Οι αποχρώσεις των αμαζόνων του Παρθενώνα

Αναπαράσταση των χρωμάτων του θριγκού του Παρθενώνα από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Αλέξις Πακάρ (1813-1867). Η αναπαράσταση του Πακάρ αποδίδει φυ...

Αναπαράσταση των χρωμάτων του θριγκού του Παρθενώνα από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Αλέξις Πακάρ (1813-1867). Η αναπαράσταση του Πακάρ αποδίδει φυσικές, γήινες υφές στα χρώματα και είναι από τις πλέον συμβατές με τα ευρήματα της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας.
[Credit: ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ / ΥΣΜΑ]

Σαν γεγονός, η πολυχρωμία του Παρθενώνα δεν είναι άγνωστη. Ηδη από τον 19ο αιώνα, οι μελετητές που συνέρρεαν στο μνημείο είχαν εντοπίσει στις επιφάνειές του ίχνη χρωμάτων, τα οποία σώζονταν τότε σε καλύτερη κατάσταση. Ορισμένοι, όπως οι Αλέξις Πακάρ, Λάουριτς Γουίνστρουπ και Μπενουά Λοβιό, άφησαν πίσω τους αναλυτικά κείμενα και αναπαραστάσεις της πολυχρωμίας του ναού, που αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών. Λίγα πράγματα ωστόσο μπορούν σήμερα να ειπωθούν με επιστημονική βεβαιότητα. Τα ίδια τα χρώματα που είχαν χρησιμοποιηθεί στον Παρθενώνα, η έκταση και η χροιά τους, η προέλευση των χρωστικών, παραμένουν εν πολλοίς ανοιχτό ερευνητικό πεδίο. Και οι απαντήσεις συχνά διαφέρουν μεταξύ τους.

Με τι χρώμα διακοσμήθηκαν οι μετόπες του Παρθενώνα πριν από 2.500 χρόνια; Ορισμένοι εκτιμούν ότι το φόντο τους ήταν άσπρο, άλλοι κλίνουν προς το μπλε και οι περισσότεροι δέχονται το κόκκινο. Η «ταινία» στο πάνω μέρος κάθε μετόπης εγείρει επίσης ερωτήματα, όπως εξάλλου και ο «αστράγαλος», πόσο μάλλον ο γλυπτός τους διάκοσμος. Να όμως που μερικές ισχυρές ενδείξεις έχει πλέον στα χέρια της η χημικός μηχανικός και προϊστάμενη του τεχνικού γραφείου της Υπηρεσίας Συντήρησης των Μνημείων Ακρόπολης Ελένη Αγγελακοπούλου, η οποία μελετά την πολυχρωμία του μνημείου από το 2011.

Απεικόνιση ενός από τους μαιάνδρους του Παρθενώνα, στους οποίους κυριαρχούσε το κόκκινο και το μπλε χρώμα, σύμφωνα με την έρευνα της Ελένης Αγγελακοπούλου. [Credit: ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ / ΥΣΜΑ]

Εχοντας ήδη δημοσιεύσει, μαζί με τον καθηγητή του Πολυτεχνείου Αστέριο Μπακόλα, ένα επιστημονικό άρθρο στο περιοδικό Journal of Archaeology Science το 2022, με θέμα τα δυτικά γείσα του ναού, η κ. Αγγελακοπούλου παρουσίασε ορισμένα καινούργια ευρήματά της, σε διάλεξη την περασμένη Τρίτη στο Μουσείο Ηρακλειδών, η οποία είχε έναν τίτλο ενδεικτικό της περιπετειώδους φύσης του εγχειρήματος: «Αναζητώντας τα χρώματα του Παρθενώνα».

Η κ. Αγγελακοπούλου επικεντρώθηκε σε δύο δυτικές μετόπες, από εκείνες που απεικονίζουν την Αμαζονομαχία: τη μετόπη 3 και τη μετόπη 12. Η έρευνα δεν ήταν εύκολη, καθώς οι επιφάνειές τους είχαν απολαξευτεί από φανατικούς χριστιανούς τον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ. Εστω κι έτσι, η χημικός, μαζί με την ομάδα που συνδράμει το έργο της, διαπίστωσε ότι η μετόπη 3, στην οποία πρωταγωνιστεί μια έφιππη Αμαζόνα και ένας πεσμένος στο έδαφος Ελληνας ήρωας, διαθέτει γύρω από την ουρά του αλόγου μια γραμμή έντονου «κοκκινοκαφέ» χρώματος. Δείγμα της χρωστικής του έχει ήδη αναλυθεί εργαστηριακά, όπως άλλωστε και εκείνης που εντοπίστηκε στη μετόπη 12, όπου μια άλλη Αμαζόνα βρίσκεται πλέον σε δυσμενέστερη θέση. Στη βάση της μετόπης 12 και σε άλλα σημεία της, τα κόκκινα χρώματα, με πορτοκαλί απόχρωση αυτή τη φορά, είναι τόσο πολλά και έντονα, που έχουν απασχολήσει και άλλους μελετητές. Η κ. Αγγελακοπούλου έχει ήδη συγγράψει για τις δύο μετόπες μια επιστημονική δημοσίευση, που βρίσκεται στο στάδιο της έγκρισης.

Ιχνη κόκκινου και μπλε χρώματος εντόπισε σε έρευνά της για τις δυτικές μετόπες του Παρθενώνα η χημικός μηχανικός της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης Ελένη Αγγελακοπούλου. 

Η ταινία της μετόπης 12 απασχόλησε επίσης τη χημικό. «Αλλού βλέπουμε ότι είναι μπλε, ενώ κάποιοι μελετητές δίνουν την πληροφορία ότι το κόκκινο συνεχίζεται μέχρι πάνω, γιατί σε κάποιες περιπτώσεις η ταινία είχε μαιάνδρους», ανέφερε η ίδια στη διάλεξή της. Η έρευνά της, που αξιοποίησε και την τεχνική VIL (ή αλλιώς τη μέθοδο της «ορατά επαγόμενης φωταύγειας»), αποκάλυψε το περίφημο «αιγυπτιακό μπλε» πάνω στην ταινία, «χωρίς ωστόσο να είναι σίγουρο αν ήταν όλη η επιφάνεια μπλε ή αν υπήρχε και ζωγραφικός διάκοσμος». Η έρευνα θα δείξει, όπως μας είπε η κ. Αγγελακοπούλου, εάν τελικά το κόκκινο χρώμα επικρατούσε στις μετόπες και το μπλε στις ταινίες τους.

Ωστόσο το κόκκινο και το μπλε είναι βέβαιο πια ότι είχαν χρησιμοποιηθεί για τον χρωματισμό των μαιάνδρων, σχέδια των οποίων σώζονται σε διάφορα σημεία του Παρθενώνα. Η χημικός διαπίστωσε, επίσης, ότι για να δημιουργηθούν οι μαίανδροι, είχε χρησιμοποιηθεί αρχιτεκτονικός κάναβος (ένα δίκτυο τετραγώνων που «οργανώνει» το σχέδιο) και ότι η χρωματική τους παλέτα περιλάμβανε ένα είδος μπλε για το βασικό μοτίβο (το απαλό μπλε του αζουρίτη) και ένα άλλο είδος (το «αιγυπτιακό», που ήταν πιο «ελεκτρίκ») για τα σημεία που έμοιαζαν με σκακιέρα.

 Η Ελένη Αγγελακοπούλου και η ομάδα της ενώ αξιοποιούν τη μέθοδο VIL, που απαιτεί συσκότιση. [Credit: ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ / ΥΣΜΑ]

Εντονο μπλε έχει εντοπίσει η χημικός και στο Δυτικό Γείσο 4 («εκεί από όπου ξεκίνησαν όλα», όπως είπε στη διάλεξή της), ενώ στην γκάμα των χρωμάτων που συνάντησε στο μνημείο, περιλαμβάνεται ακόμα το σμαραγδί πράσινο του κονιχαλκίτη, το μαύρο του άνθρακα, το κόκκινο του αιματίτη κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επιβεβαίωση της χρήσης κεριού μέλισσας, ως συνδετικού υλικού των χρωμάτων με το μάρμαρο, στο πλαίσιο της «εγκαυστικής τεχνικής» που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι. Και οι έρευνές της στρέφονται σταδιακά στα τρίγλυφα, τα επιστύλια και τη στέψη της δυτικής πλευράς του ναού, ώστε στο τέλος να προκύψει μια πλήρης εικόνα των χρωμάτων του θριγκού.

«Το άγιο δισκοπότηρο αυτής της υπόθεσης είναι ο χρυσός, το αν είχε χρησιμοποιηθεί στον Παρθενώνα», λέει στην «Κ» η κ. Αγγελακοπούλου και εξηγεί ότι παλιότερες αναφορές κάνουν λόγο για φύλλα χρυσού σε σημεία του ναού. «Δεν έχει βρεθεί κάτι, αλλά ίσως στο μέλλον υπάρξει κάποια ένδειξη, κάτι που έχω πάντα στην άκρη του μυαλού μου», συνεχίζει. Είτε με χρυσό πάντως, είτε χωρίς, το έργο της δεν είναι ακριβώς εύκολο. Οχι μόνο γιατί απαιτεί «πολύ λεπτομερή δουλειά, σε μια τεράστια κλίμακα», αλλά και γιατί «η έρευνα αυτή δεν έχει ενταχθεί σε κάποιο αναστηλωτικό πρόγραμμα και εκπονείται πέραν των συμβατικών μας υποχρεώσεων». «Μαζί με τους συνεργάτες μου μελετούμε την πολυχρωμία του Παρθενώνα κυρίως στον ελεύθερό μας χρόνο», σημειώνει.

 Σχέδιο της δυτικής μετόπης 3, από τον αρχαιολόγο Καμίλο Πράσνικερ (1884-1949), στην οποία η ομάδα εντόπισε κόκκινο χρώμα. 
[Credit: ΕΛΕΝΗ ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ / ΥΣΜΑ]

Εξακολουθεί πάντως να μαγεύεται. «Με μαγεύει αυτή η ακρίβεια των αρχαίων», καταλήγει η κ. Αγγελακοπούλου. «Δημιουργούσαν αυτά τα στολίδια, αυτά τα κοσμήματα στον Παρθενώνα, με τρομερή λεπτομέρεια και με θρησκευτική ευλάβεια. Το νιώθεις όταν είσαι εκεί κοντά και τα παρατηρείς».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή