Η έκρηξη της Θήρας είναι προγενέστερη του Φαραώ Αμώσιδος Α΄: μελέτη με ραδιοάνθρακα λύνει αρχαίο μυστήριο στην αιγυπτιακή χρονολογία

Οι γαλάζιοι πίθηκοι στις θηραϊκές τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι, το οποίο θάφτηκε από την έκρηξη της Θήρας. Εκτίθενται στο Μουσείο ...

Οι γαλάζιοι πίθηκοι στις θηραϊκές τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι, το οποίο θάφτηκε από την έκρηξη της Θήρας. Εκτίθενται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στη Σαντορίνη. [Credit: Ad Meskens / CC BY-SA 4.0]

Μια νέα ανάλυση ραδιοχρονολόγησης έλυσε τελικά μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συζητήσεις της αρχαιολογίας: πότε συνέβη η τεράστια έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας σε σχέση με τη δυναστική χρονολογία της αρχαίας Αιγύπτου. 

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο PLOS ONE από μια διεθνή ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Ben-Gurion του Negev και του Πανεπιστημίου του Groningen, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μινωική έκρηξη συνέβη πριν από τον Φαραώ Άμωσις Α', τον ιδρυτή της 18ης Δυναστείας της Αιγύπτου.

Η έκρηξη της Θήρας, μία από τις μεγαλύτερες εκρήξεις των τελευταίων 10.000 ετών, κατέστρεψε τον μινωικό πολιτισμό, έθαψε την πόλη του Ακρωτηρίου και προκάλεσε τσουνάμι σε όλο το Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο. Οι ερευνητές προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να συνδέσουν αυτό το γεγονός με την αιγυπτιακή ιστορία. Κάποιοι πίστευαν ότι συνέπεσε με τις αρχές του Νέου Βασιλείου και το συνέδεσαν με τη «Στήλη της Καταιγίδας» του Αμώσιδος, η οποία περιγράφει σκοτεινούς ουρανούς και βίαιες καταιγίδες.

Πλίνθος (EA 32689, Βρετανικό Μουσείο) από τον ναό του Αμώσιδος στην Άβυδο, με την σφραγίδα με το όνομα του θρόνου του Αμώσιδος, Nebpehtyra.
[Credit: Φωτογραφία του H.J. Bruins, 2018. © The Trustees of the British Museum, Λονδίνο; CC BY-NC-SA 4.0]

Ωστόσο, η νέα έρευνα δείχνει ότι η έκρηξη συνέβη πριν από τη βασιλεία του Αμώσιδος και την τοποθετεί στη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδο — μια κατακερματισμένη εποχή πριν από την επανένωση της Αιγύπτου. Αυτό αποκλείει την πιθανότητα η καταιγίδα που περιγράφει ο Άμωσις να προκλήθηκε από το ηφαιστειακό νέφος της Θήρας.

Για να επιλύσουν τη διαμάχη, οι καθηγητές Hendrik J. Bruins και Johannes van der Plicht έλαβαν τη σπάνια άδεια να αναλύσουν αιγυπτιακά αντικείμενα που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Petrie στο Λονδίνο. Ανέλυσαν ένα πλίνθο με το όνομα του θρόνου του Αμώσιδος, Nebpehtyra, από τον ναό του στην Άβυδο, ένα λινό σάβανο της βασίλισσας Satdjehuti και διάφορα ξύλινα shabtis (αρχαία αιγυπτιακά ταφικά αγαλματίδια που τοποθετούνταν στους τάφους για να υπηρετούν τον νεκρό στην «μετά θάνατον ζωή») από τη Θήβα που χρονολογούνται από τη 17η Δυναστεία.

Οι ερευνητές πήραν ένα δείγμα από άχυρο που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των πλίνθων και το χρονολόγησαν με ακρίβεια. Η ραδιοχρονολόγηση του αχύρου και ενός από τα shabtis δείχνει ότι ο Άμωσις βασίλεψε αργότερα από ό,τι πιστευόταν μέχρι τώρα — γύρω στο 1539 π.Χ. και όχι κοντά στο 1580 π.Χ. Αυτό υποστηρίζει μια «χαμηλή χρονολογία» για την αρχή του Νέου Βασιλείου.

Ουσάμπτι (UC 40179) από την αρχαία Θήβα, που σχετίζεται με την αρχή της 18ης Δυναστείας.
[Credit: H.J. Bruins (2017), δημοσιεύθηκε με την άδεια του Μουσείου Αιγυπτιακής και Σουδανικής Αρχαιολογίας Petrie, University College London, υπό άδεια CC BY].

Η σύγκριση αυτών των νέων αιγυπτιακών ημερομηνιών με τις καθιερωμένες και μη βαθμονομημένες ημερομηνίες ραδιοάνθρακα για τη Θήρα — συμπεριλαμβανομένων δειγμάτων από τους απανθρακωμένους σπόρους του Ακρωτηρίου, μια ελιά θαμμένη στην τέφρα και οστά ζώων από στρώματα τσουνάμι στην Κρήτη — αποκάλυψε ότι όλα τα δείγματα της Θήρας είναι παλαιότερα. Επομένως, η έκρηξη συνέβη δεκαετίες πριν από τη βασιλεία του Αμώσιδος και την ίδρυση της 18ης Δυναστείας.

Αυτό το εύρημα όχι μόνο αναιρεί τη θεωρία της Στήλης της Θύελλας, αλλά και επεκτείνει την εκτιμώμενη διάρκεια της Δεύτερης Ενδιάμεσης Περιόδου. Είναι σύμφωνο με προηγούμενες γενεαλογικές μελέτες που δείχνουν ότι η μετάβαση της Αιγύπτου από το Μέσο στο Νέο Βασίλειο χρειάστηκε περισσότερο χρόνο από ό,τι είχε προηγουμένως υποτεθεί.

Ασβεστολιθική κεφαλή του Φαραώ Αμώσιδος Α΄, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης

Η μελέτη καταδεικνύει πώς η ραδιοχρονολόγηση μπορεί να εξισορροπήσει τη γεωλογική και την ιστορική χρονολογία. Συνδέοντας τα αρχαιολογικά ευρήματα της Αιγύπτου με τα ηφαιστειακά στοιχεία, οι επιστήμονες έλυσαν τελικά μια διαμάχη που συνεχίζονταν για γενιές. Η έκρηξη της Θήρας, που για πολύ καιρό θεωρείτο ότι συνέπεσε με το Νέο Βασίλειο της Αιγύπτου, στην πραγματικότητα συνέβη πριν από αυτό — μια καταστροφή που αναδιαμόρφωσε τον κόσμο του Αιγαίου αιώνες πριν ο Φαραώ Άμωσις Α' ξεκινήσει τη χρυσή εποχή της Αιγύπτου.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Bruins, H. J., & van der Plicht, J. (2025). The Minoan Thera eruption predates Pharaoh Ahmose: Radiocarbon dating of Egyptian 17th to early 18th Dynasty museum objects. PloS One, 20(9), e0330702. doi:10.1371/journal.pone.0330702

Πηγή: Archaeology News