Η Πύλη των Λεόντων. Από τον τόμο «Μυκήνες» που εντάσσεται στη σειρά «Ο κύκλος των μουσείων» Τι ήταν οι Μυκήνες πριν γίνουν οι Μυκήνες;...
 |
Η Πύλη των Λεόντων. Από τον τόμο «Μυκήνες» που
εντάσσεται στη σειρά «Ο κύκλος των μουσείων» |
Τι ήταν οι Μυκήνες πριν γίνουν οι Μυκήνες; Πώς κατασκευάστηκαν τα πανίσχυρα κυκλώπεια τείχη; Γιατί υπήρχε το έμβλημα των λεόντων στην κεντρική πύλη τους;
Ποιοι ήταν θαμμένοι στον λεγόμενο ταφικό κύκλο Β και συνοδεύονταν από χρυσά κτερίσματα βάρους 14 κιλών; Και τέλος, γιατί οι Μυκήνες ήταν πολύχρυσες;
Μια αρχαιολόγος αφοσιωμένη στον μυκηναϊκό πολιτισμό και στην περιοχή, μια επιστήμονας με λαμπρές επιδόσεις, ανέλαβε να δώσει απαντήσεις, μέσα από τον εξαιρετικό επιστημονικά και αισθητικά τόμο «Μυκήνες» που εντάσσεται στην εκπληκτική σειρά «Ο κύκλος των μουσείων» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Πρόκειται για την Αλκηστη Παπαδημητρίου, έφορο αρχαιοτήτων Αργολίδας.
«Πολλές γενιές επιστημόνων, μετά τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις του Ερρίκου Σλήμαν, επωμίστηκαν το βαρύ φορτίο της δόκιμης αρχαιολογικής έρευνας, της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων των ανασκαφών αλλά και της συντήρησης και προστασίας των μνημειακών καταλοίπων του τόπου που έδωσε το όνομά του σε έναν από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της ελληνικής προϊστορίας», είπε η κ. Παπαδημητρίου κατά τη χθεσινή παρουσίαση του τόμου.
«Ως κορύφωση αυτής της πορείας ανασύστασης της ιστορικής αλήθειας και κοινωνικοποίησης της γνώσης ιδρύθηκε το 2003 ένα νέο τοπικό μουσείο κοντά στον αρχαιολογικό χώρο, με μια εξαιρετική ομάδα υπό την Έλση Σπαθάρη. Αποδεχόμενη την πρόταση αισθάνθηκα πως για μία ακόμη φορά έλαχε σε μένα ο κλήρος να προβάλω τα επιτεύγματα των προγόνων μου και να τιμήσω το τιτάνιο έργο σπουδαίων ερευνητών της αρχαιότητας».
 |
| Η «Μυκηναία», τοιχογραφία από την περιοχή του Θρησκευτικού Κέντρου, 1250 π.Χ. |
 |
| Ανθρωπόμορφο είδωλο που κρατά αντικείμενο που έχει ερμηνευθεί ως διπλός πέλεκυς. (1250-1180 π.Χ.). Ανθρωπόμορφο είδωλο. (1250-1180 π.Χ.). Τα αποκρουστικά είδωλα έχουν ερμηνευτεί ως απεικονίσεις θεοτήτων θηλυκού και αρσενικού γένους, ως «αποτρόπαια», ομοιώματα δηλαδή για τον εξορκισμό κακών δυνάμεων, ως απεικονίσεις λατρευόμενων προγόνων ή και πιστών που επιδίδονται σε λατρευτικές τελετουργίες. Ωστόσο, ό,τι και κι αν απεικόνιζαν τα είδωλα, πρέπει να δεχτούμε πως χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες από τις τελετές που οργάνωνε το ιερατείο. Η μοναδικότητά τους, η συνειδητή επιλογή της τρομακτικής τους όψης, αλλά και το γεγονός ότι ήταν εσωτερικώς κενά, καθιστούν ελκυστική την υπόθεση ότι θα τα περιέφεραν σε κάποιες πομπές στηριγμένα σε κοντάρια. Αν μάλιστα οι τελετές αυτές διαδραματίζονταν τη νύχτα, με το φως των δαυλών, η περιφορά τους θα ήταν ιδιαίτερα υποβλητική. |
 |
| Είδωλο γυναικείας μορφής που αποδίδει θεότητα. (1250-1180 π.Χ.). Αντικείμενα και κτηριακές υποδομές που σχετίζονται με θρησκευτικές τελετουργίες, όπως η εστία, οι βωμοί, οι τοιχογραφίες, τα είδωλα και τα ειδώλια, συναντώνται τόσο στους χώρους των ανακτορικών κέντρων που προορίζονται για τη λατρεία όσο και σε μικρά οικιακά ιερά ή στις οικίες της άρχουσας τάξης. |
 |
| Ελεφαντοστέινο ομοίωμα ανδρικής κεφαλής. (1250-1180 π.Χ.). Το ολόγλυφο κεφάλι, εξαίρετο έργο της μυκηναϊκής ελεφαντουργίας, απεικονίζει μια νεαρή ανδρική μορφή με διάδημα, περιδέραια και περίτεχνη κόμμωση. Τα έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου, με κυρίαρχα τα μεγάλα εκφραστικά μάτια και το σφιγμένο στόμα, αποπνέουν τη σοβαρότητα που ταιριάζει σε ένα θεϊκό πρόσωπο ή τη θεοποιημένη μορφή ενός νεαρού ηγεμόνα. |
 |
| Ελεφαντοστέινο ομοίωμα ανδρικής κεφαλής. (1250-1180 π.Χ.). Το ολόγλυφο κεφάλι, εξαίρετο έργο της μυκηναϊκής ελεφαντουργίας, απεικονίζει μια νεαρή ανδρική μορφή με διάδημα, περιδέραια και περίτεχνη κόμμωση. Τα έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου, με κυρίαρχα τα μεγάλα εκφραστικά μάτια και το σφιγμένο στόμα, αποπνέουν τη σοβαρότητα που ταιριάζει σε ένα θεϊκό πρόσωπο ή τη θεοποιημένη μορφή ενός νεαρού ηγεμόνα. |
Γνωρίζοντας καλά την αρχαία πόλη, η συγγραφέας έκανε μια ολοκληρωμένη περιήγηση στην περιοχή και στο μουσείο. Ο χώρος κατοικείται σύμφωνα με την ίδια από τη νεολιθική εποχή, αλλά η κατοπινή ανάπτυξη δεν άφησε παρά ελάχιστα κατάλοιπα. Εκτεταμένα αρχαιολογικά ευρήματα έχουμε από το 1900 π.Χ. και μετά. Μέχρι το 1600, ο οικισμός ανθεί και επεκτείνεται. Η θέση που έχει επιλεγεί είναι στρατηγική: στο κέντρο της αργολικής πεδιάδας, για έλεγχο της γεωργίας και κρυμμένος δίπλα στα βουνά, όπου βρίσκονται οι κτηνοτρόφοι.
Ο 17ος αιώνας π.Χ. τις βρίσκει πολύχρυσες και τότε αρχίζουν να χτίζονται και τα τείχη. Η δρ Παπαδημητρίου αναφέρει πως ο χρυσός εισρέει ως κορύφωση προηγούμενης δραστηριότητας: είτε εμπλοκής σε πολεμικές επιχειρήσεις είτε εμπόριο μέσω θαλάσσιων οδών. Τα τείχη τα χτίζουν οι Κύκλωπες, μυθικά όντα, των οποίων η καταγωγή όμως, από τη μακρινή Λυκία, λύνει το αίνιγμα. Οι Μυκηναίοι δέχτηκαν βοήθεια από τους Χετταίους. Τόσο το έμβλημα με τους λέοντες όσο και ο ταφικός κύκλος Α, με τις βασιλικές ταφές, υποδηλώνουν την προσπάθεια του ηγεμόνα για επιβολή της εξουσίας του μέσω συμβόλων που έχουν ειδική βαρύτητα. Οι Μυκήνες θάλλουν και επεκτείνονται, μαζί με τα τείχη.
 |
| Σφραγιδόλιθος από αχάτη με παράσταση ανδρικής μορφής και λιονταριού. (1450-1300 π.Χ.). Το κυνήγι του λιονταριού ήταν ιδιαίτερα αγαπητό στους μυκηναίους ηγεμόνες. Η επιλογή του εικονογραφικού αυτού θέματος για τη διακόσμηση κορυφαίων έργων τέχνης της εποχής αποτελεί μια ξεχωριστή μαρτυρία επίδειξης της σωματικής τους ρώμης και ανδρείας όχι μόνο στον πόλεμο αλλά και σε καιρό ειρήνης. |
 |
| Περιδέραιο από χρυσό και αχάτη. (1400-1300 π.Χ.). Η δύναμη και η ευημερία των ηγεμόνων ευνόησε την κατασκευή ειδών πολυτελείας από εξωτικά υλικά, όπως ο χρυσός, ο χαλκός, το ελεφαντόδοντο, η φαγεντιανή και οι ημιπολύτιμοι λίθοι. Ιδιαίτερη θέση κατέχει ανάμεσά τους το ήλεκτρο, το χρυσάφι του Βορρά, που επιβεβαιώνει τις πρώιμες εμπορικές σχέσεις με τον πολιτισμό του Wessex στη νότια Αγγλία και αντανακλάται στο μύθο του Φαέθωνα και των Ηλιάδων. |
Κάποιους αιώνες μετά, οι κάτοικοι «οσμίζονται» κίνδυνο και δημιουργούν ειδική οξυκόρυφη στοά μέσα από την οχύρωση, ώστε να έχουν πρόσβαση σε δεξαμενή νερού όπου καταλήγουν τα όμβρια. Ο κίνδυνος έρχεται λίγο αργότερα και εκείνοι σφραγίζουν τα όσια των οσίων τους, πήλινα λατρευτικά ειδώλια σε ειδικούς χώρους, στους οποίους δεν επιστρέφουν ποτέ. Έτσι τα βρήκε η αρχαιολογική σκαπάνη και τώρα εκτίθενται στο μουσείο.
Ένα μουσείο που έπρεπε να παρουσιάζει τις πολύχρυσες Μυκήνες χωρίς καθόλου χρυσάφι. Ένα κτίριο κόσμημα, με παράθυρα προς τα μυκηναϊκά νεκροταφεία, πλάι στους θολωτούς βασιλικούς τάφους και με πρωτοπόρα έκθεση. Στην οποία πρώτη φορά περιελήφθη σχέδιο πλοίου ώστε να δηλώνεται πως ήταν και θαλασσοπόροι.
482 «κλικ» του Σ. Μαυρομμάτη
Το βιβλίο «Μυκήνες» αριθμεί συνολικά 328 σελίδες και εικονογραφήθηκε με 482 θαυμάσιες φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομμάτη. Τη γενική φροντίδα της έκδοσης είχε η Ειρήνη Λούβρου των εκδόσεων ΟΛΚΟΣ, ο σχεδιασμός και η καλλιτεχνική επιμέλεια έγιναν από τον Δημήτρη Καλοκύρη, τις τυπογραφικές διορθώσεις έκανε ο Παντελής Μπουκάλας, τη μετάφραση στα αγγλικά η Ντέμπορα Καζάζη, την επεξεργασία των εικόνων οι Νίκος Λαγός και Ελίζα Κοκκίνη και τη βιβλιοδεσία ο Γ. Ηλιόπουλος.
Oι φωτογραφίες δίνουν μια εξαιρετική ευκαιρία να δει κανείς από κοντά τη μικροτεχνία των Μυκηνών, όπως τους σφραγιδόλιθους και τα περιδέραια από πολύχρωμους ημιπολύτιμους λίθους, που συχνά επισκιάζονται από τα μεγαλύτερα εκθέματα του μουσείου. Το εξώφυλλο του τόμου κοσμεί ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου, ένα από τα πολλά τερατόμορφα ανθρωπόμορφα είδωλα που βρέθηκαν στον «Ναό» του Θρησκευτικού Κέντρου των Μυκηνών (13ος αι. π.Χ.), έργα μοναδικά, καθώς σε ολόκληρη τη μυκηναϊκή τέχνη δεν υπάρχουν ακριβή παράλληλα.
 |
| Ανθρωπόμορφο είδωλο. (1250-1180 π.Χ.). Τα αποκρουστικά είδωλα έχουν ερμηνευτεί ως απεικονίσεις θεοτήτων θηλυκού και αρσενικού γένους, ως «αποτρόπαια», ομοιώματα δηλαδή για τον εξορκισμό κακών δυνάμεων, ως απεικονίσεις λατρευόμενων προγόνων ή και πιστών που επιδίδονται σε λατρευτικές τελετουργίες. Ωστόσο, ό,τι και κι αν απεικόνιζαν τα είδωλα, πρέπει να δεχτούμε πως χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες από τις τελετές που οργάνωνε το ιερατείο. Η μοναδικότητά τους, η συνειδητή επιλογή της τρομακτικής τους όψης, αλλά και το γεγονός ότι ήταν εσωτερικώς κενά, καθιστούν ελκυστική την υπόθεση ότι θα τα περιέφεραν σε κάποιες πομπές στηριγμένα σε κοντάρια. Αν μάλιστα οι τελετές αυτές διαδραματίζονταν τη νύχτα, με το φως των δαυλών, η περιφορά τους θα ήταν ιδιαίτερα υποβλητική. |
«Στον “Ναό” είχε μια μικρή σκάλα που οδηγούσε σε δωμάτιο, όπου κανείς άνοιγε και έκλεινε. Σε αυτό το δωμάτιο βρέθηκαν τα περισσότερα είδωλα. Φαίνεται πως φυλάσσονταν εκεί πριν και μετά από κάποιες πομπές που διοργανώνονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών τελετών. Την τελευταία φορά, όμως, φυλάχτηκαν και σφραγίστηκαν γιατί κάποιος λόγος υπήρχε. Αν το συνδέσουμε με το τέλος του 13ου αι. π.Χ., οπότε ο μυκηναϊκός πολιτισμός δέχεται ένα ισχυρότατο πλήγμα, θα καταλάβουμε ότι τα σφράγισαν εκεί και δεν κατάφεραν ποτέ να τα ξαναβγάλουν. Αυτό ήταν και καλό γιατί τα ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι που έσκαψαν εκεί», σημείωσε η κα Παπαδημητρίου, ενώ σε σελίδα του τόμου, διαβάζουμε για τα είδωλα: «[…] Ωστόσο, ό,τι κι αν απεικόνιζαν τα είδωλα, πρέπει να δεχτούμε πως χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες από τις τελετές που οργάνωνε το ιερατείο. Η μοναδικότητά τους, η συνειδητή επιλογή της τρομακτικής τους όψης, αλλά και το γεγονός ότι ήταν εσωτερικώς κενά, καθιστούν ελκυστική την υπόθεση ότι θα τα περιέφεραν σε κάποιες πομπές στηριγμένα σε κοντάρια. Αν μάλιστα οι τελετές αυτές διαδραματίζονταν τη νύχτα, με το φως των δαυλών, η περιφορά τους θα ήταν ιδιαίτερα υποβλητική.»
 |
| Κυκλαδικός πιθαμφορέας με διακόσμηση ρυθμού χλωρίδας. (1700-1600 π.Χ.). |
 |
| Πυξίδα με παράσταση σφίγγας (λεπτομέρεια). (1250-1150 π.Χ.). Οι σφίγγες ήταν φανταστικά όντα με έμπνευση από την Ανατολή που είχαν σώμα φτερωτού λιονταριού και κεφάλι γυναίκας. Η σφίγγα των Μυκηνών με το κομψό σώμα και τις λεπτομέρειες από επίθετο λευκό χρώμα αποτελεί ένα εξαίρετο δείγμα του μυκηναϊκού εικονογραφικού ρυθμού, που βεβαιώνει πως ορισμένοι τουλάχιστον μύθοι των ιστορικών χρόνων είχαν ήδη δημιουργηθεί στη Μυκηναϊκή εποχή. |
 |
| Ελεφαντοστέινο ειδώλιο καθιστής ανδρικής μορφής. (1250-1180 π.Χ.). (αριστερά) Ελεφαντοστέινο ομοίωμα χεριού. (1250-1180 π.Χ.). (δεξιά) Τα μικροσκοπικά αριστουργήματα της μυκηναϊκής ελεφαντουργίας βρέθηκαν μαζί με άλλα αντικείμενα από εξωτικά υλικά (ήλεκτρο, φαγεντιανή, υαλόμαζα, ορεία κρύσταλλο και στεατίτη). Πρόκειται προφανώς για έναν «θησαυρό» αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν στις λατρευτικές τελετουργίες του Θρησκευτικού Κέντρου. |
 |
| Μήτρα από κόκκινο στεατίτη. (1250-1180 π.Χ.). Οι λίθινες μήτρες προορίζονταν για τη μαζική κατασκευή κοσμημάτων για τα περίφημα μυκηναϊκά περιδέραια από χρυσό ή υαλόμαζα. Το θεματολόγιό τους ήταν τυποποιημένο και περιελάμβανε φύλλα κισσού, κρίνα, παπύρους, χταπόδια, ναυτίλους και έλικες. Η μήτρα των Μυκηνών ξεχωρίζει για δύο ιδιαίτερα θέματα: έναν δαίμονα μπροστά σε φοινικόδενδρο και τους περίτεχνους κίονες. |
Η νέα έκδοση γίνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και λόγω του μη εμπορικού χαρακτήρα της διανέμεται δωρεάν στις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας, σε βιβλιοθήκες, μουσεία, ερευνητικά κέντρα και φορείς επιστήμης και πολιτισμού στην Ελλάδα. Παράλληλα, με σκοπό την προβολή της Ελλάδας, υλοποιείται ευρύ πρόγραμμα αποστολής στο εξωτερικό που συμπεριλαμβάνει τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, φημισμένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, διεθνείς οργανισμούς και φορείς για τις τέχνες.
Η ηλεκτρονική έκδοση είναι ελεύθερα προσβάσιμη στα ελληνικά και τα αγγλικά από τον ιστότοπο του Ιδρύματος, www.latsis-foundation.org.
Η παρουσίαση έγινε χθες στην αίθουσα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. Στην ομιλία του ο κ. Βαγγέλης Χρόνης, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Ιδρύματος, τόνισε: «Οι εκδόσεις του Κύκλου των Μουσείων τυπώνονται σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα και στέλνονται τιμής ένεκεν σε επιλεγμένους αποδέκτες, υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και μορφωτικούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό».
Δεν υπάρχουν σχόλια