Οροφογραφίες: Στρώματα αθηναϊκής ιστορίας

Οι αποκατεστημένες οροφογραφίες που αποτελούσαν στοιχεία της πρώτης οικοδομικής φάσης του κτιρίου από τον 19ο αιώνα. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑ...

Οι αποκατεστημένες οροφογραφίες που αποτελούσαν στοιχεία της πρώτης οικοδομικής φάσης του κτιρίου από τον 19ο αιώνα. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Η αποκάλυψη του τετραώροφου κτιρίου της οδού Τοσίτσα 3 και Ζαΐμη 15 προσφέρει ένα νέο σημείο αναφοράς για την Αθήνα. Κτίριο αστικής αρχιτεκτονικής στον περίγυρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, λάμπει και πάλι ριζικά αποκατεστημένο και διαρρυθμισμένο ώστε να στεγάσει αίθουσες τέχνης. Η θέση του, η ιστορία του, η νέα χρήση του και βεβαίως, η αποκάλυψη των αρχικών οροφογραφιών, συγκροτούν ένα θαυμάσιο αθηναϊκό αφήγημα και οργανώνουν μια νέα προοπτική για το μέλλον της ευρύτερης περιοχής.

Είναι ένα κτίριο διατηρητέο. Είχε εγκαταλειφθεί για πολλά χρόνια, αφότου στέγαζε το «Παλλάδιο Ωδείο», είχε αλλοιωθεί και βανδαλιστεί, έως ότου υπό νέα ιδιοκτησία συντάχθηκε μελέτη αποκατάστασης την οποία ανέλαβε το αρχιτεκτονικό γραφείο του Γιάννη Κίζη (KZ Design Studio).

Η μελέτη αποκάλυψε την ιστορική στρωματογραφία του κτιρίου: «Αν πρόσεχε κανείς τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες, τη μορφολογία, αλλά και τον εσωτερικό διάκοσμο, θα καταλάβαινε ότι η τετραώροφη μεσοπολεμική, εκλεκτικού χαρακτήρα τριπλοκατοικία είχε ενσωματώσει ένα παλιότερο τριώροφο νεοκλασικό κτίριο, λιθόκτιστο με ξύλινα πατώματα και κεραμοσκεπή στέγη», λέει ο αρχιτέκτων Γιάννης Κίζης. «Το σπίτι εκείνο είχε δύο ψηλοτάβανους ορόφους με ζωγραφιστό διάκοσμο στις οροφές. Τα διακοσμητικά στοιχεία, η τυπολογία και ο τρόπος κατασκευής είναι αντιπροσωπευτικά του όψιμου 19ου αιώνα. Θα πρέπει να φαντασθούμε την είσοδο του σπιτιού στην οδό Ζαΐμη, με μια αυλόπορτα να μας οδηγεί σε κήπο».

Η νέα μελέτη τροποποίησε μια παλαιότερη του 2011 για την τότε σχεδιαζόμενη επανάχρηση του κτιρίου ως Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης από το Ιδρυμα Γιάννη και Ζωής Σπυροπούλου, σχέδιο που δεν τελεσφόρησε. Η νέα μελέτη του 2022 φέρνει στο φως όλη την ιστορική στρωματογραφία και συνδέει το κτίριο με τον 21ο αιώνα.

«Η τετραώροφη μεσοπολεμική, εκλεκτικού χαρακτήρα τριπλοκατοικία, είχε ενσωματώσει ένα παλιότερο τριώροφο νεοκλασικό κτίριο», λέει ο αρχιτέκτων Γιάννης Κίζης.

Στην οδό Τοσίτσα 3 και Ζαΐμη αποκαλύφθηκε αποκατεστημένο το κτίριο που θα στεγάσει τρεις αίθουσες τέχνης, ενώ στην ταράτσα υπάρχει υποδομή για υπαίθριες εκδηλώσεις. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Εχει ενδιαφέρον ότι το σπίτι που βλέπουμε, ανήκε αρχικά –σύμφωνα με την έρευνα που έγινε– στον βαυαρικής καταγωγής αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Ξαβερίου Νίδερ (1865-1943). Διετέλεσε υφυπουργός Στρατιωτικών στη δεκαετία του 1920. Το 1927 αποφασίστηκε η επέκτασή του, έργο που ανατέθηκε στον εκλεκτό αρχιτέκτονα του Μεσοπολέμου Νικόλαο Νικολαΐδη (1891-1967), γνωστό από πολλά έργα στην Αθήνα (Πατησίων, Μαυρομματαίων, Ακαδημίας, Σκουφά, Αθηνάς κ.ά.). Σύμφωνα με την ιστορική έρευνα εκ μέρους του Γιάννη Κίζη, το κτίριο μεταβιβάστηκε το 1930 στον Γεώργιο Σκουλή. Η μεταλλική εξώθυρα της οδού Ζαΐμη φέρει τα αρχικά Γ. Σ.

«Ο Νικολαΐδης επέκτεινε και αναμορφολόγησε ριζικά το αρχικό νεοκλασικό κτίριο, ακολουθώντας, στο νότιο τμήμα, τη συμμετρική διάρθρωσή του», λέει ο Γιάννης Κίζης. «Στο βορινό τμήμα όμως, που αντιστοιχεί στην επέκταση του 1927, υπογράμμισε τη διαφοροποίηση της αισθητικής του Μεσοπολέμου: προώθησε ελαφρώς την όψη από την οικοδομική γραμμή, σχεδίασε μπαλκόνια με ελλειψοειδή κάτοψη και κιγκλίδωμα απλού σχεδίου και επέστεψε την επέκταση με ανάλογη προεξοχή της μαρκίζας και υπερυψωμένο στηθαίο στην ταράτσα. Ολόκληρο το κτίριο σοβατίσθηκε εκ νέου με “κοφτά” επιχρίσματα και διακοσμήθηκε με ανάγλυφα γεωμετρικά μοτίβα ύφους αρ ντεκό. Το μπαλκόνι στον τελευταίο όροφο, στηριγμένο σε σιδεροδόκαρα με έγχυτο σκυρόδεμα, με χυτοσιδηρό κάγκελο και ψεύτικα γύψινα φουρούσια, μιμήθηκε τη μορφή του υποκείμενου νεοκλασικού εξώστη. Είναι και η μόνη παραφωνία στο νέο στυλ, που προσέλαβε το κτίριο το 1927».

Το κτίριο του αρχικού πυρήνα του 19ου αιώνα φέρει θαυμάσιες οροφογραφίες. Τις αποκάλυψε η συντηρήτρια έργων τέχνης και αρχαιοτήτων Κλεοπάτρα Τσουράκη με το συνεργείο της. Με την πάροδο του χρόνου και με την αλλαγή των αισθητικών προτεραιοτήτων, επικράτησαν οι γύψινες διακοσμήσεις και μεταπολεμικά, τα ζωγραφιστά ταβάνια καλύφθηκαν πλήρως. Ο συνδυασμός του 19ου αιώνα και του Μεσοπολέμου καθιστούν το κτίριο αυτό ιδιαιτέρως γοητευτικό και ενδεικτικό της υψηλής κοινωνικής στάθμης στην περιοχή του Μουσείου.

Οι εντυπωσιακές γύψινες διακοσμήσεις. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Νέα στοιχεία, όπως ένα νέο κλιμακοστάσιο με χαλύβδινη κατασκευή ντυμένη με μαρμάρινα σκαλιά, οδηγούν προς το δώμα και η ταράτσα με πέργκολα και φυτεύσεις μπορεί να υποστηρίζει υπαίθριες εκδηλώσεις.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή