Απεικονίσεις του θεού Έρωτα από την αρχαία Δημητριάδα

Ο Έρωτας, στη Θεογονία του Ησιόδου (περ. 700 π.Χ.), θεωρούνταν πρωτόγονος θεός (αυτός που γεννήθηκε πρώτος). Ο θεός ενσάρκωνε όχι μόνο τη δύ...

Ο Έρωτας, στη Θεογονία του Ησιόδου (περ. 700 π.Χ.), θεωρούνταν πρωτόγονος θεός (αυτός που γεννήθηκε πρώτος). Ο θεός ενσάρκωνε όχι μόνο τη δύναμη της ερωτικής αγάπης αλλά και τη δημιουργική δύναμη της φύσης.

Στη μεταγενέστερη παράδοση ήταν ο γιος της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα και της ομορφιάς, Ο Έρωτας δεν ήταν μόνο θεός του ερωτικού πάθους, αλλά και της γονιμότητας.

Ο Έρωτας απεικονίζεται πολύ συχνά στο θεματολόγιο των εργαστηρίων της αρχαίας Δημητριάδας. Δύναμη που εξουσιάζει τη φύση, κατευθύνει την ερωτική ζωή των ανθρώπων και εξασφαλίζει τη συνέχεια των πάντων σύμφωνα με τον ορφικό ύμνο, παρουσιάζεται με τη μορφή νεαρού εφήβου (εικ. 1, 2, 3) ή παριστάνεται με τα χαρακτηριστικά βρέφους στην αγκαλιά της μητέρας του Αφροδίτης (εικ. 4).

Εικ. 1. Αρχαία Δημητριάς. Ειδώλιο Έρωτα έφηβου. 
Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. ΒΕ 36245. Αίθουσα 5. Προθήκη 10.
Χρονολόγηση: 2ος αι. π.Χ.

Περιγραφή: Ο Έρωτας εικονίζεται γυμνός σε εφηβική ηλικία, στηρίζεται σε ορθογώνια βάση, έχει ανοικτά φτερά και αναπαύεται ακουμπώντας σε πεσσό στα δεξιά του. Ένα ιμάτιο τυλίγεται γύρω από τα χέρια του. Το δεξιό χέρι ακουμπάει στον πεσσό, το αριστερό στον μηρό. Τα μαλλιά είναι χτενισμένα σε βοστρύχους αφήνοντας ελεύθερο το πρόσωπο και διακοσμούνται με στεφάνι. Το πρόσωπο είναι παχουλό, τα μάτια μεγάλα, το στόμα μικρό και σαρκώδες, το πηγούνι στρογγυλεμένο.

Το δεξιό πόδι προβάλλει μπροστά λυγισμένο στο γόνατο και πατάει στη βάση του πεσσού, ενώ το στάσιμο αριστερό βρίσκεται λίγο πιο πίσω.

Εικ. 2. Αρχαία Δημητριάς. Ειδώλιο Έρωτα έφηβου.
ΒΕ 17217. Χρονολόγηση: 2ος αι. π.Χ. Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Αποθήκες.

Περιγραφή: Ο έρωτας εικονίζεται γυμνός σε εφηβική ηλικία, στηρίζεται σε ορθογώνια βάση, έχει ανοικτά φτερά και αναπαύεται ακουμπώντας σε πεσσό στα δεξιά του. Ένα ιμάτιο τυλίγεται γύρω από τα χέρια του. Το δεξιό χέρι ακουμπάει στον πεσσό, το αριστερό ξεκουράζεται στο μηρό. Τα μαλλιά είναι χτενισμένα προς τα πίσω και διακοσμημένα με κυκλικό στεφάνι. Το πρόσωπο είναι ωοειδές, τα μάτια μεγάλα, το στόμα μικρό τα χείλη λεπτά, το πηγούνι στρογγυλεμένο. Το δεξιό πόδι προβάλλει μπροστά λυγισμένο στο γόνατο, ενώ το στάσιμο αριστερό βρίσκεται λίγο πιο πίσω.

Αρχαία Δημητριάς. Διακοσμητικό ανάγλυφο Έρωτα σε μπρούτζινη υδρία.
Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Χρονολόγηση: τέλη 4ου αιώνα π.Χ.

Περιγραφή: Το διακοσμητικό ανάγλυφο απεικονίζει νεανική ανδρική μορφή, όρθια, ελαφρά στραμμένη προς τα δεξιά, με το αριστερό πόδι μπροστά από το δεξί. Στο προτεταμένο δεξί χέρι κρατάει θυμιατήριο και στο αριστερό πυξίδα. Η μορφή εικονίζεται γυμνή, ενώ πλούσια πτυχωμένο ιμάτιο ανεμίζει πίσω της και κρέμεται από το αριστερό χέρι. Τα μαλλιά είναι μακριά και δένονται ψηλά στο κεφάλι. Από τους ώμους φύονται μεγάλα φτερά, τα οποία πλαισιώνουν τη μορφή και αποτελούν τα όρια του ανάγλυφου.

Εικ. 4. Αρχαία Δημητριάς. Ειδώλιο Αφροδίτης με Έρωτα.
ΒΕ 16614. Αίθουσα 5. Προθήκη. Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Χρονολόγηση: 2ος αι. π.Χ.

Περιγραφή: Η γυναικεία μορφή, πατά σε ελλειψοειδή βάση, στηρίζεται στο δεξιό σκέλος, ενώ το αριστερό φέρεται λυγισμένο στο πλάι. Φορά χιτώνα που αφήνει ακάλυπτο το δεξιό ώμο και ιμάτιο που καλύπτει τον αριστερό ώμο και την περιοχή της λεκάνης. Το κεφάλι κοσμεί περίτεχνη κόμμωση και καλύπτρα. Με το δεξί χέρι λυγισμένο συγκρατεί το αριστερό χέρι του γυμνού Ερωτιδέα ενώ με το αριστερό τον κρατάει στην αγκαλιά της.

Όλα τα ευρήματα που παρουσιάστηκαν προέρχονται από ταφικά σύνολα. Γενικά τα ειδώλια σε τάφους, σύμφωνα με τις επικρατέστερες απόψεις, έχουν πιθανότατα αποτροπαϊκό χαρακτήρα, με την απεικονιζόμενη θεότητα προστατεύει τους νεκρούς στην άλλη ζωή.

Η παρουσία του Έρωτα και ίσως η εξευμένισή του δίνουν στους επιζώντες ελπίδα αναγέννησης, αφού ο πρωταρχικός θεός, «που κρατεί τα κλειδιά των πάντων», με τις ενέργειές επί θεών και ανθρώπων έχει σχέση όχι μόνο με την αρχή αλλά και με το τέλος της ζωής.

Βιβλιογραφία

• Eros Grec. Amour des Dieux et des Hommes. Κατάλογος έκθεσης, Athènes 1989.

• Τσακάλου-Τζαναβάρη, Αικ. 1996, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Πήλινα ειδώλια από τη Βέροια: ταφικά σύνολα της ελληνιστικής εποχής.

• ΕΡΩΣ. Από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα. Κατάλογος έκθεσης, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2009.

• Νικολάου Ε., Παπαθανασίου Α., Ασδεράκη -Τζουμερκιώτη Ε., Καρύδας Α., Τσατσούλη Κ., Μπρούτζινη υδρία από την αρχαία Δημητριάδα στο Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, 2006. Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης. Βόλος 16.3 –19.3.2006. Τόμος Ι: Θεσσαλία, Βόλος 2009, 707-720.

• Νικολάου E., Πήλινα ειδώλια από το βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας. Χρονολογικές ενδείξεις χρήσης, Αρχαιολογικό Έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 3, 2009. Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης Βόλος 12.3-15.3.2009, Βόλος 2012, 351-363.

• ΕΙΔΩΛΙΟ. Ένας μικρόκοσμος από πηλό. Κατάλογος έκθεσης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2017.

• Η νεοελληνική μετάφραση του ορφικού ύμνου του Έρωτα ανακτήθηκε στις 11.3.2022 από https://esperos-library.ucoz.com

• Η νεοελληνική μετάφραση του αποσπάσματος της Θεογονίας ανακτήθηκε στις 11.3.2022 από https://www.greek-language.gr 

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας