Γλυπτά πάνε και (δεν) έρχονται - Η Υδρία του Μειδία στο Μουσείο Ακρόπολης

Αγαλμα του Απόλλωνος στην έκθεση των Μουσείων Καπιτολίνι της Ρώμης, αφιερωμένη στον μεγαλύτερο γλύπτη της κλασικής αρχαιότητας, Φειδία, που ...

Αγαλμα του Απόλλωνος στην έκθεση των Μουσείων Καπιτολίνι της Ρώμης, αφιερωμένη στον μεγαλύτερο γλύπτη της κλασικής αρχαιότητας, Φειδία, που εγκαινιάστηκε στη Βίλα Καφαρέλι. Στην έκθεση εκτίθενται και δύο θραύσματα από τον Παρθενώνα. [A.P. Photo / Gregorio Borgia]

Στην Κοπεγχάγη φαίνεται πως θα παραμείνουν τρία θραύσματα του Παρθενώνα. Σύμφωνα με ανακοίνωσή του, το Εθνικό Μουσείο της Δανίας δεν έκανε δεκτό το αίτημα του Μουσείου της Ακρόπολης με το οποίο ζητούσε την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα. Δημοσιεύματα σε δανικά μέσα, τα οποία επιβεβαιώθηκαν από το Εθνικό Μουσείο της Δανίας έπειτα από αίτημα της «Κ», αναφέρουν ότι το ίδρυμα πήρε την απόφασή του έχοντας ακολουθήσει μια ενδελεχή διαδικασία αξιολόγησης του ελληνικού αιτήματος.

Αναφερόμενος στα τρία θραύσματα, ο διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Δανίας, Ράνε Βίλερσλεβ, δήλωσε: «Στη συγκεκριμένη περίπτωση εκτιμήθηκε ότι τα αντικείμενα έχουν ιδιαίτερη θέση στην πολιτιστική ιστορία της Δανίας. Είναι επίσης σημαντικό ότι πρόκειται για πολύ λίγα αντικείμενα από μια μεγάλη ποσότητα θραυσμάτων που σώζονται από τον Παρθενώνα, η πλειονότητα των οποίων βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο και στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Εκτιμήσαμε επομένως ότι τα αντικείμενα έχουν μεγαλύτερη σημασία στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας από ό,τι αν τα στέλναμε στην Ελλάδα». Συγκεκριμένα, το δανικό μουσείο σημειώνει ότι τα δύο από τα τρία θραύσματα –δύο ανδρικές κεφαλές που προέρχονται από τις μετόπες με την απεικόνιση της Κενταυρομαχίας– βρέθηκαν στη Δανία περίπου από το 1688, μέσω του Δανού αξιωματικού Μόριτζ Χάρτμαν, που υπηρέτησε σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης και ο οποίος, σύμφωνα με το ίδρυμα, πιθανώς αγόρασε τις αρχαιότητες στην Αθήνα, λίγο μετά τον βομβαρδισμό του Παρθενώνα από τον Μοροζίνι.

Το τρίτο θραύσμα –μια οπλή αλόγου, επίσης από την Κενταυρομαχία– φαίνεται πως έφθασε στη Δανία γύρω στο 1835, μέσω του Κρίστιαν Τάσεν Φάλμπε, ο οποίος υπηρετούσε ως γενικός πρόξενος της Δανίας στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Στην ανακοίνωσή του, το Εθνικό Μουσείο της Δανίας αναγνωρίζει τη σημασία του Παρθενώνα ως συμβόλου της δημοκρατίας και σημειώνει ότι συνδέθηκε στενά με τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων. Η ανακοίνωση προσθέτει επίσης ότι, στις δεκαετίες που ακολούθησαν την ανεξαρτησία της, πολλά ευρωπαϊκά κράτη συνδέθηκαν με την Ελλάδα μέσω της κληρονομιάς της ελληνικής αρχαιότητας στη Δύση, ενώ αρκετοί αρχιτέκτονες, μεταξύ των οποίων και Δανοί, συνέβαλαν στην κατασκευή κτιρίων στην Αθήνα καθώς και στη διατήρηση και καταγραφή των κλασικών μνημείων της.

Το μουσείο σημειώνει επίσης ότι ειδικά οι δύο ανδρικές κεφαλές (που απεικονίζουν η μία έναν γενειοφόρο άνδρα και η δεύτερη έναν νεότερο) εκτίθενται στο κοινό ήδη από το 1689 και είναι οι πρώτες ελληνικές αρχαιότητες που αποτέλεσαν μέρος δανικής συλλογής. Το Μουσείο της Ακρόπολης δεν ανταποκρίθηκε σε αίτημα της «Κ» για σχόλιο.

Στο μεταξύ, θραύσματα του Παρθενώνα ταξίδεψαν στην Ιταλία από το Μουσείο της Ακρόπολης για την έκθεση των Μουσείων Καπιτολίνι της Ρώμης, αφιερωμένη στον μεγαλύτερο γλύπτη της κλασικής αρχαιότητας, τον Φειδία, που εγκαινιάστηκε στη Βίλα Καφαρέλι. Οι αρχαιότητες που βγήκαν από το μουσείο για πρώτη φορά είναι ένα θραύσμα του Παρθενώνα από τη βόρεια ζωφόρο με έναν οπλίτη και ένα θραύσμα από τη νότια ζωφόρο. Αυτά συμπληρώνονται στην έκθεση με δύο επίσης πρωτότυπα θραύσματα από το Ιστορικό Μουσείο της Βιέννης. Από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας εκτίθεται ένα αγγείο με την επιγραφή «Φειδίου ειμί», ένα από τα σπάνια εκθέματα της έκθεσης. Από το Αρχαιολογικό Μουσείο των Ιωαννίνων εκτίθεται ορειχάλκινο αγαλματίδιο με τη φιγούρα του δημιουργού (εικάζεται ότι μπορεί να είναι ο Φειδίας), έκθεμα που παρουσιάζεται με ένα αντίστοιχο από το Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης. Από το Λούβρο παρουσιάζεται αντίγραφο του ναού του Διός στην Ολυμπία, ενώ με δάνεια συμμετέχουν σημαντικά μουσεία της Ιταλίας και της Ευρώπης.

Η έκθεση για τον Φειδία (έως τις 5 Μαΐου 2024) παρουσιάζει στο κοινό πάνω από 100 έργα και είναι η πρώτη ενός κύκλου πέντε εκθέσεων υπό τον τίτλο «Οι μεγάλοι δημιουργοί της αρχαίας Ελλάδας».

Από το Βρετανικό Μουσείο για πρώτη φορά στην Αθήνα: Η Υδρία του Μειδία στο Μουσείο Ακρόπολης

Η Υδρία που δεν έχει βγει από το Βρετανικό Μουσείο εδώ και 250 χρόνια.

Αρχαίο ελληνικό αγγείο, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο από τον 18ο αιώνα είναι ένα μόνον από τα σπουδαία έργα, που έρχονται από το εξωτερικό για την μεγάλη έκθεση του Μουσείου Ακρόπολης «ΝοΗΜΑΤΑ. Προσωποποιήσεις και αλληγορίες από την αρχαιότητα στο σήμερα», η οποία πρόκειται να εγκαινιαστεί στις 4 Δεκεμβρίου από τον διευθυντή του καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη. Η εξαιρετικής τέχνης αλλά και διατήρησης υδρία, που φέρει το όνομα του ζωγράφου Μειδία χρονολογείται περίπου στο 420 π.Χ. και από την απόκτησή της από το Βρετανικό Μουσείο ως τώρα, δεν έχει βγει ποτέ από τη Βρετανία.

Ο συγκεκριμένος δανεισμός έχει κάνει αίσθηση, ειδικά στον βρετανικό Τύπο, λόγω του διαρκούς αιτήματος της Ελλάδας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Αλλά επίσης, και λόγω των πρόσφατων, εκ νέου, δηλώσεων του προέδρου του Βρετανικού Μουσείου, που επανέλαβε την επιθυμία του για μία συμφωνία, χωρίς ωστόσο να φαίνεται, ότι προτίθεται να υπαναχωρήσει από τις θέσεις του, ότι αναγνωρίζει την κυριότητα των Γλυπτών στην Ελλάδα.

Το ερυθρόμορφο αγγείο πάντως, με ύψος λίγο μεγαλύτερο των 50 εκατοστών θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του ζωγράφου της αρχαιότητας, ο οποίος έχει απεικονίσει πάνω σε αυτό μία σειρά μυθολογικών σκηνών. Συγκεκριμένα εικονίζονται σε ζώνες δύο διαφορετικά μυθολογικά θέματα: Η αρπαγή των θυγατέρων του Λευκίππου από τους Διοσκούρους, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη στην μία, και στην άλλη ο Ηρακλής στον Κήπο των Εσπερίδων.

Πορτρέτο του διπλωμάτη και συλλέκτη αρχαιοτήτων Ουίλιαμ Χάμιλτον από τον Τζόσουα Ρέινολντς με την υδρία να απεικονίζεται ευκρινώς δίπλα του (1777)

Η πορεία του έργου

Το αγγείο είχε έρθει στο φως από ανασκαφές στην Ιταλία, από όπου και αγοράστηκε τη δεκαετία του 1760 από τον Ουίλιαμ Χάμιλτον, τον διπλωματικό βρετανό απεσταλμένο στη Νάπολη και συλλέκτη αρχαιοτήτων. Εμφανίζεται μάλιστα ευδιάκριτα στην κάτω δεξιά γωνία ενός πορτρέτου του Χάμιλτον, που ζωγράφισε το 1777 ο Τζόσουα Ρέινολντς και τώρα εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων του Λονδίνου. Το 1772 η Υδρία του Μειδία αγοράστηκε από το Βρετανικό Μουσείο, όπου και εκτίθεται για να δανεισθεί τώρα στην Ελλάδα, βγαίνοντας για πρώτη φορά από το μουσείο, ύστερα από 250 χρόνια.

Μετά την έκθεσή του στην Αθήνα εξάλλου, το αγγείο θα μεταβεί στο Παρίσι, προκειμένου για να παρουσιαστεί στην έκθεση του Μουσείου του Λούβρου «Ολυμπισμός: Μια σύγχρονη εφεύρεση, μια αρχαία κληρονομιά (24 Απριλίου-16 Σεπτεμβρίου 2024).

Εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου δηλώνει πάντως, ότι ο δανεισμός της Υδρίας του Μειδία αποτελεί μέρος της συνεχιζόμενης συνεργασίας με ελληνικά μουσεία.

Έργο του Τζοβάνι Μπελίνι με θέμα την Τύχη και την Μελαγχολία, 1430-1516. Πινακοθήκη της Ακαδημίας στη Βενετία

Τα έργα της έκθεσης

Στην έκθεση του Μουσείου Ακρόπολης θα παρουσιαστούν περί τα 200 έργα από ελληνικά και ξένα μουσεία με κεντρική ιδέα, όπως την έχει παρουσιάσει ο κ. Σταμπολίδης «Πώς η αρχαιότητα συλλαμβάνει, κωδικοποιεί, σχεδιάζει και αποδίδει /εκτελεί μια ιδέα και πώς αυτή περνά και διατρέχει τις μετέπειτα περιόδους έως τη μοντέρνα και τη σύγχρονη τέχνη».

Έργα του Ρούμπενς, του Μποτιτσέλι και του Μπελίνι, αγγεία και τοιχογραφίες, χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, που επίσης βγαίνουν για πρώτη φορά από τη χώρα τους και άλλα όμως, που δίνουν τη σφραγίδα τους στα μουσεία που τα φιλοξενούν, περιλαμβάνονται στην έκθεση. Ανάμεσά τους το άγαλμα του Πόθου από τα Μουζέι Καπιτολίνι της Ρώμης, σημαντικό ρωμαϊκό αντίγραφο, έργου του μεγάλου γλύπτη της αρχαιότητας, Σκόπα (330 π.Χ.). Συγκλονιστικό έργο εξάλλου είναι, ο ελικωτός κρατήρας του Τάλω (420-400 π.Χ.), στον οποίο απεικονίζεται ο θάνατος του χάλκινου γίγαντα Τάλω, που προστάτευε την Κρήτη, από τους Αργοναύτες κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας (έρχεται από το Μουζέο Γιάτα του Ρούβο ντι Πούλια της Ιταλίας). Ενώ έξοχος όμως είναι και ένας αλληγορικός πίνακας του Τζοβάνι Μπελίνι για την Τύχη.

Τοιχογραφία που απεικονίζει τη θεά Τύχη (1ος π.Χ. – 1ος μ.Χ. ) Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης

Το σκεπτικό

«Ανθρωποκεντρικός ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός», όπως αναφέρει ο κ. Σταμπολίδης «δεν αποδίδει μόνον τους θεούς του κατ΄ εικόνα και ομοίωσή του αλλά προσωποποιεί και την ίδια τη φύση, τον χρόνο, τις ιδέες, τις έννοιες και τους θεσμούς, τα συναισθήματα, τον ψυχισμό του και τα πάθη του με έναν τρόπο μοναδικό, αφήνοντάς τα παρακαταθήκη για το νήμα της τέχνης στην πορεία του χρόνου».

Μαζί με τις προσωποποιήσεις ωστόσο ή και σε συνδυασμούς με αυτές, συνυπάρχουν οι αλληγορίες, εκφράσεις της τέχνης δηλαδή, που δεν σημαίνουν κυριολεκτικά αυτά που φαίνονται από πρώτη όψη, αλλά κρύβουν άλλα νοήματα και μηνύματα.

Άγαλμα του Πόθου, ρωμαϊκό αντίγραφο του πρωτότυπου έργου του Σκόπα (330 π.Χ.) από τα Μουζέι Καπιτολίνι της Ρώμης

Ο πλούτος των αντικειμένων της έκθεσης συμπορεύεται εξάλλου, με την ποικιλία τους, όπως ανάγλυφα, μετάλλια, τερακότες, νομίσματα, εικόνες, χειρόγραφα, μαζί φυσικά με τα γλυπτά, τους πίνακες και άλλα. Καθένα από αυτά θα πάρει τη θέση του σε μία από τις έξι ενότητες της έκθεσης:

Τον Χρόνο, την Φύση (γεωγραφικοί όροι, ουράνια σώματα κλπ.), τον Θεό (με τις θεοποιημένες έννοιες φυσικών και ανθρώπινων στοιχείων), τον Άνθρωπο (ψυχικές, πνευματικές και σωματικές καταστάσεις, συναισθήματα, πνευματικά έργα κλπ.), τον Θεσμό (πόλεις, δήμος, δημοκρατία, βία, κράτος, δικαιοσύνη, τελετές κλπ.) και τέλος τις Αλληγορίες.

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή, Μ. Θερμού, MonoNews