Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου – Η ιδιοφυία του Λεονάρντο ντα Βίντσι σε νέα ερμηνεία

Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (περίπου 1490), λεπτομέρεια. Είναι η πιο εμβληματική εικόνα της Αναγέννησης. Η φιγούρ...

Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (περίπου 1490), λεπτομέρεια.

Είναι η πιο εμβληματική εικόνα της Αναγέννησης. Η φιγούρα ενός εξιδανικευμένου ανθρώπινου σώματος μέσα σε ένα τετράγωνο εγγεγραμμένο σε κύκλο. Ένα δελεαστικά περίπλοκο σχέδιο, που δημιουργήθηκε από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι γύρω στα 1490 χρησιμοποιώντας την ανθρώπινη ανατομία για να δείξει πώς ένα τετράγωνο και ένας κύκλος θα μπορούσαν να έχουν αντιστοιχία με την προσαρμογή ενός ιδανικού ανδρικού σώματος. Στο σχέδιο, βασισμένο στον ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο (80 – 20 π.Χ.) ο Λεονάρντο ντα Βίντσι συνδυάζει τις γνώσεις του για την τέχνη, τα μαθηματικά, την ανατομία, την φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική, δημιουργώντας ένα έργο-παράδειγμα της διεπιστημονικής προσέγγισης που τον ανέδειξε ως τον απόλυτο άνθρωπο της Αναγέννησης.

Το εκπληκτικό αυτό έργο ωστόσο, παρά τις σημειώσεις του ντα Βίντσι, που περιλαμβάνονται στο συνοδευτικό κείμενο – γραμμένες σε καθρεπτική μορφή- εξακολουθεί να κρύβει πολλά μυστικά, που καλούνται να αποκαλύψουν οι σημερινοί επιστήμονες. Μεταξύ αυτών ο δρ. Ρόμπερτ Μακ Σουίνι με έδρα το Λονδίνο, ο οποίος δημοσίευσε την δική του πρόταση για την ερμηνεία του σχεδίου στο Journal of Mathematics and Arts, παρουσιάζοντας στοιχεία, τα οποία μπορούν να αποκαλύψουν το εκπληκτικό βάθος της κατανόησης του Λεονάρντο ντα Βίντσι για την ανθρώπινη ανατομία πολλούς αιώνες πριν από την έλευση της σύγχρονης επιστήμης.

Τετραεδρική γεωμετρία στην ανθρώπινη κρανιοπροσωπική αρχιτεκτονική (αριστερά) από τον Ρόμπερτ Μακ Σουίνι.
[Credit: Mac Sweeney, Journal of Mathematics and the Arts, 2025 (CC BY 4.0)]

Το τρίτο σχήμα

Αν και ο Βιτρούβιος είχε αρχικά προτείνει, ότι μια ανθρώπινη φιγούρα θα μπορούσε να περιληφθεί μέσα σε έναν κύκλο και ένα τετράγωνο, δεν είχε αποδείξει ωστόσο, πώς θα μπορούσε να συμβαίνει αυτό. Ο Λεονάρντο όμως. σηκώνοντας το γάντι, αποδέχθηκε την πρόκληση και το πέτυχε. Παρ΄όλα αυτά έχουν υπάρξει πολλές εικασίες σχετικά με τις αρχές που ακολούθησε, κάτι που επιχειρεί τώρα να ερμηνεύσει ο δρ. Ρόμπερτ Μακ Σουίνι χρησιμοποιώντας την επαγγελματική του εκπαίδευση ως οδοντίατρος. Αναλύοντας τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου – τον Κανόνα των Αναλογιών όπως συχνά αποκαλούνται το σχέδιο και το κείμενο – από μία εντελώς νέα οπτική γωνία, πιστεύει όπως λέει, ότι αυτό το μοναδικό έργο «ενσωματώνει γεωμετρικές αρχές που προβλέπουν τη σύγχρονη κατανόηση της βέλτιστης βιολογικής αρχιτεκτονικής».

Η εργασία του επικεντρώνεται σε ένα τρίτο σχήμα μέσα στο σχέδιο, αυτό ενός ισόπλευρου τριγώνου «κρυμμένου από την κοινή θέα» ανάμεσα στα ανοιχτά πόδια του άνδρα. Ένα εξαιρετικά κρίσιμο σχήμα κατά τον ίδιο, που αναφέρεται ακόμη και από τον ντα Βίντσι στο συνοδευτικό του κείμενο, όπως πρέπει να σημειωθεί.

Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (περίπου 1490).

Η γεωμετρική σχέση

Σύμφωνα με τον Σουίνι αυτό το τρίγωνο αντιστοιχεί στο λεγόμενο «Τρίγωνο του Bonwill», που σχηματίζεται από το σημείο επαφής των κεντρικών κοπτήρων της κάτω γνάθου και των δεξιών και αριστερών κονδύλων της κάτω γνάθου. Πρόκειται για μία αρχή της σύγχρονης ιατρικής, η οποία καθιερώθηκε το 1864 από τον οδοντίατρο William Bonwill για να εξηγήσει πώς λειτουργεί άριστα η ανθρώπινη γνάθος. Με τον ίδιο τρόπο, ο Λεονάρντο χρησιμοποιεί το τρίγωνο για να συσχετίσει «τη στατική τοποθέτηση της φιγούρας με τη δυναμική της ικανότητα», όπως εξηγεί ο Σουίνι στην εργασία του.

«Το τετράγωνο περιέχει τη μορφή σε στατική σταυροειδή στάση – τα χέρια οριζόντια και τα πόδια ενωμένα – ενώ ο κύκλος περιβάλλει τη μορφή με τα χέρια υψωμένα και τα πόδια ανοιχτά για να σχηματίσουν το ισόπλευρο τρίγωνο», εξηγεί. «Αυτή η γεωμετρική σχέση μεταξύ στατικής μορφής και δυνητικής δυναμικής αντικατοπτρίζει τις δομικές-λειτουργικές σχέσεις που διέπουν τη βέλτιστη κρανιοπροσωπική αρχιτεκτονική».

Πρέπει να φανταστείτε το τρίγωνο να βγαίνει από την οθόνη προς το μέρος σας.
[Credit: Mac Sweeney, Journal of Mathematics and the Arts, 2025 (CC BY 4.0)]

Ένα ισόπλευρο τρίγωνο βρίσκεται ανάμεσα στα πόδια της φιγούρας στον Άνθρωπο του Βιτρούβιου του Λεονάρντο ντα Βίντσι κατά τον Ρόρμπερτ Μακ Σουίνι.
[Credit: Mac Sweeney, Journal of Mathematics and the Arts, 2025 (CC BY 4.0)]

Η ακρίβεια του αναγεννησιακού οράματος

Ως εκ τούτου, οι γεωμετρικές ιδέες του Λεονάρντο συγκλίνουν, κατά τον ίδιο, με τις σύγχρονες μελέτες οδοντιατρικής αρχιτεκτονικής, ακόμη και αν αυτή η δομική αρχή δεν αναγνωρίστηκε επίσημα μέχρι τον 20ό αιώνα. Αυτό το εύρημα υποδηλώνει και μία άλλη εκπληκτική γεωμετρική σχέση, που ο Σουίνι πιστεύει, ότι μπορεί να είχε διαισθανθεί ο Λεονάρντο πριν από την εποχή του: Αν το ισόπλευρο τρίγωνο ανάμεσα στα πόδια της φιγούρας στον Άνθρωπο του Βιτρούβιου αναπαραχθεί έξι φορές γύρω από τον ομφαλό του δημιουργείται το εξαγωνικό μοτίβο πίσω από την αναλογία περίπου 1,64 – μία τετραεδρική αναλογία – μεταξύ της πλευράς του τετραγώνου και της ακτίνας του κύκλου.

Αυτή η προσέγγιση της τετραεδρικής αναλογίας είναι κρίσιμη, επειδή η αναλογία είναι «μια μαθηματική σχέση που ορίζει τις βέλτιστες χωρικές διατάξεις τόσο σε συνθετικά όσο και σε βιολογικά συστήματα» , όπως τονίζει εξάλλου, ο μελετητής. «Η γεωμετρική κατασκευή του Λεονάρντο κωδικοποίησε με επιτυχία θεμελιώδεις χωρικές σχέσεις στην ανθρώπινη μορφή, καταδεικνύοντας την αξιοσημείωτη ακρίβεια του αναγεννησιακού του οράματος για τη μαθηματική ενότητα μεταξύ της ανθρώπινης μορφής και της φυσικής τάξης», καταλήγει. «Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου αποτελεί απόδειξη της διορατικότητας του Λεονάρντο, ότι οι ανθρώπινες αναλογίες αντανακλούν βαθύτερες μαθηματικές αρχές που διέπουν τη βέλτιστη χωρική οργάνωση».

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Sweeney, R. M. (2025). Leonardo’s Vitruvian Man: modern craniofacial anatomical analysis reveals a possible solution to the 500-year-old mystery. Journal of Mathematics and the Arts, 1–13. https://doi.org/10.1080/17513472.2025.2507568

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews