Τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ίσως να είναι αρχαιότερα απ’ όσο πιστεύαμε

Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας σε μια έκθεση. [Credit: Bukvoed / Wikimedia Commons] Νέα μελέτη που συνδυάζει ραδιοχρονολόγηση και τεχνητή ν...

Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας σε μια έκθεση.
[Credit: Bukvoed / Wikimedia Commons]

Νέα μελέτη που συνδυάζει ραδιοχρονολόγηση και τεχνητή νοημοσύνη αποκαλύπτει ότι πολλά από τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ενδέχεται να είναι παλαιότερα απ’ όσο πιστευόταν, με ορισμένα βιβλικά κείμενα να χρονολογούνται από την εποχή των ίδιων των αρχικών συγγραφέων τους.

Τα πρώτα από τα αρχαία αυτά χειρόγραφα ανακαλύφθηκαν στα σπήλαια του Κουμράν, στην έρημο της Ιουδαίας, από Βεδουίνους βοσκούς στα μέσα του 20ού αιώνα. Τα χειρόγραφα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα – από νομικά έγγραφα έως αποσπάσματα από την Εβραϊκή Βίβλο – και μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι χρονολογούνται από τον 3ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ.

Ωστόσο, νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLOS ONE, με επικεφαλής τον καθηγητή Μλάντεν Πόποβιτς (Μladen Popović) από το Πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν στην Ολλανδία, εισάγει μια επαναστατική προσέγγιση: τον συνδυασμό της ραδιοχρονολόγησης με μηχανική μάθηση, μια μορφή τεχνητής νοημοσύνης. 

«Είναι σαν μηχανή του χρόνου. Μπορούμε πλέον να “σφίξουμε το χέρι” με ανθρώπους που έζησαν πριν 2.000 χρόνια και να τους τοποθετήσουμε πιο ακριβώς στον ιστορικό χρόνο», δήλωσε ο Πόποβιτς.

Οι σπηλιές όπου βρέθηκαν οι πάπυροι.
[Credit: MotherForker / Wikimedia Commons]

Νέα τεχνική χρονολόγησης με τεχνητή νοημοσύνη

Αν και ορισμένα από τα χειρόγραφα είχαν χρονολογηθεί με ραδιοϊσότοπα τη δεκαετία του 1990, εκείνες οι αναλύσεις δεν είχαν λάβει υπόψη τη μόλυνση από καστορέλαιο, που είχε εφαρμοστεί στα χειρόγραφα τη δεκαετία του 1950 για να διευκολυνθεί η ανάγνωση, αλλοιώνοντας πιθανόν τα αποτελέσματα.

Η νέα μελέτη εφάρμοσε βελτιωμένη μέθοδο ραδιοχρονολόγησης σε 30 δείγματα από τέσσερις διαφορετικές τοποθεσίες. Μετά τον καθαρισμό των δειγμάτων από το καστορέλαιο, 27 από αυτά χρονολογήθηκαν με επιτυχία.

Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλά από τα χειρόγραφα αποδείχθηκαν αρχαιότερα απ’ όσο έδειχνε η παλαιογραφική ανάλυση. Μεταξύ άλλων, εντοπίστηκε ότι τα γραφικά στυλ των Ασμοναίων και των Ηρωδιανών συνυπήρχαν για μεγαλύτερο διάστημα απ’ όσο είχε εκτιμηθεί.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το εύρημα για το χειρόγραφο 4Q114, που περιλαμβάνει αποσπάσματα από το βιβλίο του Δανιήλ. Ενώ αρχικά είχε χρονολογηθεί στον ύστερο 2ο αιώνα π.Χ., η νέα μελέτη το τοποθετεί στον ίδιο χρόνο με τον συγγραφέα του βιβλίου, δηλαδή μία γενιά νωρίτερα.

Μερικοί από τους παπύρους όπως ανακαλύφθηκαν.
[Credit: Public domain / Wikimedia Commons]

Το σύστημα "Ενώχ" και η συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης

Η ομάδα χρησιμοποίησε ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης που ονόμασε «Ενώχ», από τη βιβλική μορφή που συνδέεται με τη γνώση. Το σύστημα εκπαιδεύτηκε με 62 ψηφιακές εικόνες ιχνών μελανιού από 24 χειρόγραφα, μαζί με τις αντίστοιχες ραδιοχρονολογήσεις.

Κατά την επαλήθευση, σε 85% των περιπτώσεων το «Ενώχ» παρήγαγε ημερομηνίες που ταίριαζαν με τις ραδιοχρονολογήσεις, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έδωσε ακόμα πιο στενό χρονικό εύρος.

«Δημιουργήσαμε ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο, βασισμένο σε εμπειρικά δεδομένα – στη φυσική και στη γεωμετρία», τόνισε ο Πόποβιτς.

Όταν το σύστημα εφαρμόστηκε σε 135 άγνωστα έως τότε χειρόγραφα, πέτυχε ρεαλιστικές ημερομηνίες για το 79% αυτών, σύμφωνα με εκτιμήσεις παλαιογράφων. Εκείνα που θεωρήθηκαν μη ρεαλιστικά, πιθανόν περιείχαν κακής ποιότητας εικόνες ή ανεπαρκή δεδομένα.

Ανάμεσα στα νέα ευρήματα περιλαμβάνεται και το ότι ένα αντίγραφο του βιβλίου του Εκκλησιαστή πιθανόν γράφτηκε στην ίδια εποχή με τον φερόμενο συγγραφέα του.

Αντιδράσεις στον ακαδημαϊκό κόσμο

Η καθηγήτρια ε.τ. Τζόαν Τέιλορ (Joan Taylor) του King’s College του Λονδίνου δήλωσε ότι τα αποτελέσματα θα επηρεάσουν σημαντικά τις μελέτες για τον Κουμράν:

«Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα περισσότερα χειρόγραφα δεν γράφτηκαν στον ίδιο τον οικισμό του Κουμράν, ο οποίος κατοικήθηκε μεταγενέστερα».

Ο δρ Μάθιου Κόλινς (Matthew Collins) από το Πανεπιστήμιο του Τσέστερ επισήμανε πως η ραδιοχρονολόγηση δείχνει την ηλικία της περγαμηνής, όχι απαραίτητα τη στιγμή της γραφής, και εξέφρασε επιφυλάξεις για το κατά πόσο τα δείγματα εκπαίδευσης είναι αντιπροσωπευτικά των διαφόρων περιόδων.

«Πρόκειται για μια σημαντική και καλοδεχούμενη μελέτη, η οποία μας παρέχει ένα νέο και πολλά υποσχόμενο εργαλείο. Ωστόσο, πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και πάντα σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία», υπογράμμισε.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Popović M, Dhali MA, Schomaker L, van der Plicht J, Lund Rasmussen K, La Nasa J, et al. (2025) Dating ancient manuscripts using radiocarbon and AI-based writing style analysis. PLoS One 20(6): e0323185. doi.org/10.1371/journal.pone.0323185

Πηγή: CNN, LBV Magazine