Ο χάλκινος λύχνος της Cortona αποκαλύφθηκε ότι είναι αντικείμενο λατρείας που συνδέεται με τον Διόνυσο

Κάτω πλευρά του χάλκινου λύχνου της Cortona, Museo dell'Accademia Etrusca e della Città di Cortona (MAEC), Cortona. [Credit: Ιστοσελίδα ...

Κάτω πλευρά του χάλκινου λύχνου της Cortona, Museo dell'Accademia Etrusca e della Città di Cortona (MAEC), Cortona.
[Credit: Ιστοσελίδα του MAEC, επιμέλεια: R. Alburz]

Πρόσφατα, οι αρχαιολόγοι επαναξιολόγησαν ένα εξαίσιο εύρημα του αρχαίου πολιτισμού των Ετρούσκων, στην κεντρική Ιταλία. Πρόκειται για ένα συμπαγές, περίτεχνα διακοσμημένο μπρούτζινο λυχνάρι που πιθανολογείται ότι χρησιμοποιούταν στις λατρευτικές τελετές των διονυσιακών μυστηρίων.

Ο λύχνος βρέθηκε σ’ ένα λάκκο, κοντά στην πόλη της Cortona και έχει προβληματίσει έντονα τους μελετητές με το μοναδικό σχεδιασμό και τον μυστηριώδη συμβολισμό του. Μία νέα ανάλυση από μελετητές του πανεπιστημίου της Μελβούρνης, προσφέρει νέα δεδομένα σχετικά μ’ αυτό το αινιγματικό χειροτέχνημα.

Ένα εξαιρετικά περίτεχνο τεχνούργημα

Με ύψος σχεδόν 0,6 μ. και βάρος 58 κιλά, το μπρούτζινο λυχνάρι αναπαριστά μία περίτεχνη αραχνοειδή μορφή, με 16 μορφές διακοσμημένες με κέρατα που μοιάζουν με ταύρου. Για δεκαετίες, οι ειδικοί πίστευαν ότι οι μορφές αυτές αντιπροσώπευαν τον Έλληνα θεό του ποταμού Αχελώου, ωστόσο η ομάδα της Μελβούρνης υποστηρίζει ότι αυτό ήταν παρερμηνεία.

Ο ετρουσκικός λύχνος της Cortona.
 [Credit: Museo dell’Accademia Etrusca e della città di Cortona]

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Αχελώος ήταν ποτάμια θεότητα. Ο Όμηρος τοποθετεί τον Αχελώο πριν από τον Ωκεανό. Οι θάλασσες, οι πηγές και τα νερά που πηγάζουν από τη γη προέρχονται από αυτόν. Αντίθετα, ο Ησίοδος συγκαταλέγει τον Αχελώο στα παιδιά της Τηθύος και του Ωκεανού, στις ποτάμιες θεότητες.

Μια από τις προκλήσεις στην ερμηνεία του λύχνου ήταν η απουσία συγκρίσιμων αντικειμένων στην ετρουσκική ή την αρχαία ελληνική τέχνη, γεγονός που περιόριζε τη δυνατότητα των μελετητών να κάνουν συγκρίσεις. Επιπλέον, η ανακάλυψη του λύχνου χωρίς ερευνητικό πλαίσιο, συνοδευόμενη μόνο από μια ενεπίγραφη χάλκινη πλάκα, περιέπλεξε περαιτέρω τις προσπάθειες κατανόησης του αρχικού του σκοπού.

Η πρόσφατη επανεκτίμηση προτείνει μια συνεκτική αφήγηση για την εικονογραφία της λάμπας. Εξετάζοντας λογοτεχνικές πηγές και εικονογραφικά στοιχεία, οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι διακοσμήσεις του λυχναριού, πιθανότατα απεικονίζουν τον «θίασο», την εκστατική ακολουθία των οπαδών που περιβάλλουν τον θεό Διόνυσο.

Η συμπερίληψη των Σειληνών, των δελφινιών και άλλων μοτίβων υποδηλώνει τη συμμετοχή τους σε συμπόσια και χιουμοριστικές/διθυραμβικές παραστάσεις, ενισχύοντας τη συσχέτιση του λύχνου με τον Διόνυσο και την ακολουθία του.

Επιπλέον, ο κοσμικός συμβολισμός του λύχνου, ο οποίος είχε ήδη επισημανθεί αλλά δεν είχε γίνει πλήρως κατανοητός, ερμηνεύεται τώρα ως αναπαράσταση του κόσμου των μυστηρίων, με τον Διόνυσο να απεικονίζεται ως θεός του ήλιου σε κάθε ένα από τα δεκαέξι τμήματα του ετρουσκικού ουρανού.

Γνωστός ως η ελληνική θεότητα του κρασιού, του γλεντιού και μυστικιστής, ο Διόνυσος απεικονίστηκε συχνά με χαρακτηριστικά βοοειδών, εξηγώντας τις περίεργες φιγούρες με κέρατα που διακοσμούν τον λύχνο.

Κρατήρας από την Ετρουρίαπου απεικονίζει τον Διόνυσο με κέρατα ταύρου, συνοδευόμενο από έναν σάτυρο και μια μαινάδα, αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.
[Credit: Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης]

Η χρονολόγηση του λύχνου ήταν επίσης ένα σημείο διαμάχης, με προηγούμενες εκτιμήσεις να τον τοποθετούν αιώνες αργότερα από τη νέα ανάλυση της ομάδας της Μελβούρνης. Μέσα από συγκριτικές μελέτες, διαπιστώθηκε ότι ο λύχνος κατασκευάστηκε γύρω στο 480 π.Χ., πολύ νωρίτερα από ότι πολλοί είχαν υποθέσει.

Αυτό το αναθεωρημένο χρονολόγιο συνάδει με την ακμή του Ετρουσκικού πολιτισμού, μια πλούσια πολιτιστική παράδοση που άκμασε στην κεντρική Ιταλία πριν τελικά υπαχθεί στην ανερχόμενη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Ο λύχνος, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενδέχεται να είχε χρησιμοποιηθεί σε Διονυσιακές μυστηριακές λατρείες, αποτελώντας ιερό αντικείμενο σε τελετουργίες προς τιμήν του θεού του κρασιού και της πνευματικής υπεροχής.

Ο λύχνος πιθανώς ήταν ένα αντικείμενο που σχετίστηκε  με τη μυστηριώδη λατρεία του Διονύσου, δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Ronak Alburz. Η διακόσμησή του αντιπροσωπεύει το Διονυσιακό θίασο, βυθισμένο ίσως σε μια λατρευτική αναπαράσταση του κόσμου των μυστηρίων στον εορτασμό του Διονύσου.

Η μελέτη αμφισβητεί επίσης την έννοια του "Διονυσιασμού χωρίς Διόνυσο" στην αρχαϊκή Ετρουρία, υποδηλώνοντας ότι προηγούμενες λανθασμένες ταυτίσεις διονυσιακών στοιχείων στην ετρουσκική τέχνη μπορεί να έχουν αποκρύψει την παρουσία του ίδιου του θεού. Επανερμηνεύοντας την εικονογραφία του λύχνου στο πλαίσιο της διονυσιακής λατρείας, οι ερευνητές προσέφεραν μια πιο συνεκτική κατανόηση της συμβολικής του σημασίας.

Επιπλέον, η μελέτη εγείρει ενδιαφέρουσες πιθανότητες σχετικά με την αρχική χρήση του λύχνου, προτείνοντας ότι μπορεί να είχε χρησιμοποιηθεί σε ναό ή ιερό που σχετιζόταν με τον Διόνυσο. Ενώ η ακριβής λειτουργία του λύχνου παραμένει αβέβαιη, ο ρόλος του σε θρησκευτικές τελετουργίες ή μέσα στον τάφο ενός εύπορου μυημένου δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Alburz, Ronak and Tol, Gijs Willem. (2024). “A Re-Evaluation of the Iconography of the Etruscan Bronze Lamp of Cortona” Etruscan and Italic Studies. doi:10.1515/etst-2023-0019

Πηγή: Enikos, Archaeology News