Βρέθηκε τμήμα της χαμένης εξωτερικής σαρκοφάγου του Ραμσή Β’

Θραύσμα σαρκοφάγου (εσωτερική πλευρά). [Credit: K. Cahail (Damarany / Cahail 2016, εικ. 6).] Ένα θραύσμα σαρκοφάγου από την Άβυδο της Αιγύπτ...

Θραύσμα σαρκοφάγου (εσωτερική πλευρά).
[Credit: K. Cahail (Damarany / Cahail 2016, εικ. 6).]

Ένα θραύσμα σαρκοφάγου από την Άβυδο της Αιγύπτου ταυτίστηκε πρόσφατα ως τμήμα της χαμένης εξωτερικής σαρκοφάγου του Φαραώ Ραμσή Β’, η οποία είχε αφαιρεθεί από τον βασιλικό τάφο στην Κοιλάδα των Βασιλέων στο Λούξορ για να επαναχρησιμοποιηθεί κατά την 21η Δυναστεία. Αυτό ισχυρίζεται ο αιγυπτιολόγος Frédéric Payraudau (Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, Γαλλία) στη μελέτη με τίτλο «Le sarcophage de Ramsès II remployé à Abydos!» η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Revue d’Égyptologie 73 (2023).

Ο Payraudau επανεξέτασε ένα κομμάτι κόκκινου γρανίτη που αποτελούσε κατώφλι πόρτας σε ερειπωμένο παλαιοχριστιανικό μοναστήρι του 5ου αι. στη Νότια Άβυδο, το οποίο ανέσκαπτε ομάδα με επικεφαλής τον Ayman Damarany το 2009. Το τμήμα, που δημοσιεύτηκε από τον Damarany σε συνεργασία με τον αιγυπτιολόγο Kevin Cahail το 2016, ταυτίστηκε ως προερχόμενο από σαρκοφάγο η οποία έφερε το όνομα του Μενχεπερέ, Μεγάλου Ιερέα του Άμμωνα, ο οποίος κυβερνούσε ουσιαστικά την Άνω Αίγυπτο σε κάποια φάση της ταραγμένης 21ης Δυναστείας. Ωστόσο, οι ειδικοί σημείωσαν ότι η σαρκοφάγος δεν είχε κατασκευαστεί για τον Μενχεπερέ, καθώς το όνομά του, το οποίο ήταν γραμμένο σε βασιλική δέλτο, επικάλυπτε ένα άλλο όνομα, αυτό του αρχικού κατόχου. «Τα υφολογικά και κειμενολογικά χαρακτηριστικά χρονολογούν την κατασκευή αυτής της σαρκοφάγου στη 19η δυναστεία», σημείωσαν οι Damarany και Cahail, χωρίς να μπορούν να προσδιορίσουν τον αρχικό κάτοχο. Σήμερα, σύμφωνα και με δελτίο τύπου του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, ο Payraudau εξέτασε εκ νέου τα ιερογλυφικά σύμβολα, όντας σε θέση να επιβεβαιώσει ότι αυτά περιείχαν το όνομα του Ραμσή Β’.

Μέχρι τώρα ήταν γνωστό ότι ο τάφος του Ραμσή Β’ στην Κοιλάδα των Βασιλέων είχε λεηλατηθεί εξ ολοκλήρου και η μούμια είχε μεταφερθεί σε ένα ξύλινο φέρετρο από την 21η Δυναστεία (1060-943 π.Χ.). Είναι πλέον βέβαιο, ωστόσο, ότι ο μεγάλος βασιλιάς είχε αρχικά ενταφιαστεί σε μια σειρά από φέρετρα τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο: η μούμια τοποθετήθηκε σε ένα χρυσό φέρετρο (σήμερα χαμένο), το οποίο, με τη σειρά του, τοποθετήθηκε σε μια εσωτερική σαρκοφάγο από αλάβαστρο, η οποία βρίσκεται ακόμη στον τάφο. Η αλαβάστρινη σαρκοφάγος, ωστόσο, τοποθετήθηκε μέσα σε μια άλλη, που τώρα ταυτίζεται με αυτήν από την οποία προέρχεται το θραύσμα από κόκκινο γρανίτη. Μετά τη λεηλασία του τάφου, οι ιερείς με επικεφαλής τον αρχιερέα του Άμμωνα Πινουτζέμ Α’ επανενταφίασαν τη μούμια του Ραμσή Β’ μαζί με εκείνες άλλων βασιλέων και μελών της βασιλικής οικογένειας, σε διαφορετικές τοποθεσίες, με τελευταία τη Βασιλική Κρύπτη όπου βρέθηκε το 1881. Ωστόσο, ο Μενχεπερέ, γιος του Πινουτζέμ, φαίνεται ότι κράτησε για τον εαυτό του τη γρανιτένια σαρκοφάγο από τον άδειο πλέον τάφο του Ραμσή και τη μετέφερε στην Άβυδο, ώστε να τη χρησιμοποιήσει στη δική του ταφή εκεί.

Η πρακτική της επανάχρησης ταφικής σκευής ήταν συνηθισμένη, ενώ εντάσσεται στο γενικότερο πνεύμα επανάχρησης υλικού κατά την αρχαιότητα, για λόγους οικονομίας. Κατά την 21η Δυναστεία και μετά, συγκεκριμένα, ο εξοπλισμός των τάφων προηγούμενων φαραώ επαναχρησιμοποιήθηκε από μεταγενέστερους ηγεμόνες. Ο Φαραώ Ψουσέννης, του οποίου ο τάφος βρέθηκε άθικτος στην Τάνιδα, στην περιοχή του Δέλτα, χρησιμοποίησε μία από τις σαρκοφάγους του γιου και διαδόχου του Ραμσή Β’, Μερενπτάχ. Ωστόσο, η ανακύκλωση των βασιλικών ταφικών αντικειμένων ήταν φαινόμενο προγενέστερο ακόμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και στον τάφο του Τουταγχαμών, πολλά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και η χρυσή προσωπίδα, φέρουν ίχνη τροποποίησης ή χαρακτηριστικά παλαιότερων περιόδων, τα οποία μαρτυρούν ότι τα αντικείμενα αυτά κατασκευάστηκαν αρχικά για ηγεμόνες προηγούμενων ετών, ειδικά της περιόδου της Αμάρνα.

Σημειώσεις

1. Πηγή: Archaeology Newsroom με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Δελτίο Τύπου).

2. Damarany A. / Cahail K.M., «The sarcophagus of the High Priest of Amun, Menkheperre, from the Coptic monastery of Apa Moses at Abydos», Mitteilungen Des Deutschen Archäologischen Instituts Abteilung Kairo (MDAIK) 72 (2016), σ. 11-30.

Πηγή: Αρχαιολογία και Τέχνες