Το ανέκδοτο της άθραυστης φιάλης

Το γυάλινο αγγείο της Νικόπολης (θήλαστρο / λαδωτήρι) «Το ανέκδοτο της άθραυστης φιάλης» Υπήρξε ένας γυαλάς, που τα κατάφερε να φτιάξει μία ...

Το γυάλινο αγγείο της Νικόπολης (θήλαστρο / λαδωτήρι)

«Το ανέκδοτο της άθραυστης φιάλης»

Υπήρξε ένας γυαλάς, που τα κατάφερε να φτιάξει μία φιάλη από άθραυστο γυαλί. Του επέτρεψαν λοιπόν να παρουσιαστεί μπροστά στον Καίσαρα (Τιβέριος), για να του την προσφέρει δώρο. Ύστερα, παρακάλεσε τον Καίσαρα να του την ξαναδώσει και την πέταξε χάμω στα πλακάκια. Ο Καίσαρ κατατρόμαξε. Ο γυαλάς, όμως, πήρε από κάτω τη φιάλη, που δεν έπαθε τίποτα, είχε στραβώσει μόνο μια στάλα, λες κι ήταν χάλκινο δοχείο. Ύστερα, έβγαλε από τον κόρφο του ένα μικρό σφυράκι και χωρίς να βιάζεται, διόρθωσε τη φιάλη, που ξανάγινε σαν καινούρια. Τότε πια, νόμισε πως κράταγε τον Δία από τ’ απαυτά του, ιδιαίτερα μάλιστα, όταν ο αυτοκράτορας τον ρώτησε: «Ξέρει κανένας άλλος τη συνταγή;». Η απάντηση ήταν όχι. Και τι λέτε πως έγινε τότε; Ο Καίσαρ είπε και του κόψανε το κεφάλι, γιατί αν γινότανε γνωστό το μυστικό (για το άθραυστο γυαλί), το χρυσάφι θα ήταν πιο φθηνό κι από την κοπριά.

Πετρώνιος, "Σατυρικόν" (1ος αι. μ.Χ.)

[Μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, Εκδόσεις Νεφέλη]

____________________

Γυάλινο αγγείο με προχόη, 1ος αι. μ.Χ.

Ένα ασυνήθιστο γυάλινο αγγείο, ύψους 8 εκ., συνόδευε τον νεκρό ενός τάφου της Βόρειας Νεκρόπολης της Νικόπολης. Χαρακτηριστικό του αγγείου είναι η προχοή που βρίσκεται στο μέσον περίπου του σφαιρικού του σώματος. 

Βόρεια Νεκρόπολη: ταφικοί περίβολοι εξωτερικά της πύλης του τείχους (σημειώνεται η θέση του τάφου 37, στον οποίο βρέθηκε το αγγείο)

Βόρεια Νεκρόπολη: κάτοψη ταφικών περιβόλων εξωτερικά της πύλης (σημειώνεται η θέση του τάφου 37, στον οποίο βρέθηκε το αγγείο)

Το αγγείο στη μόνιμη έκθεση του ΑΜΝ

Τα γυάλινα αγγεία αυτού του τύπου δεν είναι πολύ συνηθισμένα στη Νικόπολη, αφού μόλις δύο ακόμη έχουν βρεθεί από τις ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο. Είναι γνωστά ως «ΘΗΛΑΣΤΡΑ», η χρήση τους όμως για τον θηλασμό των βρεφών αμφισβητείται κυρίως λόγω του εύθραυστου –επικίνδυνου- υλικού τους, αν και υπάρχει σχετική γραπτή μαρτυρία [Muscio, "Γυναικεία", CXVII]

Έχει προταθεί επίσης η χρήση τους ως «ΛΑΔΩΤΗΡΙΑ» για το γέμισμα των πήλινων λυχναριών με λάδι, ενώ κατά μία άλλη άποψη ερμηνεύονται ως ΙΑΤΡΙΚΑ σκεύη για την ενστάλαξη φαρμακευτικών υγρών.

Παρόμοια γυάλινα αγγεία του 18ου αι. από την Ισπανία, με την ονομασία «porrón», χρησιμοποιούνταν για την κατανάλωση ποτού από ψηλά (χωρίς επαφή με το στόμα) διαδοχικά από τα μέλη μιας παρέας. 

Δύο ακόμη όμοια γυάλινα αγγεία από τη Νικόπολη, 1ος - 2ος αι. μ.Χ.

Ποικίλα γυάλινα αγγεία από τη Νικόπολη

Γυάλινο αγγείο («porrón») του 18ου αι. από την Ισπανία, που χρησιμοποιούταν για την κατανάλωση ποτού από απόσταση.
(Πηγή: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/187308?pos=7]

Η παραγωγή γυάλινων αντικειμένων (αγγεία, κοσμήματα κ.α.) περιελάμβανε δύο βασικά στάδια, την παρασκευή αρχικά του γυαλιού (ΥΑΛΟΠΟΙΙΑ– πρωτογενής παραγωγή) από τις πρώτες ύλες (άμμος, σόδα και ασβέστιο) και την κατασκευή στη συνέχεια των αντικειμένων από το έτοιμο γυαλί (ΥΑΛΟΥΡΓΙΑ- δευτερογενής παραγωγή).

Εργαστήρια υαλοποιίας, τουλάχιστον της ρωμαϊκής περιόδου, έχουν εντοπιστεί μόνο στην Ανατολική Μεσόγειο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Από εκεί, το γυαλί διαμορφωμένο σε ορθογώνια τεμάχια ταξίδευε στις δυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, στα τοπικά εργαστήρια υαλουργίας που λειτουργούσαν ως μικρές μονάδες στην περίμετρο συνήθως των πόλεων.

Ο υαλουργός εφάρμοσε για την κατασκευή του αγγείου μας την τεχνική της ελεύθερης ΕΜΦΥΣΗΣΗΣ: το αγγείο διαμορφώνεται με τη διοχέτευση της αναπνοής του υαλουργού μέσω ενός θερμομονωτικού σωλήνα (ράβδος / υαλουργική κάνη), στην άκρη του οποίου τυλίγεται μία θερμή, ημίρρευστη μάζα γυαλιού.

Σκίτσο νεώτερου υαλουργείου ["Hesse", Neue Jugend-Zeitung no. 75-no.76, June 22 & 24, 1811 - : https://www.cmog.org/library/die-glashu-tte-hesse]

Η τεχνική της εμφύσησης [Ιγνατιάδου Δ. & Αντωνάρας Α., «Υαλουργία Αρχαία και Μεσαιωνική, Ελληνοαγγλικό-Αγγλοελληνικό λεξικό», Θεσσαλονίκη 2008 ]

[ Για την τεχνική της εμφύσησης, μπορείτε να δείτε τη σύντομη παρουσίαση του Corning Museum of Glass, εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=h81cmT6UKFI ]

Λυχνάρι από τη Νικόπολη: στο κέντρο της διακοσμημένης επιφάνειας υπάρχει η οπή πλήρωσης, για το γέμισμά του με λάδι

Η εφεύρεση της ελεύθερης εμφύσησης έγινε στη συροπαλαιστινιακή περιοχή τον 1ο αι. π.Χ.  και σύντομα, μέχρι τα μέσα του επόμενου αιώνα, διαδόθηκε σε όλη την αυτοκρατορία. Επέτρεψε την εύκολη (μικρότερη ποσότητα γυαλιού,  λιγότερος χρόνος) κατασκευή γυάλινων αγγείων, τη μείωση της αξίας τους και κατ’ επέκταση τη μαζική διάδοσή τους.

Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης