Πρώτη ξενάγηση στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο

[Credit: Κοσμάς Βίδος] Το ταξί που μας μεταφέρει μυρίζει βαρύ καπνό και ακόμα πιο βαρύ λιβάνι – ή μήπως γιασεμί; Ο κολονιαρισμένος οδηγός κά...

Η «δημιουργική ελευθερία» του Αρθουρ Εβανς στην Κνωσό

Ιταλία: Ειδική έκθεση κλεμμένων έργων τέχνης που ανέκτησε η αστυνομία

[Credit: Κοσμάς Βίδος]

Το ταξί που μας μεταφέρει μυρίζει βαρύ καπνό και ακόμα πιο βαρύ λιβάνι – ή μήπως γιασεμί; Ο κολονιαρισμένος οδηγός κάνει επικίνδυνες σφήνες ανάμεσα στα άλλα οχήματα. Τρέχει πολύ (κυρίως εκεί που πρέπει να πάει αργά) και κορνάρει ασταμάτητα, διαβάζοντας την ίδια στιγμή ψιθυριστά προσευχές από την οθόνη του κινητού του.

Το Ραμαζάνι έχει ξεκινήσει και εμείς ελπίζουμε πως με τη βοήθεια του Αλλάχ θα καταφέρουμε τελικά να φτάσουμε σώοι και αβλαβείς στον προορισμό μας. Οποιος έχει επισκεφθεί το χαοτικό Κάιρο μπορεί να καταλάβει την αγωνία και τον πανικό μας στους μεγάλους δρόμους, όπου καθένας οδηγεί όπως θέλει, αγνοώντας όρια ταχύτητας, πράσινα ή κόκκινα φανάρια και τροχονόμους και παίζοντας τη ζωή του (και τη ζωή των πεζών που περνούν ανάμεσα στα εν κινήσει αυτοκίνητα) κορόνα-γράμματα.

Ευτυχώς ήμασταν και εκείνη την ημέρα τυχεροί: Περνώντας από γειτονιές που καταρρέουν, από συστάδες ασοβάντιστων πολυκατοικιών με μπαλκόνια που γέρνουν, έτοιμα θαρρείς να γκρεμιστούν, από ρυπαρά τζαμιά και σκονισμένες κοπτικές εκκλησίες, από χωματόδρομους γεμάτους σκουπίδια, από γωνιές και πλατείες όπου αγέλες αδέσποτων σκύλων στήνουν καρτέρι για να γαβγίσουν τα διερχόμενα αμάξια, ζώντας δηλαδή από πρώτο χέρι όλη την παράνοια της αχανούς πρωτεύουσας της Αιγύπτου, φθάσαμε επιτέλους στον προορισμό μας.

Σε μια στροφή του ολοκαίνουργιου δρόμου – και αφού ο οδηγός μας απέφυγε την τελευταία στιγμή τη σύγκρουση με ένα ψωραλέο άλογο που έσερνε ένα κάρο φορτωμένο με κότες – το νέο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (Grand Egyptian Museum), γνωστό και ως GEM ή ως Μουσείο της Γκίζας, πρόβαλε σαν εικόνα από το πιο εντυπωσιακό μέλλον! Σαν ένα ενσταντανέ επιστημονικής φαντασίας, από ένα σύμπαν προόδου, ανάπτυξης και μεγαλείου που δεν είχε καμία σύνδεση, καμία σχέση με τον δύσοσμο, πνιγμένο στη σκόνη της ερήμου και την αναρχία κόσμο που μας περιτριγύριζε.

Χτισμένο στην περιοχή της Γκίζας, δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο με τις πυραμίδες, το GEM, ένα από τα πιο εντυπωσιακά και πολυαναμενόμενα μουσειακά συγκροτήματα στον κόσμο, πρόκειται να εγκαινιαστεί επισήμως και με κάθε λαμπρότητα το ερχόμενο καλοκαίρι, στις 3 Ιουλίου συγκεκριμένα – αν δεν αλλάξει κάτι έως εκείνη τη στιγμή. Στο μεταξύ, και ενώ τακτοποιούνται και οι τελευταίες εκκρεμότητες, έχει αρχίσει να υποδέχεται τους πρώτους επισκέπτες, ανάμεσα στους οποίους ήμασταν και εμείς.

Το φως της ημέρας δημιουργεί ατμοσφαιρικές σκιές γύρω από το άγαλμα του Φαραώ Ραμσή Β’. [Credit: Κοσμάς Βίδος]

Διεθνής διαγωνισμός

Οραματιστής του φαραωνικού έργου (πού αλλού θα μπορούσε να ακουστεί τόσο ταιριαστός ο όρος;) φέρεται ο Φαρούκ Χόσνι, ζωγράφος και υπουργός Πολιτισμού της Αιγύπτου από το 1987 έως το 2011. Ο Χόσνι συνέλαβε την ιδέα για τη δημιουργία ενός νέου μεγάλου μουσείου που θα στέγαζε τις σημαντικότερες αρχαιότητες της πατρίδας του όταν κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Γαλλία άκουσε να χαρακτηρίζουν το γερασμένο (του 1902) Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου «αποθήκη».

Το σχόλιο τον στενoχώρησε και τον προβλημάτισε. Το 1992 υπογράφηκε σχετικό προεδρικό διάταγμα. Δέκα χρόνια μετά, το 2002, διεξήχθη αρχιτεκτονικός διαγωνισμός υπό την αιγίδα της UNESCO. Κατατέθηκαν περισσότερες από 1.500 προτάσεις από δεκάδες διαφορετικές χώρες. Τελικά επελέγη το σχέδιο του αρχιτεκτονικού γραφείου Heneghan Peng με έδρα το Δουβλίνο. Η κατασκευή ξεκίνησε το 2005, αλλά λόγω οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων στην Αίγυπτο (και της πανδημίας της COVID-19) υπήρξαν μεγάλες καθυστερήσεις. Το κόστος ξεπέρασε το 1 δισεκατομμύριο δολάρια, με τη χρηματοδότηση να προέρχεται από κρατικά κονδύλια, δάνεια και διεθνείς χορηγίες.

Εκατοντάδες εκθέματα σε μεγάλους χώρους που διαδέχονται ο ένας τον άλλον, παρασύρουν τον επισκέπτη σε ένα εντυπωσιακό ταξίδι στα 7.000 χρόνια αιγυπτιακής Ιστορίας. [Credit: Κοσμάς Βίδος]

Ενα τρίγωνο από αλάβαστρο

Ο σχεδιασμός του νέου μουσείου, που έρχεται να συμπληρώσει και να επεκτείνει με τις εκθέσεις του την ήδη σημαντική έκθεση του παλιού μουσείου, βασίζεται σε μια σύγχρονη ερμηνεία/απόδοση των αρχαίων αιγυπτιακών γεωμετρικών σχημάτων. Το κτίριο είναι κατασκευασμένο ώστε να βρίσκεται πιο κάτω από τις πυραμίδες, οι οποίες φαίνονται από διάφορα σημεία του εσωτερικού του. Η κύρια πρόσοψη έχει μήκος 800 μέτρων και είναι καλυμμένη με ημιδιαφανή αλάβαστρο, εφέ που δημιουργεί ένα μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα, ειδικά όταν πέφτει επάνω του το φως του ήλιου. Οπως την ημέρα που το επισκεφθήκαμε.

Το πελώριο κτίριο έχει, αν το δεις από ψηλά, σχήμα λοξού τριγώνου, με πρόσοψη σχεδιασμένη επίσης με τη μορφή τριγώνων ώστε να αντανακλά συμβολικά τις πυραμίδες της Γκίζας. Η υδάτινη διαδρομή λίγο πριν από την κεντρική είσοδό του συμβολίζει τον Νείλο ως πηγή ζωής αλλά και το ταξίδι από τη ζωή προς τον θάνατο – ή μάλλον προς τη μεταθανάτια ζωή. Οσο πλησιάζεις, τα ιερογλυφικά που έχουν αποτυπωθεί σε μεγάλες επιφάνειες διακρίνονται πιο καθαρά. Οι ξεναγοί που συνοδεύουν παρέες τουριστών και γκρουπ από όλον τον κόσμο τούς σταματούν εκεί μπροστά και εξηγούν: «Αυτό είναι το σύμβολο της αιωνιότητας, αυτό είναι το σύμβολο της ψυχής…». Το ταξίδι στο πολύ μακρινό παρελθόν της Αιγύπτου έχει μόλις ξεκινήσει και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Μία από τις δεκάδες πλάκες με τη γοητευτική και μυστηριώδη ιερογλυφική γραφή που εκτίθενται σε διάφορα σημεία του μουσείου. [Credit: Κοσμάς Βίδος]

Χιλιάδες χρόνια ιστορίας

Στο εσωτερικό του το μουσείο διαθέτει τεράστιους εκθεσιακούς χώρους, συνεδριακό κέντρο, ερευνητικά εργαστήρια, υπερσύγχρονα αποθηκευτικά συστήματα για την προστασία των αρχαιοτήτων, καταστήματα με τουριστικά είδη και εστιατόρια. Ο επισκέπτης αρχικά μπαίνει σε μια απέραντη αίθουσα-πλατεία με χαμηλό φωτισμό. Από το εξωστρεφές, λουσμένο στον ήλιο τοπίο και την απεραντοσύνη της ερήμου που περιβάλλει το κτίριο βρίσκεσαι ξάφνου σε έναν κόσμο που επιβάλλει τη σιωπή, την περισυλλογή, την εσωστρέφεια. Πάνω από όλους και όλα κυριαρχεί ένα άγαλμα του Ραμσή Β’ από γρανίτη, ύψους 11 μέτρων και βάρους 83 τόνων, το οποίο είχε βρεθεί τεμαχισμένο στη Μέμφιδα.

Η Μεγάλη Σκάλα των Φαραώ, η οποία οδηγεί προς τον αμιγώς εκθεσιακό χώρο, είναι διακοσμημένη με μια σειρά από αγάλματα και σαρκοφάγους που παρουσιάζουν συνοπτικά την εξέλιξη της αιγυπτιακής τέχνης. Ο φωτισμός τους δημιουργεί ατμόσφαιρα μεταφυσική. Ο κυλιόμενος διάδρομος προς τα επάνω πατώματα διευκολύνει εκείνους που θέλουν να αποφύγουν τα σκαλιά. Το GEM θα φιλοξενήσει στο άμεσο μέλλον όλα τα ευρήματα από την ανασκαφή του τάφου του Τουταγχαμών, συμπεριλαμβανομένων της χρυσής σαρκοφάγου, του περίφημου θρόνου και των κοσμημάτων του νεαρού Φαραώ. Θα παρουσιαστούν και αντικείμενα που δεν έχουν εκτεθεί πότε μέχρι σήμερα.

Οι σχετικές αίθουσες δεν έχουν ανοίξει ακόμα για το κοινό. Ετσι, μερικοί από αυτούς τους θησαυρούς εξακολουθούν να εκτίθενται στο Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου, έως τη στιγμή που θα μεταφερθούν στη νέα τους στέγη. Οι άλλες αίθουσες, δώδεκα στον αριθμό, είναι ολοκληρωμένες και επισκέψιμες, με τα εκθέματα τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο ώστε να ταξιδεύουν τους παρευρισκομένους στις πιο σημαντικές περιόδους της αρχαίας Αιγύπτου, ξεκινώντας από την προϊστορική περίοδο, έως το Μέσο και το Νέο Βασίλειο και από εκεί μέχρι την ελληνορωμαϊκή περίοδο.

Οι πυραμίδες είναι ορατές από διάφορα ανοίγματα του κτιρίου.
 [Credit: Κοσμάς Βίδος] 

Ολοι οι χώροι είναι μεγάλοι και άνετοι ώστε να μην στριμώχνονται ούτε τα εκατοντάδες εκθέματα ούτε οι επισκέπτες. Αγάλματα, μεγάλα και μικρά, σαρκοφάγοι, επιφάνειες με ιερογλυφικά, σκεύη οικιακής χρήσης, αντικείμενα καλλωπισμού, γλυπτά, ξυλόγλυπτα, πάπυροι, βασιλικοί θησαυροί και αντικείμενα που ανήκαν σε απλούς ανθρώπους διηγούνται, το ένα δίπλα στο άλλο, τη δική τους ιστορία και όλα μαζί τη λαμπρή ιστορία ενός μοναδικού λαού, με τη βοήθεια των εξαιρετικών, σύντομων, κατατοπιστικών σημειωμάτων που τα συνοδεύουν. Από τα ανοίγματα στο ταβάνι μπαίνει φως, ενίοτε δέσμες (αποτέλεσμα και του παιχνιδιού του ήλιου με τα σύννεφα) που πέφτουν με τρόπο μεταφυσικό, τη μια πάνω στο μπούστο μιας γυναικείας μορφής, την άλλη στο πρόσωπο μιας Σφίγγας ή στις κολόνες με τα εκατοντάδες ιερογλυφικά. Από τα ανοίγματα στους τοίχους του μουσείου διακρίνονται οι πυραμίδες, με πιο εντυπωσιακή εκείνη του Χέοπα, ως υπενθύμιση πως η ιστορία συνεχίζεται εκεί έξω.

Η ξεναγός που μας συνοδεύει ρωτά επίμονα τη γνώμη μας. «Αλήθεια, σας αρέσει; Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να αρέσει, είμαστε πολύ υπερήφανοι για αυτό το μουσείο, γιατί ξεπεράστηκαν μεγάλες δυσκολίες για να ολοκληρωθεί. Ειλικρινά, λοιπόν, σας αρέσει;». Τι να πεις όμως μπροστά σε κάτι τόσο μεγάλο και σύγχρονο και εντυπωσιακό; Σε κάτι τόσο μοναδικό; Και δεν αναφέρομαι στο μέγεθος του μουσείου, αλλά στη σπουδαιότητα, στην απροσμέτρητη αξία των αρχαιολογικών ευρημάτων που φιλοξενεί. Σίγουρα θα βρεθούν και εκείνοι που θα έχουν ενστάσεις για την αισθητική του κτιρίου, τον τρόπο της παρουσίασης των εκθεμάτων, για το οτιδήποτε.

Κάθε νέο μεγάλο έργο προκαλεί συζητήσεις. Εγώ, ως ένας ακόμα επισκέπτης του μουσείου, σίγουρα αναρμόδιος σε θέματα αρχιτεκτονικής, μουσειολογίας και εκθεσιακού σχεδιασμού, βγήκα εντυπωσιασμένος από όλα όσα είδα και έμαθα. Βγήκα κρατώντας και κάτι από τη συγκίνηση της σιωπής, από την εσωτερική, την ιερή ησυχία που επιβάλλουν με την παρουσία τους τα αυστηρά αγάλματα με τους ηγεμόνες και τα μυθολογικά πλάσματα της αρχαίας αιγυπτιακής κοσμοθεωρίας και θρησκείας. Ο οδηγός που μας περίμενε είχε μόλις τελειώσει την προσευχή του και, ξυπόλυτος ακόμα, μάζευε το χαλάκι που είχε απλώσει στο χώμα. Προσευχήθηκα κι εγώ σιωπηρά στους θεούς της πατρίδας του, ζητώντας τους να τον συνδράμουν ώστε να μας επιστρέψει αρτιμελείς στο κέντρο του Καΐρου, και μπήκα στο αυτοκίνητο.

Πηγή: Κ. Βίδος, Το Βήμα