Στην καρδιά της Θεσσαλονίκης ήταν παλιά ένας μαχαλάς, ίσως και δύο, η Άνω και η Κάτω Αγία Φωτεινή. Πώς λησμονήθηκε ένας ολόκληρος συνοικισμό...
Στην καρδιά της Θεσσαλονίκης ήταν παλιά ένας μαχαλάς, ίσως και δύο, η Άνω και η Κάτω Αγία Φωτεινή. Πώς λησμονήθηκε ένας ολόκληρος συνοικισμός;
Μικρά κι ανήλια στενά, χωματόδρομοι λασπωμένοι, κάρα που σέρνουν αργά τις ρόδες τους και βόδια που αγκομαχούν να περάσουν. Χαμόσπιτα, Λίγα σύρματα και μπουγάδες απλωμένες. Γυναίκες που βάζουν μπακιρένια τσουκάλια στη φωτιά και παιδιά που παίζουν μπάλα. Δύο καφενεία, ο Πλάτανος και παρακάτω του Βακαλοφώτη συγκεντρώνουν τους άντρες του οικισμού, που ανήσυχοι κάθε λίγο και λιγάκι συζητούν όσα ακούγονται για μετεγκατάστασή τους.
Θεσσαλονίκη, αρχές του 20ού αιώνα. Αγία Φωτεινή, ένας προσφυγικός συνοικισμός που δεν υπάρχει πια, καθώς τα μικρά, πλίνθινα φτωχικά σπίτια άδειασαν, σταδιακά γκρεμίστηκαν και στη θέση τους ανεγέρθηκαν το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, κτήρια της ΔΕΘ και του ΑΠΘ. Μάλιστα τα τελευταία 70 από τα μικρά αυτά σπίτια κατεδαφίστηκαν το 1970 για να σηκωθεί στη θέση τους το κτήριο της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ.
Η ιστορία του οικισμού χάνεται στο βάθος του χρόνου, δεν πάει όμως πολύ παλιά προς τα πίσω, καθώς εκεί υπήρχαν μουσουλμανικά νεκροταφεία. Δεδομένου μάλιστα ότι οι Μουσουλμάνοι δεν κάνουν ανακομιδή, τα νεκροταφεία εκτείνονταν σε μεγάλη έκταση και εξαπλώνονταν συνεχώς.
Ένα αγίασμα που υπάρχει ώς σήμερα και η καταγωγή των προσφύγων κατοίκων από τις πόλεις της Ιωνίας, ο μητροπολιτικός ναός της οποίας ήταν αυτός της Αγίας Φωτεινής, έδωσε το όνομα στον συνοικισμό.
Όπως λέει στη Voria.gr ο Ευάγγελος Χεκίμογλου, διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, μελετητής της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και συγγραφέας, «στη συντριπτική τους πλειονότητα οι κάτοικοι της Αγίας Φωτεινής ήταν πυροπαθείς της καταστροφικής πυρκαγιάς του 1917 και πρόσφυγες». Εκτός από τη Σμύρνη, εγκαταστάθηκαν εκεί πρόσφυγες από την Τραπεζούντα του Πόντου και την Ανατολική Θράκη, αλλά και κάποιοι από τη μακεδονική ενδοχώρα.
Τα περισσότερα σπίτια της Αγίας Φωτεινής είχαν χτιστεί αυθαίρετα, χωρίς τίτλους ιδιοκτησίας και χωρίς να υπάρχει πολεοδομικό σχέδιο, σε έναν εκτεταμένο χώρο ανατολικά των τειχών, ο οποίος ανήκε στη μουφτεία της Θεσσαλονίκης και καλύπτονταν από μουσουλμανικό νεκροταφείο.
Ο μεγάλος δρόμος βόρεια του οικισμού οδηγούσε στους Χορτατζήδες (περιοχή Καυτανζογλείου) και στα νότια ήταν η οδός Λεωφόρος Στρατού. Τον οικισμό διέσχιζε η Οδός Νοσοκομείων, τμήμα της οποίας είναι η σημερινή Λαμπράκη. Εκατέρωθεν του δρόμου υπήρχαν ουζερί με γραμμόφωνα και στα πίσω μικρά στενά κρυμμένοι τεκέδες και οίκοι ανοχής. Σε αυτή τη φτωχική, προσφυγική συνοικία αναζητούσαν κι έβρισκαν καταφύγιο κλεφτρόνια, χασικλήδες, νονοί, γι΄αυτό και οι έλεγχοι της αστυνομίας ήταν συνεχείς, ενώ σε κάποια από τα σπίτια νοίκιαζαν δωμάτια φοιτητές από την επαρχία, για να έχουν εύκολη πρόσβαση στο πανεπιστήμιο.
Ο οικισμός χωριζόταν σε δύο τμήματα: την Άνω Αγία Φωτεινή από το Σιντριβάνι ώς τη Λεωφόρο Στρατού και την Κάτω Αγία Φωτεινή, γύρω από τον χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου. Στον κάτω οικισμό η διαβίωση ήταν πιο αξιοπρεπής, καθώς υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, τρεχούμενο νερό και βόθροι. Οι τρεις όλες κι όλες βρύσες που υπήρχαν για τις ανάγκες των κατοίκων και των στρατιωτών του Γ΄ Σώματος δημιουργούσαν συχνά αντεγκλήσεις και σοβαρά επεισόδια.
«Η γειτνίαση με τον στρατό ήταν σοβαρό πρόβλημα για τους κατοίκους της Αγίας Φωτεινής. Μεθυσμένοι στρατιώτες δημιουργούσαν συχνά επεισόδια, κυρίως τα βράδια, σε βάρος των γυναικών. Ένα μικρό στρατιωτικό νεκροταφείο κι ένα νεκροταφείο απόρων που δημιουργήθηκε από τον δήμο στα όρια του συνοικισμού, καθιστούσαν ακόμη πιο μακάβρια την κυκλοφορία σε σκοτεινούς και λασπωμένους δρόμους. Όσοι έφευγαν νωρίς για μεροκάματο τα κρύα χειμωνιάτικα πρωινά έβλεπαν μερικά φορές ξυλιασμένα πτώματα ζητιάνων μέσα στην κοίτη του χείμαρρου. Ξυλουργεία, αποθήκες και χοιροτροφεία έκαναν ακόμη πιο ακατάλληλη την περιοχή για να ζουν οικογένειες», γράφει ο Ευάγγελος Χεκίμογλου στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο του «Η εξαφανισθείσα συνοικία της Αγίας Φωτεινής», το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Θεσσαλονικέων Πόλις (τχ. 61, 2017).
Το γεγονός πως η συνοικία της Αγίας Φωτεινής ήταν μέσα στην καρδιά της πόλης και πολύ κοντά στο κέντρο ήταν το πρώτο και σημαντικό πλεονέκτημα.
«Το επόμενο πλεονέκτημα ήταν η εγγύτητα στην τροχιοδρομική γραμμή, που επέτρεπε στους κατοίκους να εργάζονται ακόμη και πέρα από τον Βαρδάρη. Το τρίτο ήταν το εργοστάσιο της “Υφανέτ”, που έδινε δουλειά σε πολύ κόσμο, μαζί με τα άλλα υφαντουργεία της περιοχής. Από την άποψη αυτή η Αγία Φωτεινή ήταν πολύ πιο πλεονεκτική από άλλες προσφυγικές συνοικίες, όπου οι βιοτικές συνθήκες ήταν ανάλογες, αλλά οι αποστάσεις μεγάλες», αναφέρει ο κ. Χεκίμογλου.
Το 1916 καταστράφηκε με κυβερνητική εντολή μέρος του μουσουλμανικού νεκροταφείου, προκειμένου να περάσει από εκεί η σιδηροδρομική γραμμή που ένωνε το λιμάνι με τη Μίκρα και η συνοικία επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο.
Οι άντρες δούλευαν στα εργοστάσια ή σε εμπορικά καταστήματα, οι γυναίκες έμειναν στο σπίτι με τα παιδιά και τους ηλικιωμένους γονείς, ενώ ένα στοιχείο που συνδέθηκε με την Αγία Φωτεινή ήταν το ποδόσφαιρο.
Δεν ήταν μόνο το ότι εκεί κοντά ήταν τα τρία μεγάλα γήπεδα του Ηρακλή, του ΠΑΟΚ, αλλά και του Άρη πιο νότια, ήταν και το γεγονός πως η ομάδα Κεραυνός Αγίας Φωτεινής χρησιμοποιούσε το γήπεδο του στρατού.
Σύμφωνα με την έρευνα του Ευάγγελου Χεκίμογλου το 1929 πάρθηκε η απόφαση για την κατεδάφιση της Αγίας Φωτεινής και το σχετικό νομοσχέδιο προέβλεπε ότι θα δινόταν ως κίνητρα στους κατοίκους είτε να μετοικήσουν σε άλλο σημείο είτε να αποζημιωθούν για να βρουν αλλού μέρος να εγκατασταθούν. Οι αντιδράσεις των κατοίκων ήταν αναμενόμενες, οι διαπραγματεύσεις για την οικονομική αποζημίωση δεν απέδιδαν και χρειάστηκε να περάσει ένας χρόνος, ώστε τον Ιούνιο του 1930 να ψηφιστεί ο νόμος 4780, για τη «μετατόπιση του συνοικισμού Αγίας Φωτεινής, λόγω δημόσιας ανάγκης».
Το 1934 εκδόθηκε το διάταγμα για την εκκένωση του μεσαίου τμήματος του οικισμού. Ακολούθησαν ο πόλεμος και η Κατοχή, η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου, η έλευση 60.000 προσφύγων από βουλγαροκρατούμενες περιοχές και ως εκ τούτου η ανάγκη για στέγη. Με τη λήξη του πολέμου το ΑΠΘ που είχε αρχίσει να μεγαλώνει χρειάστηκε γη για να χτιστούν νέα διδακτήρια και το 1959 άρχισε να ξηλώνεται η Αγία Φωτεινή. Μέχρι το 1970 η συνοικία δεν υπήρχε.
Σε κάποιους κατοίκους δόθηκαν σπίτια στη Νέα Κρήνη, άλλοι σκόρπισαν σε διάφορα σημεία μέσα στην πόλη. Εκεί που άλλοτε υπήρχαν χαμόσπιτα και χωμάτινοι δρόμοι, σήμερα είναι το campus του πανεπιστημίου, αλλά και το Εκθεσιακό Κέντρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης.
Η Αγία Φωτεινή έσβησε, οι μπουλντόζες που κατεδάφισαν τα σπίτια σήκωσαν τόση σκόνη που αυτή κάλυψε την ιστορία του συνοικισμού που... πλέον δεν θυμάται κανείς.
* Οι φωτογραφίες προέρχονται από τη σελίδα «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» στο facebook.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια