Σχολή για το χτίσιμο των καϊκιών – Σώζοντας μια αρχαία τέχνη

Στις αρχές Δεκεμβρίου αναμένεται να παρουσιαστούν τα προγράμματα σπουδών και τα εγχειρίδια της δομής επαγγελματικής κατάρτισης στην ξυλοναυπ...

Στις αρχές Δεκεμβρίου αναμένεται να παρουσιαστούν τα προγράμματα σπουδών και τα εγχειρίδια της δομής επαγγελματικής κατάρτισης στην ξυλοναυπηγική τέχνη. Στόχος είναι η διαφύλαξη μιας παράδοσης που ασκείται σε παλιά καρνάγια, όπως το εικονιζόμενο στην Ιερισσό της Χαλκιδικής.
[Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

Πήρε τη δουλειά από τον πατέρα του, που ήταν ξυλοναυπηγός, όπως ήταν και ο παππούς του από τη Σύμη. Συνδύασε τις δικές τους γνώσεις με τις σπουδές του στο τμήμα ναυπηγών μηχανικών του Πολυτεχνείου και πλέον, στο ναυπηγείο του στο Πέραμα, ασχολείται κυρίως με ξύλινα σκάφη. Οχι μόνο παραδοσιακά, όπως είναι το τρεχαντήρι, το καραβόσκαρο και ο βαρκαλάς, αλλά και με πιο μοντέρνους τύπους. Εξάλλου, ο ναυπηγός Θοδωρής Τσίκης έχει και ο ίδιος μια σύγχρονη προσέγγιση στην τέχνη του. Και ας είναι μια τέχνη –η τέχνη της ξυλοναυπηγικής– που προέρχεται από την αρχαιότητα.

«Για να αντέξει αυτή η δουλειά, χρειάζεται προσαρμογή σε σύγχρονες συνθήκες. Εχουμε συνηθίσει να τη λέμε παραδοσιακή τέχνη, όμως είναι ένα επάγγελμα. Ως τέτοιο πρέπει να τη δούμε, όχι ως φολκλόρ», λέει ο κ. Τσίκης. Οπως εξηγεί, χρειάζεται να δημιουργηθεί μια νέα γενιά τεχνιτών, με περισσότερες γνώσεις σχεδίου, γεωμετρίας, αγγλικών, ιστορίας, λαογραφίας, αλλά και ναυτοσύνης: ο ίδιος ο τεχνίτης «πρέπει να σηκώσει τα πανιά, να ταξιδέψει με μια κακοκαιρία, να καταλάβει τι είναι αυτό που φτιάχνει και για πού προορίζεται», λέει και συνεχίζει: «Ολα αυτά είναι πολύ σύνθετα. Δεν αρκεί όμως να μάθουμε σε κάποιον να σημαδεύει ένα ξύλο, να το κόβει, να το πλανίζει και να το καρφώνει. Χρειάζεται μια νέα γενιά, με ευρύτερη γνώση και κουλτούρα».

[Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

Η επισήμανσή του έρχεται λίγες εβδομάδες πριν παρουσιαστούν τα εγχειρίδια και το πρόγραμμα σπουδών μιας οργανωμένης δομής επαγγελματικής κατάρτισης και μαθητείας στην ξυλοναυπηγική τέχνη, τη δρομολόγηση της οποίας είχε ανακοινώσει το υπουργείο Πολιτισμού το 2021. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η παρουσίαση θα γίνει στις αρχές Δεκεμβρίου στο Ιδρυμα Αικ. Λασκαρίδη στον Πειραιά, ενώ όσον αφορά την ίδια την εκπαιδευτική δομή (που θα λειτουργεί στο πρότυπο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης και σε συνεργασία με τη Σχολή Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου), η αρχική σκέψη για τη χωροθέτησή της δεν έχει αλλάξει: θα εγκατασταθεί στο υπό κατασκευήν Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου, στο Ηραίο της Σάμου.

Και ενώ η εκπαιδευτική δομή έχει ως στόχο να συμβάλει στη διαφύλαξη και στην ανάδειξη της ξυλοναυπηγικής, η αρχαία αυτή τέχνη φαίνεται πως πλέον έχει ανάγκη από μια πιο ολιστική πολιτική, που θα λαμβάνει υπόψη της τους κινδύνους που την απειλούν, ειδικά μετά την επιδοτούμενη καταστροφή ξύλινων σκαφών στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών πολιτικών που διαμορφώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες για την προστασία του αλιεύματος.

Σε παλιά καρνάγια, όπως αυτό που απεικονίζεται και βρίσκεται στην παραλία της Ιερισσού, στη Χαλκιδική, συνεχίζουν να γεννιούνται ξύλινα καΐκια. Η ξυλοναυπηγική τέχνη ωστόσο αντιμετωπίζει κινδύνους, ειδικά μετά την επιδοτούμενη καταστροφή των ξύλινων αλιευτικών σκαφών, στο πλαίσιο ευρωπαϊκών πολιτικών που διαμορφώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες για την προστασία του αλιεύματος. [Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

[Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

Ομάδα εργασίας

Το ευρύτερο αυτό έργο έχει αναλάβει μια κοινή ομάδα εργασίας του ΥΠΠΟ με αντικείμενο «τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ολοκληρωμένου και βιώσιμου σχεδίου διαφύλαξης της ξυλοναυπηγικής τέχνης και των παραδοσιακών σκαφών». Η ομάδα θα συνεδριάσει για πρώτη φορά την 1η Δεκεμβρίου και αποτελείται από στελέχη του υπουργείου Πολιτισμού και των υπουργείων Εθνικής Οικονομίας, Παιδείας, Εργασίας, Εθνικής Αμυνας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Ναυτιλίας. Το έργο της αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2024.

[Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

Η ξυλοναυπηγική τέχνη έχει ενταχθεί στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας από το 2013. 
[Credit: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ / REUTERS]

Οι κίνδυνοι που απειλούν την ξυλοναυπηγική δεν είναι άγνωστοι. Οπως υπενθυμίζει ο Νίκος Καβαλλιέρος, πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών, η αδρά επιδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ενωση καταστροφή των ξύλινων αλιευτικών καϊκιών, που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια χιλιάδων σκαφών, δεν ήταν ακριβώς μονόδρομος για την Ελλάδα. Αρχικά είχαν δοθεί και άλλες επιλογές, όπως της αλλαγής χρήσης των καϊκιών (π.χ. για τουριστικούς σκοπούς, για ιδιωτική χρήση κ.ά.) ή της αξιοποίησής τους στην ιχθυογένεση (καθώς ορισμένα είδη ψαριών προτιμούν να γεννούν τα αυγά τους σε ξύλινα κουφάρια), ωστόσο το ελληνικό κράτος επέλεξε να προωθήσει τη λύση του «σπασίματος» των σκαφών. «Φτάσαμε να χάσουμε περίπου 12.500 με 13.500 ξύλινα σκάφη, ελληνικής κατασκευής. Να έχουν μείνει 1.000-1.500, μέχρι εκεί», εκτιμά ο κ. Καβαλλιέρος και προσθέτει ότι τα οφέλη των ξύλινων σκαφών εξακολουθούν να αφορούν και τους εναπομείναντες αλιείς και τους επαγγελματίες του τουρισμού, αλλά και τους ιδιώτες, οι οποίοι μάλιστα ενίοτε τα προτιμούν για την αναψυχή τους.

Η ξυλοναυπηγική αντιμετωπίζει κι άλλα ζητήματα, όπως τη συρρίκνωση του κύκλου εργασιών, ενώ αρκετοί ταρσανάδες σε τουριστικές περιοχές αισθάνονται και χωροταξική πίεση λόγω των beach bar και καφέ. Παρά τις δυσκολίες ωστόσο, αρκετοί επαγγελματίες επιμένουν. Η δραστηριότητά τους δεν αφορά πρωτίστως νέες κατασκευές, αλλά συντηρήσεις, αναπαλαιώσεις και επισκευές. «Δεν είναι καλά πληρωμένη δουλειά, αλλά έχει μέσα της το στοιχείο της δημιουργίας, που συνιστά σημαντική ανταμοιβή», λέει ο ναυπηγός Θοδωρής Τσίκης. «Και πρώτα από όλα είναι η δουλειά μου. Αυτό έμαθα να κάνω από μικρός».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή