Χρωματιστά «μολύβια» 42.000 ετών δείχνουν ότι οι Νεάντερταλ έκαναν τέχνη

Δεν είναι μαρκαδόροι αλλά πρόκειται για εντυπωσιακά ευρήματα. [Credit: d'Errico et al., Science Advances 2025 (CC BY 4.0); modified by I...

Δεν είναι μαρκαδόροι αλλά πρόκειται για εντυπωσιακά ευρήματα.
[Credit: d'Errico et al., Science Advances 2025 (CC BY 4.0); modified by IFLScience]

Οι Νεάντερταλ δεν ήταν υποδεέστερα όντα χωρίς φαντασία, πολιτισμό και δημιουργικότητα όπως φαίνεται από μια νέα αρχαιολογική ανακάλυψη στην Ουκρανία. Οι μακρινοί μας συγγενείς δεν ήταν απλώς οι κυνηγοί της λίθινης εποχής, αλλά άφησαν και το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορία της τέχνης. Μια μικρή, κιτρινωπή πέτρα, σμιλεμένη και μυτερή σαν κηρομπογιά, ηλικίας τουλάχιστον 42.000 ετών, δείχνει ότι οι Νεάντερταλ δεν περιορίζονταν σε πρακτικά εργαλεία, αλλά χρησιμοποιούσαν χρώμα για να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν.

«Μολύβια» από ώχρα

Η ανακάλυψη αυτή που περιγράφεται στο περιοδικό Science Advances προέκυψε μέσα από την ανάλυση 16 ορυκτών κομματιών ώχρας που χρησιμοποιούνταν ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Τα αντικείμενα εξετάστηκαν με μικροσκοπικές και χημικές τεχνικές και οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αρκετά από τα δείγματα είχαν υποστεί προσεκτική επεξεργασία: λείανση, χάραξη ακόμη και επαναδιαμόρφωση, δείχνοντας ότι δεν ήταν απλά πετρώματα που έτυχε να βρεθούν εκεί – ήταν εργαλεία που κάποιος είχε δημιουργήσει σκόπιμα.

Όπως διαβάζουμε στο IFL Science, το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν ένα μικρό, επίμηκες κομμάτι κίτρινης ώχρας, με σμιλεμένη μύτη. Το μέγεθός του θυμίζει σύγχρονη κηρομπογιά και φέρει ίχνη χρήσης που υποδηλώνουν ότι ακονιζόταν επανειλημμένα για να διατηρήσει την αιχμή του. Η φθορά στην επιφάνεια αποκαλύπτει ότι χρησιμοποιήθηκε με πίεση πάνω σε κάποια άλλη επιφάνεια, πιθανότατα για να σχηματίσει γραμμές ή σύμβολα. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για ένα εργαλείο καθημερινής χρήσης, αλλά για ένα αντικείμενο που σχεδιάστηκε και συντηρήθηκε με σκοπό τη δημιουργία σημαδιών – ίσως πάνω σε πέτρα, σε δέρμα ή σε σώμα.

Αυτές οι εικόνες δείχνουν τα σημάδια που έχουν γίνει στο κομμάτι ώχρας και υποδηλώνουν τη χρήση του ως εργαλείου σχεδίασης.
[Credit: d'Errico et al., Science Advances 2025 (CC BY 4.0)]

Δύο ακόμη κομμάτια ώχρας παρουσίασαν σημάδια επεξεργασίας για μη πρακτικούς λόγους. Το ένα ήταν ένα κόκκινο θραύσμα, πιθανό τμήμα μεγαλύτερου εργαλείου τύπου μολυβιού, και το άλλο μια επίπεδη πέτρα με χαράξεις και λείανση που παραπέμπει σε επαναλαμβανόμενη, τελετουργική ίσως χρήση. Αν και η ώχρα μπορεί να έχει και πρακτικές εφαρμογές – στην κατεργασία δερμάτων, στην προστασία υλικών ή ως αντισηπτικό – η στοχευμένη διαμόρφωση και η επιμονή στη συντήρηση αυτών των αντικειμένων οδηγούν τους ειδικούς στην υπόθεση της τελετουργικής χρήσης.

Δεν έτυχε, πέτυχε

Η ύπαρξη μυτερών, επιμελώς επεξεργασμένων χρωστικών εργαλείων που επαναχρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία. Όταν ένα κοινό ορυκτό μετατρέπεται σε εργαλείο έκφρασης και φυλάσσεται προσεκτικά, αυτό υποδηλώνει όχι μόνο τεχνική γνώση, αλλά και πρόθεση. Η τέχνη και το σύμβολο δεν εμφανίζονται απότομα· είναι μέρος μιας εξελικτικής πορείας που η ανακάλυψη αυτή φωτίζει με νέα δεδομένα.

Το εύρημα αυτό ενισχύει την άποψη ότι η συμβολική συμπεριφορά δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του Homo sapiens. Οι Νεάντερταλ φαίνεται, τελικά, πως χρησιμοποιούσαν χρώμα για να εκφράσουν ταυτότητα, να μεταδώσουν ιδέες ή να δηλώσουν συμμετοχή σε κάποια ομάδα. Η ύπαρξη αντικειμένων που διατηρούνταν και επαναλαμβανόμενα τροποποιούνταν δείχνει σχέδιο και πρόθεση, αλλά και κοινωνική σημασία – στοιχεία που μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν πιστευόταν πως αφορούν τη ζωή των πρωτόγονων συγγενών του ανθρώπου. 

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Francesco d’Errico et al., Evidence for symbolic use of ochre by Micoquian Neanderthals in Crimea. Sci. Adv.11, eadx4722(2025). DOI:10.1126/sciadv.adx4722

Πηγή: Στ. Αρτεμάκης, Flash