Γιατί τα αγάλματα της Χατσεπσούτ καταστράφηκαν στην Αρχαία Αίγυπτο;

Άγαλμα της βασίλισσας Χατσεπσούτ της αρχαίας Αιγύπτου, της οποίας πολλά αγάλματα έσπασαν μετά το θάνατό της περίπου το 1458 π.Χ. [Credit: KH...

Άγαλμα της βασίλισσας Χατσεπσούτ της αρχαίας Αιγύπτου, της οποίας πολλά αγάλματα έσπασαν μετά το θάνατό της περίπου το 1458 π.Χ.
[Credit: KHALED DESOUKI]

Τα τελευταία 100 χρόνια, οι αιγυπτιολόγοι πίστευαν ότι όταν πέθανε η ισχυρή γυναίκα φαραώ Χατσεπσούτ, ο ανιψιός και διάδοχός της ξεκίνησε βεντέτα εναντίον της, σπάζοντας σκόπιμα όλα τα αγάλματά της για να τη σβήσει από τη δημόσια μνήμη.

Τώρα, μια νέα μελέτη διαπιστώνει ότι αυτό δεν ισχύει ακριβώς. Παρόλο που πολλά αγάλματα της Χατσεπσούτ σπάστηκαν σκόπιμα, ο λόγος της καταστροφής τους δεν έχει καμία σχέση με το φύλο της ή έστω με το σβήσιμο της ύπαρξής της, ισχυρίζεται ένας αιγυπτιολόγος. Αντίθετα, τα αγάλματα της Χατσεπσούτ έσπασαν για να τα «απενεργοποιήσουν» και να εξαλείψουν τις υποτιθέμενες υπερφυσικές τους δυνάμεις, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Antiquity.

Η Χατσεπσούτ (που κυβέρνησε περίπου από το 1473 έως το 1458 π.Χ.) ήταν ένας φαραώ γνωστός για την ανάθεση ενός όμορφου ναού που χτίστηκε στο Ντέιρ ελ Μπαχρί, κοντά στις αρχαίες Θήβες (το σημερινό Λούξορ), και για την εντολή ενός επιτυχημένου ταξιδιού από την Αίγυπτο σε μια χώρα γνωστή ως «Punt», η ακριβής τοποθεσία της οποίας αποτελεί πλέον αντικείμενο συζήτησης. Ήταν σύζυγος και ετεροθαλής αδελφή του φαραώ Θουτμόζε Β' (βασιλεία περίπου 1492 έως 1479 π.Χ.) και υποτίθεται ότι ενεργούσε ως αντιβασιλέας για τον θετό γιο της Θουτμόζε Γ'. Ωστόσο, αντί να εκτελεί χρέη αντιβασιλέα, έγινε φαραώ από μόνη της, με τον Θουτμόση Γ΄ να ενεργεί ως συν-βασιλέας που είχε περιορισμένη εξουσία.

Ένα από τα αγάλματα της Χατσεπσούτ από το Deir el-Bahri που ανασκάφηκε τη δεκαετία του 1920. Ήταν σε πολλά κομμάτια όταν βρέθηκε και έκτοτε συναρμολογήθηκε πριν εκτεθεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
[Credit: Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Rogers Fund, 1931- Public Domain- CC0 1.0 Universal]

Αφού πέθανε η Χατσεπσούτ, πολλά από τα αγάλματά της έσπασαν σκόπιμα, μεταξύ άλλων στην τοποθεσία Deir el-Bahri, όπου οι αρχαιολόγοι στις δεκαετίες του 1920 και 1930 βρήκαν σπασμένα υπολείμματα των αγαλμάτων της θαμμένα σε λάκκους. Πιστεύεται ότι αυτά έσπασαν με εντολή του Θουτμόζε Γ' μετά το θάνατο της Χατσεπσούτ, ως μια μορφή τιμωρίας. Ωστόσο, η νέα μελέτη υποδηλώνει ότι τα αγάλματα αυτά στην πραγματικότητα «απενεργοποιήθηκαν τελετουργικά» με τον ίδιο τρόπο που απενεργοποιήθηκαν τα αγάλματα που ανήκαν σε άλλους φαραώ.

Στη μελέτη, ο Jun Yi Wong, υποψήφιος διδάκτορας Αιγυπτιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, εξέτασε αρχειακές καταγραφές των αγαλμάτων από το Deir el-Bahri που βρέθηκαν στις δεκαετίες του 1920 και 1930. Ο Wong διαπίστωσε ότι τα αγάλματα δεν είχαν σπάσει στο πρόσωπο και δεν είχαν καταστραφεί οι επιγραφές τους. Αντίθετα, είχαν σπάσει στο λαιμό, τη μέση και τα πόδια τους - κάτι που παρατηρήθηκε σε αγάλματα άλλων αιγυπτιακών φαραώ κατά τη διάρκεια μιας διαδικασίας που οι σύγχρονοι αιγυπτιολόγοι αποκαλούν «τελετουργική απενεργοποίηση».

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβλεπαν τα βασιλικά αγάλματα «ως ισχυρές και ίσως ακόμη και ζωντανές οντότητες», δήλωσε ο Wong στο Live Science. «Όταν ένας φαραώ πέθαινε, ήταν σύνηθες για τους αρχαίους Αιγύπτιους να απενεργοποιούν τα αγάλματά τους σπάζοντάς τα στα αδύνατα σημεία τους, δηλαδή στο λαιμό, τη μέση και τα πόδια», σημείωσε ο Wong.

Αυτό το άγαλμα δείχνει την Χατσεπσούτ γονατιστή. Βρέθηκε σε κομμάτια στο Deir el-Bahri τις δεκαετίες του 1920 και 1930 και έκτοτε έχει συναρμολογηθεί. Βρίσκεται τώρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
[Credit: Μητροπολιτικό Μουσείου Τέχνης, Public Domain; CC0 1.0 Universal]

«Αποθέσεις απενεργοποιημένων αγαλμάτων έχουν βρεθεί σε πολλές τοποθεσίες στην Αίγυπτο και το Σουδάν», δήλωσε ο Wong. «Ένα από τα πιο γνωστά ευρήματα στην ιστορία της αιγυπτιακής αρχαιολογίας είναι η Cachette του Karnak, όπου εκατοντάδες αγάλματα φαραώ - από διάφορους αιώνες - βρέθηκαν σε μία μόνο κατάθεση. Η συντριπτική πλειονότητα των αγαλμάτων έχει «απενεργοποιηθεί»».

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Χατσεπσούτ δεν έγινε στόχος πολιτικών διώξεων μετά το θάνατό της. «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Χατσεπσούτ υπέστη μια εκστρατεία διώξεων - σε πολλά μνημεία σε ολόκληρη την Αίγυπτο, οι εικόνες και τα ονόματά της έχουν συστηματικά καταστραφεί», δήλωσε ο Wong. «Γνωρίζουμε ότι αυτή η εκστρατεία διώξεων ξεκίνησε από τον Θουτμόζε Γ', αλλά δεν είμαστε ακριβώς σίγουροι για το γιατί».

Το γεγονός ότι τα αγάλματά της στο Deir el-Bahri απενεργοποιήθηκαν κανονικά, ενώ οι εικόνες και οι επιγραφές της σε άλλες τοποθεσίες δέχθηκαν βίαιες επιθέσεις υποδηλώνει ότι η δίωξη που βίωσε μπορεί να μην έγινε για προσωπικούς λόγους.

Τα αγάλματα άλλων φαραώ υπέστησαν επίσης τελετουργική απενεργοποίηση, έγραψε ο Wong. Το γεγονός ότι τα αγάλματα της Χατσεπσούτ στο Deir el-Bahri απενεργοποιήθηκαν κανονικά, ενώ τα αγάλματά της σε άλλες τοποθεσίες δέχθηκαν πιο βίαιες επιθέσεις, υποδηλώνει ότι ο Θουτμόζε Γ' μπορεί να αισθάνθηκε ότι έπρεπε να διώξει τη Χατσεπσούτ για πολιτικούς λόγους, όπως ανησυχίες για τη βασιλεία της από τους υποστηρικτές του.

«Οι πρώτοι αιγυπτιολόγοι υπέθεσαν ότι ο Θουτμόζε Γ' πρέπει να έτρεφε έντονο μίσος προς τη Χατσεπσούτ, αλλά αυτό είναι απίθανο να είναι ακριβές», δήλωσε ο Wong. «Η μεταχείριση των αγαλμάτων, για παράδειγμα, υποδηλώνει ότι ο Θουτμόζε Γ' είχε ως κίνητρο τελετουργικούς και πρακτικούς παράγοντες και όχι κάποια προσωπική εχθρότητα».

Ο Θουτμόζε Γ' «θα επηρεαζόταν από πολιτικές εκτιμήσεις - όπως το αν η βασιλεία της Χατσεπσούτ ήταν επιζήμια για την κληρονομιά του ως φαραώ», δήλωσε ο Wong.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Wong JY. The afterlife of Hatshepsut’s statuary. Antiquity. 2025;99(405):746-761. doi:10.15184/aqy.2025.64

Πηγή: Live Science