Οι θησαυροί της Θεσσαλίας

Χάρτης των δύο ημισφαιρίων από τον πατέρα του θεσσαλικού διαφωτισμού Κωνσταντίνο Κούμα, γεννημένο στη Λάρισα το 1777 (Βιέννη, 1838). Ενα από...

Χάρτης των δύο ημισφαιρίων από τον πατέρα του θεσσαλικού διαφωτισμού Κωνσταντίνο Κούμα, γεννημένο στη Λάρισα το 1777 (Βιέννη, 1838). Ενα από τα σπάνια κειμήλια της συλλογής Παπαθεοδώρου.
[Credit: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΟΜΟΥΖΗΣ]

Το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός της Λάρισας αυτή την περίοδο είναι η έκθεση που έχει στηθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα. Αν θέλει κάποιος να νιώσει την ιστορική ταυτότητα της πόλης (αλλά και να σκεφθεί πάνω στην καλλιέργεια της ιδέας μιας πόλης), ας σπεύσει σε αυτή την Πινακοθήκη, η οποία, ούτως ή άλλως, είναι από τις σημαντικότερες της χώρας.

Η έκθεση έχει ιστορικό περιεχόμενο. Και είναι η πρώτη φορά που η Πινακοθήκη της Λάρισας αποτολμά μια αμιγώς ιστορική έκθεση. Αλλά εν προκειμένω έχουμε μια ξεχωριστή περίπτωση, αυτή του ιατρού, ιστοριοδίφη και συλλέκτη Νίκου Παπαθεοδώρου, μια αγαπητή προσωπικότητα της Λάρισας, που σταδιακά συγκρότησε πολύτιμη συλλογή τεκμηρίων και έργων τέχνης που μαρτυρούν τη διαδρομή της πόλης από τον 16ο αιώνα έως τα μέσα του 20ού.

Αυτός ο άθλος οφείλεται στο συλλεκτικό πάθος του Νίκου Παπαθεοδώρου, πυροδοτούμενο από την αγάπη του για τη γενέθλια πόλη. Η έκθεση με τον ποιητικό τίτλο ««Larissa mea dulcissima. Γλυκυτάτη μου Λάρισα» έχει αξιοσημείωτη αφηγηματική δύναμη που οφείλεται στην ιστορικό τέχνης Λουίζα Καραπιδάκη (και στους συνεργάτες της), η οποία επιμελήθηκε το τελικό αποτέλεσμα έχοντας διατρέξει επί μακρό χρονικό διάστημα μια ανεξάντλητη συλλογή χαρακτικών, παλαιοτύπων, εκδόσεων, κειμηλίων, θρησκευτικών εικόνων, ζωγραφικών έργων, φωτογραφιών, καρτ ποστάλ, επιστολών. Εζησε μαζί με τη συλλογή του Νίκου Παπαθεοδώρου επί μήνες για να μπορέσει να συγκροτήσει ένα πυκνό, αλλά εύληπτο αφήγημα της Ιστορίας της Λάρισας (το αρχιτεκτονικό στήσιμο είναι της Ειρήνης Σάπκα). Ηταν και αυτό ένα επίτευγμα. Ο θαυμάσιος κατάλογος, πλήρης έκδοση, μαρτυρεί τον πλούτο.

Το πιο συγκινητικό στοιχείο αυτής της ιστορίας είναι χωρίς αμφιβολία η ίδια η προσωπικότητα του Νίκου Παπαθεοδώρου, ενός ανθρώπου ο οποίος, μετά τη λαμπρή πορεία του ως μαιευτήρα, αφοσιώθηκε στην πόλη του. Τα άρθρα του στην «Ελευθερία» Λαρίσης και τα βιβλία του για τη Λάρισα συνθέτουν τη βασική βιβλιογραφία για την προσέγγιση της Ιστορίας αυτής της μεγάλης πόλης, που παραμένει, για τους πολλούς, μια πόλη-μυστήριο. Η περίπτωση του Νίκου Παπαθεοδώρου, ως συλλέκτη, ως ιστοριοδίφη, ως συγγραφέα, ως ιχνηλάτη και χαρτογράφου της ιστορικής μνήμης, μας δείχνει ένα υπόδειγμα.

Εκκλησιαστικά κειμήλια της οικογενείας Παπαθεοδώρου.
[Credit: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΟΜΟΥΖΗΣ]

Το υπόδειγμα ενός ανθρώπου που αφοσιώθηκε ισοβίως στην πόλη του. Και αυτό δεν είναι κάτι σύνηθες, ούτε αυτονόητο, αλλά ούτε και αναμενόμενο, καθώς περιπτώσεις ανάλογης ψυχικής ανιδιοτέλειας και συστηματικού πνευματικού μόχθου σπανίζουν.

Στα εγκαίνια της έκθεσης, στη Δημοτική Πινακοθήκη, παρουσία πλήθους κόσμου και όλων των Αρχών, ο κ. Παπαθεοδώρου συγκίνησε τους πάντες προβαίνοντας στη δωρεά της πολύτιμης συλλογής του στον Δήμο Λαρισαίων. Δίπλα του ήταν η οικογένειά του, που στηρίζει το έργο του – άλλωστε η δωρεά προέρχεται από την οικογένεια Παπαθεοδώρου.

Τη δωρεά την είχε ανακοινώσει ο δήμαρχος Λαρισαίων Απόστολος Καλογιάννης, ο οποίος είπε πως η συλλογή Παπαθεοδώρου θα στεγαστεί στο υπό δημιουργία Μουσείο της Πόλης της Λάρισας, στο κτίριο (Αβραάμ) Μουσών, όπου μία αίθουσα θα ονομαστεί προς τιμήν του συλλέκτη και δωρητή.

Ιστορικό βάθος

Η ιστορική αυτή έκθεση πάντως είναι τόσο πλούσια σε υλικό, πληροφορίες και ομορφιά που υποβάλλει τον επισκέπτη σε σκέψεις. Γεννάει ατμόσφαιρα ιστορικού βάθους και αισθητικής επίδρασης, τέτοια ώστε μετά την περιήγηση των εκθεμάτων η Λάρισα να μην είναι πια η ίδια. Η Λάρισα αποκαλύπτει τις τεράστιες δυνατότητές της, τις ρίζες στην Ιστορία, ως πόλη σημαντικότατη κατά τους οθωμανικούς χρόνους αλλά και ως πόλη που αναπτύχθηκε θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Υπάρχει όλο το υπόβαθρο για τη συγκρότηση μιας νέας αυτοπεποίθησης.

Η Λάρισα ήταν πόλη ιδιαιτέρως σημαντική για τους Οθωμανούς τον 17ο αιώνα, με ονομαστό το μεγάλο τζαμί της, που διακρίνεται κάτω αριστερά.
[Credit: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΟΜΟΥΖΗΣ]

Ο Νίκος Παπαθεοδώρου, βιογράφος και ευεργέτης της Λάρισας, μόνος αρχικά άνοιξε δρόμους. Πλέον η προσπάθειά του ενισχύεται από ομάδα φιλιστόρων (όπως της Φωτοθήκης Λάρισας), αλλά όλο και περισσότερων Λαρισαίων που κατανοούν την πορεία και την προοπτική της πόλης. Για την έκθεση, η Πινακοθήκη Λάρισας άνοιξε διάπλατα με τη συμπαράσταση της αντιπροέδρου Αννυς Ψάρα και της προϊσταμένης της Πινακοθήκης, Ιωάννας Δεληγιάννη.

Η χρήση της τεχνολογίας επαυξημένης πραγματικότητας, την οποία εισήγαγε στην έκθεση ο Θεόδωρος Ράντος, δίνει νέες δυνατότητες ξενάγησης και κατανόησης της έκθεσης και νέες διαστάσεις σε εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά και στην κατά μόνας εμπειρία. Τα ιστορικά κειμήλια, τα έργα τέχνης, τα βιβλία, οι μαρτυρίες και όλα όσα με τόσο κόπο με τόση θαυμαστή συνέπεια και αφοσίωση συνέλεξε επί σειρά ετών ο Νίκος Παπαθεοδώρου θα είναι πλέον μια παρακαταθήκη σημαντική όχι μόνο για τη Λάρισα και τη Θεσσαλία εν γένει, αλλά για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας.

Η έκθεση αυτή έχει μεν τοπικό χαρακτήρα ως θεματολογία, αλλά η λειτουργία της είναι υπερτοπική. Με τη συγκεκριμένη έκθεση ξαναγράφεται στη δημόσια συνείδηση η ιστορική πορεία της Θεσσαλίας κατά τους νεότερους χρόνους και ανοίγει ένας νέος δίαυλος επικοινωνίας και αλληλοτροφοδοσίας της Λάρισας με την ιστορία και την πορεία του εθνικού κορμού.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή