Χαμένη βυζαντινή πόλη επανέρχεται στην επιφάνεια στη Ν. Ιορδανία: Εντοπίστηκε η αρχαία πόλη Θαραίς

Γενική άποψη του χώρου. [Credit: M. R. Al-Rawahneh] Μια ξεχασμένη πόλη της βυζαντινής εποχής, που για πολύ καιρό ήταν γνωστή μόνο σε ψηφιδωτ...

Γενική άποψη του χώρου. [Credit: M. R. Al-Rawahneh]

Μια ξεχασμένη πόλη της βυζαντινής εποχής, που για πολύ καιρό ήταν γνωστή μόνο σε ψηφιδωτά και επιστημονικές συζητήσεις, ανακαλύφθηκε επιτέλους ξανά στη νότια Ιορδανία. Η πόλη Θαραίς, που κάποτε εμφανιζόταν στον περίφημο Χάρτη της Μήδαβας, έχει εντοπιστεί κοντά στη σύγχρονη πόλη El-'Iraq στο περιφέρεια Καράκ, παρέχοντας ένα νέο κεφάλαιο στην αρχαιολογική και πολιτιστική ιστορία της περιοχής.

Το πολυετές πρόγραμμα πεδίου, το οποίο διεξήχθη μεταξύ 2021 και 2024 από ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Musallam R. al-Rawahneh, αναπληρωτή καθηγητή αρχαιολογίας και αρχαίων σπουδών της Εγγύς Ανατολής στο τμήμα Αρχαιολογίας και Τουρισμού του Πανεπιστημίου Mutah, κατέληξε στην επιτυχή αναγνώριση της Θαραίς βάσει αρχαιολογικών ερευνών, ιστορικής ανάλυσης και τοπικών γνώσεων. Αυτή η τοποθεσία, που ήταν θαμμένη για αιώνες, αποδεικνύεται τώρα ότι αποτελεί σημαντικό σύνδεσμο με τον βυζαντινό πολιτισμό που κάποτε άκμασε σε ολόκληρη την Ιορδανία και τις γύρω περιοχές.

Al-Karak (Κυριάκοπλις), Αία, Ζόαρ και Θαραίς, στον ψηφιδωτό χάρτη της Μήδαβας. [Credit: M. R. Al-Rawahneh]

Ο Χάρτης της Μήδαβας: Ένα κλειδί για το παρελθόν

Ο Χάρτης της Μήδαβας, (Μάνταμπα) γνωστός και ως Μωσαϊκός Χάρτης της Μήδαβας, είναι μέρος ενός μωσαϊκού δαπέδου στην πρώιμη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Μήδαβα της Ιορδανίας. Ο Μηδαβηνός Χάρτης απεικονίζει τμήμα της Μέσης Ανατολής και περιέχει την παλαιότερη σωζόμενη πρωτότυπη χαρτογραφική απεικόνιση των Αγίων Τόπων και ιδιαίτερα της Ιερουσαλήμ. Χρονολογείται στον έκτο αιώνα.

Το ψηφιδωτό του δαπέδου βρίσκεται στην αψίδα (τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στη Μήδαβα. Δεν έχει προσανατολισμό βόρεια, όπως είναι οι σύγχρονοι χάρτες, αλλά βλέπει ανατολικά προς τον βωμό, με τέτοιο τρόπο ώστε η θέση των θέσεων στον χάρτη να συμπίπτει με τις κατευθύνσεις της πυξίδας. Αρχικά, είχε διαστάσεις 21 επί 7 μέτρα και περιείχε περισσότερες από δύο εκατομμύρια ψηφίδες. Οι σημερινές του διαστάσεις είναι 16 επί 5 μ.

Ο ψηφιδωτός χάρτης απεικονίζει μια περιοχή από τον Λίβανο στα βόρεια έως το Δέλτα του Νείλου στα νότια και από τη Μεσόγειο Θάλασσα στα δυτικά μέχρι την ανατολική έρημο. Μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών, απεικονίζει τη Νεκρά Θάλασσα με δύο ψαρόβαρκες, αρκετές γέφυρες στις όχθες του Ιορδάνη, ψάρια που κολυμπούν στον ποταμό και έρχονται από τη Νεκρά Θάλασσα. ένα λιοντάρι (που καθίσταται σχεδόν αγνώριστο από την εισαγωγή τυχαίων ψηφίδων κατά τη διάρκεια της περιόδου της εικονομαχίας) που κυνηγά μια γαζέλα στην έρημο του Μωάβ, στην Ιεριχώ με τους φοίνικες, τη Βηθλεέμ και άλλες βιβλικές -χριστιανικές τοποθεσίες. Ο χάρτης μπορεί εν μέρει να διευκόλυνε τον προσανατολισμό των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους.  Όλες οι τοπογραφίες επισημαίνονται με επεξηγήσεις στα Ελληνικά. Οι αναφορές του ψηφιδωτού στις φυλές του Ισραήλ, το τοπωνύμιο, καθώς και η χρήση παραθέσεων από βιβλικές περικοπές, υποδεικνύουν ότι ο καλλιτέχνης που σχεδίασε το ψηφιδωτό χρησιμοποίησε το Ονομαστικόν του Ευσεβίου (4ος αι.) ως κύρια πηγή. Στον χάρτη απεικονίζονται περίπου 150 πόλεις και χωριά με την ονομασία τους.

Χάρτης της περιφέρειας  Καράκ με την τοποθεσία Θαραίς.
[Credit: Χαρτογράφηση μέσω M. R. Al-Rawahneh]

Εντοπίζοντας στοιχεία μέσα από την κεραμική και τις επιγραφές

Το σημείο καμπής στην ταυτοποίηση ήρθε κατά τη διάρκεια μιας επιτόπιας έρευνας στο άγριο τοπίο του δυτικού Καράκ. Η σταδιακή αύξηση των θραυσμάτων κεραμικής της βυζαντινής εποχής και των αρχιτεκτονικών συντριμμιών κοντά στο El-'Iraq, ιδίως στο βορειοδυτικό άκρο, παρείχε αδιάσειστα στοιχεία για συνεχή οικισμό από τη ρωμαϊκή έως την ισλαμική περίοδο.

Οι ανακαλύψεις περιλάμβαναν θραύσματα ψηφιδωτών δαπέδων, γυάλινα σκεύη και διάφορα εργαλεία, αλλά κυρίως αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που έμοιαζαν με βυζαντινή βασιλική εκκλησία. Τα απομεινάρια μιας πύλης, κίονες, ψηφιδωτά δάπεδα και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, όπως ένα ελαιοτριβείο, υποδεικνύουν μια ζωντανή κοινότητα με θρησκευτική και οικονομική σημασία.

Στα στοιχεία προστέθηκαν ελληνικές και λατινικές επιτύμβιες επιγραφές που αποκαλύφθηκαν σε συνεργασία με διεθνή ιδρύματα από την Ισπανία και τη Γαλλία. Αυτές οι επιγραφές -που χρονολογούνται από τον 5ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.- επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας χριστιανικής κοινότητας, ευθυγραμμιζόμενες με την υποψήφια ταυτότητα του χώρου.

Οι λίθοι του πλαισίου της κύριας εισόδου της εκκλησίας.
 [Credit: M. R. Al-Rawahneh]

Εμπορικός και πνευματικός κόμβος

Η γεωγραφική θέση της Θαραίς συνηγορεί στον διπλό του ρόλο ως θρησκευτικού κέντρου και ως σημείου αναφοράς σε βασικό εμπορικό διάδρομο. Τοποθετημένη μεταξύ του οροπεδίου του Μωαβίτη και του νοτιοανατολικού άκρου της Νεκράς Θάλασσας, ήταν στρατηγικά τοποθετημένη κατά μήκος των αρχαίων ρωμαϊκών οδικών δικτύων που συνέδεαν τη Ζοάρ (το σημερινό Ghor es-Safi) με την κεντρική Ιορδανία.

«Η εξέχουσα θέση της Θαραίςs στον χάρτη της Μήδαβας και η ανακάλυψη μιας βασιλικής εκκλησιαστικής δομής υποδηλώνουν ότι δεν χρησίμευε μόνο ως γεωργικό χωριό αλλά και ως ιερός τόπος και εμπορική στάση ανάπαυσης», λέει ο al-Rawahneh.

Η παρουσία εγκαταστάσεων όπως ελαιοτριβεία, νερόμυλοι και εξοπλισμός για τη σύνθλιψη σταφυλιών ενισχύει την υπόθεση ότι η Θαραίς ήταν οικονομικά αυτοσυντηρούμενο. Εν τω μεταξύ, τα διακοσμητικά στοιχεία των τριγλύφων και των ψηφιδωτών πλακιδίων υποδηλώνουν μια συγχώνευση τοπικών και κλασικών αρχιτεκτονικών στυλ.

Οι πόλεις Αία, Ζόαρ και Θαραίς.
(Εικόνα μέσω του δορυφορικού χάρτη της Google)

Αντιστοίχιση στον χάρτη: Οπτικός και δομικός παραλληλισμός 

Αυτό που κάνει αυτή την ανακάλυψη ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι το πόσο πολύ ταιριάζουν τα χαρακτηριστικά του χώρου με την αναπαράστασή του στον ψηφιδωτό χάρτη της Μήδαβας. Η χωρική διάταξη των ερειπίων, οι κατασκευές που μοιάζουν με πύλες, ακόμη και η παρουσία πύργων κοντά στην είσοδο ευθυγραμμίζονται με την απεικόνιση της Θαραίς στον χάρτη.

Οι ανασκαφείς βρήκαν επίσης μια ευδιάκριτη ορθογώνια λίθινη θύρα και πέτρες κατωφλίου που συμφωνούν γεωμετρικά με τις εισόδους που βρέθηκαν σε άλλες βυζαντινές εκκλησίες. Θραύσματα ψηφιδωτών δαπέδων υποστηρίζουν περαιτέρω τη θρησκευτική χρήση του χώρου, αν και πολλά παραμένουν θαμμένα κάτω από στρώματα χώματος.

Κυλινδρική πέτρα ελαιοτριβείου ή για το άλεσμα των σπόρων.
[Credit: M. R. Al-Rawahneh]

Ένας υποσχόμενος αρχαιολογικός χώρος υπό απειλή

Η ανακάλυψη του Θαραί έρχεται σε μια εποχή που η περιοχή βιώνει μια ραγδαία αστικοποίηση. Το  El-‘Iraq συνεχίζει να επεκτείνεται με νέους δρόμους και οικιστικές αναπτύξεις. Οι αρχαιολόγοι προειδοποιούν ότι αν δεν εφαρμοστούν ανασκαφικές εργασίες και εργασίες συντήρησης, μπορεί να χαθούν κρίσιμα στρώματα ιστορικών μαρτυριών.

«Στόχος μας δεν είναι μόνο να αποκαλύψουμε την Θαραίς, αλλά και να υποστηρίξουμε την προστασία της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ιορδανίας», σημειώνει ο Al-Rawahneh.

Η ένταξη της τοποθεσίας σε συνεχιζόμενες επιγραφικές και αρχαιολογικές έρευνες στη νότια Ιορδανία αναμένεται να φέρει περισσότερη σαφήνεια σχετικά με το ρόλο και την εξέλιξή της στο πέρασμα του χρόνου. Περαιτέρω ανασκαφές μπορεί να αποκαλύψουν βαθύτερες γνώσεις για την καθημερινή ζωή, τα εμπορικά πρότυπα και τις θρησκευτικές τελετουργίες των αρχαίων κατοίκων της.

Πηγή: Turkiye Today