επιμέλεια του νέου επιστημονικού διευθυντή του, Νίκου Καλτσά.

Γλυπτά, αγγεία με παραστάσεις σκηνών από τραγωδίες, μικροαντικείμενα που σχετίζονται με την αμφίεση των ηθοποιών και τη λατρεία του Διονύσου, του θεού του θεάτρου, που βρίσκονται σε μουσεία της Ελλάδας και της Ευρώπης, θα την πλαισιώσουν, έτσι ώστε ο επισκέπτης να κατανοήσει  το βαθύτερο νόημα του αρχαίου δράματος και την ίδια στιγμή τον εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό του ρόλο. Η έκθεση θα παρουσιαστεί στα τέλη του 2023.

Συνδεδεμένο με τη λατρεία του Διονύσου, του θεού της βλάστησης, της γονιμότητας, αλλά και της ανατροπής, που οδηγούσε τους θνητούς στην έκσταση και την απελευθέρωση από την καθημερινότητα, το αρχαίο θέατρο αρχικά είχε τη μορφή λατρευτικών δρώμενων. Πολύ σύντομα, μέσα σε ένα διάστημα μισού αιώνα, εμπνευσμένοι ποιητές, όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, με αφορμή ένα μυθολογικό επεισόδιο, συνέθεσαν έργα με αρχή, πλοκή και τέλος, όπως πολύ επιτυχημένα δίνει τον ορισμό της τραγωδίας ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης. Με κείμενα που προέβαλαν ιδέες και έθιγαν ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα δίδασκαν τους θεατές, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι να παρακολουθήσουν τις θεατρικές παραστάσεις δωρεάν όλοι ανεξαιρέτως, ακόμα και οι δούλοι. Ακρογωνιαίος λίθος αυτής της ελεύθερης έκφρασης αποτελεί η κωμωδία, το είδος που εκφράστηκε κυρίως από τον Αριστοφάνη, ο οποίος σχολίαζε με τη σάτιρά του τα κακώς κείμενα της κοινωνίας και της πολιτείας.

Η αρχαία ελληνική τραγωδία αποτέλεσε το αρχέτυπο για την συγγραφή ανάλογων έργων και κατά την ρωμαϊκή περίοδο, από τον Σενέκα και τον Κόιντο Έννιο, στη συνέχεια κατά την Αναγέννηση και μετέπειτα από συγγραφείς όπως οι Racine, Voltaire, Alfieri, Shakespeare, Goethe κ. ά. ενώ αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία ενός άλλου είδους, της όπερας.

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας. Ανάμεσα σε δυο Σατύρους, εικονίζεται ο θεός του θεάτρου Διόνυσος στεφανωμένος με στεφάνι από κισσό, κρατώντας κάνθαρο, το χαρακτηριστικό διονυσιακό αγγείο, από το οποίο φυτρώνουν κλαδιά κισσού. Αποδίδεται στον Ζωγράφο της Αιώρας | 540-530 π. Χ. [Credit: G. FAFALIS]

«Ως ένα θαύμα» χαρακτηρίζει ο κ. Καλτσάς «αυτό το τέλειο ποιητικό-θεατρικό είδος που αναπτύχθηκε και μεγαλούργησε στην Αθήνα πριν από 2.500 χρόνια και εξακολουθεί να έχει ισχύ και σήμερα, με τα έργα των τραγικών να παίζονται από τους μεγαλύτερους θιάσους τόσο στην Ελλάδα όσο και στον κόσμο όλο, να γοητεύουν και να συγκινούν το κοινό». Συνδεδεμένο, όπως είναι γνωστό με τη λατρεία του Διονύσου, του θεού της βλάστησης, της γονιμότητας, αλλά και της ανατροπής, που οδηγούσε τους θνητούς στην έκσταση και την απελευθέρωση από την καθημερινότητα,  το αρχαίο θέατρο αρχικά είχε τη μορφή λατρευτικών δρώμενων.

Πολύ σύντομα, μέσα σε ένα διάστημα μισού αιώνα, εμπνευσμένοι ποιητές, όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, με αφορμή ένα μυθολογικό επεισόδιο, συνέθεσαν έργα με αρχή, πλοκή και τέλος, όπως δίνει τον ορισμό της τραγωδίας ο φιλόσοφος Αριστοτέλης. Με κείμενα που προέβαλαν ιδέες και έθιγαν ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα δίδασκαν τους θεατές, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι να παρακολουθήσουν τις θεατρικές παραστάσεις δωρεάν όλοι ανεξαιρέτως, ακόμα και οι δούλοι. Ακρογωνιαίος λίθος αυτής της ελεύθερης έκφρασης αποτελεί η κωμωδία, το είδος που εκφράστηκε κυρίως από τον Αριστοφάνη, ο οποίος σχολίαζε με τη σάτιρά του τα κακώς κείμενα της κοινωνίας και της πολιτείας.

«Αν η ισηγορία, η ίση δυνατότητα ελευθερίας του λόγου δημόσια σε όλους, αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της αθηναϊκής δημοκρατίας, τότε δεν είναι τυχαίο ότι, όταν έπεφτε ο σπόρος αυτού του πολιτεύματος στην Αθήνα, στους νότιους πρόποδες της Ακρόπολης αναπτύχθηκε το θέατρο ως μια έκφραση της ελεύθερης δημοκρατικής σκέψης», όπως λέει ο κ. Καλτσάς.  «Στην τραγωδία ο μύθος είναι μόνο η αφορμή,  όλα τα άλλα είναι δημιούργημα του ποιητή, ο οποίος θέτει επί σκηνής διλήμματα, κρίνει, κατακρίνει, επαινεί, αμφισβητεί και αφήνει τον θεατή να διαλέξει μεριά. Κυρίως όμως του αφήνει ερωτηματικά. Κι από την άλλη πλευρά η κωμωδία δεν χρησιμοποιεί έναν μυθικό τόπο και χρόνο, αλλά την πόλη της Αθήνας και τον παρόντα χρόνο, σχολιάζοντας με τη σάτιρα την επικαιρότητα».

Ο ίδιος αναφέρει επίσης, τους καταξιωμένους έλληνες και ξένους σκηνοθέτες, όπως ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Κάρολος Κουν, ο Πέτερ Στάιν, ο Μαξ Ράινχαρντ, ο Μπομπ Γουίλσον ή ο Γιουκίο Νιναγκάβα του Θεάτρου Νο και πολλούς άλλους, που ανέβασαν με μεγάλη επιτυχία στις θεατρικές σκηνές τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. «Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης όμως», καταλήγει ο επιστημονικός διευθυντής του, «επιλέξαμε το θέατρο ως θεματική της επόμενης έκθεσής μας, καθώς ως τώρα δεν έχει παρουσιαστεί κάποια έκθεση που να “διδάσκει” το κοινό σχετικά με το αρχαίο δράμα σε όλο του το εύρος, από τις απαρχές του ως λατρευτικά δρώμενα έως την εξέλιξη και την τελείωσή του σε ύψιστο λογοτεχνικό και θεατρικό είδος».

Να σημειωθεί άλλωστε, ότι η  αρχαία ελληνική τραγωδία αποτέλεσε το αρχέτυπο για την συγγραφή ανάλογων έργων και κατά την ρωμαϊκή περίοδο, από τον Σενέκα και τον Κόιντο Έννιο, στη συνέχεια κατά την Αναγέννηση και μετέπειτα από συγγραφείς όπως ο Ρακίνας, ο Βολταίρος, ο Αλφιέρι, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε και άλλοι ενώ αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία ενός άλλου είδους, της όπερας.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews, Γ. Οικονόμου, News247