O Περικλής, μια μορφή γνώριμη από τις σελίδες των σχολικών εγχειριδίων και των βιβλίων για την αρχαία Ελλάδα, έχει το σπάνιο προ...
O Περικλής, μια μορφή γνώριμη από τις σελίδες των σχολικών εγχειριδίων και των βιβλίων για την αρχαία Ελλάδα, έχει το σπάνιο προνόμιο να ενσαρκώνει μόνος του έναν «αιώνα». Στο όνομά του συνοψίζεται το απόγειο της αρχαίας Αθήνας και η άνθηση της πρώτης δημοκρατίας στην ιστορία.
Το αινιγματικό πρόσωπό του γνωστό από μια προτομή της ρωμαϊκής εποχής, φαντάζει σαν πρόκληση για τον ιστορικό, το να τολμήσει κάποιος να ασχοληθεί με μια τέτοια μνημειώδη μορφή συνεπάγεται προφανώς κάποιο ρίσκο: Μπορεί να περιπλανηθεί για πολύ καιρό στον ωκεανό μιας πληθωρικής ιστοριογραφίας, με κίνδυνο να μη φτάσει ποτέ στο λιμάνι.
Είναι γεγονός ότι, στην εποχή του Περικλή, η Αθήνα ήταν το επίκεντρο ενός έντονου πολιτικού και πολιτιστικού αναβρασμού: η άμεση δημοκρατία ενισχύθηκε και θεμελιώθηκε σε βάσεις ανθεκτικές στο χρόνο. Η Ακρόπολη καλύφθηκε από μεγαλοπρεπή μνημεία, τα οποία ακόμα και στα δικά μας μάτια, διακηρύσσουν την ακμή της αρχαίας Ελλάδας. Η Αθηναϊκή δημοκρατία αγνοούσε παντελώς τα δικαιώματα του ανθρώπου και ενδιαφερόταν μόνο για τα δικαιώματα του πολίτη: Την εποχή του Περικλή, η πολιτική κοινότητα παρέμενε μια κλειστή λέσχη, από την οποία είχαν αποκλειστεί οι δούλοι, οι μέτοικοι και οι γυναίκες. Από την άλλη οι Αθηναίοι πολίτες, δεν δίσταζαν να φερθούν ως τύραννοι στους συμμάχους τους, στο πλαίσιο μιας ολοένα και πιο ηγεμονικής θαλασσοκρατίας.
Στο βιβλίο του Βενσάν Αζουλέ, Περικλής, η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπό τη δοκιμασία ενός μεγάλου ανδρός, που κυκλοφορεί σε μετάφραση Δημήτρη Δημακόπουλου, από τις εκδόσεις Πόλις, βλέπουμε ένα αξέχαστο πορτρέτο του Περικλή και της ταραγμένης εποχής του, ρίχνοντας φως στην ισχυρή του οικογένεια, στην αγάπη τους για τις τέχνες και στην απαράμιλλη επιρροή του στην πολιτική και τον πολιτισμό της Αθήνας, αναγνωρίζοντας τα επιτεύγματα αλλά και τις αποτυχίες του.
Επιλέξαμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα
Ο Περικλής και η πολιτική σκηνή
Ο Περικλής ήταν συγγενής του Κλεισθένη και γιαυτό το λόγο διέθετε το πλεονέκτημα μιας λαμπρής καταγωγής. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τα νεανικά του χρόνια. Οι Αθηναίοι είχαν εξοστρακίσει τον πατέρα του Ξάνθιππο, ψηφίζοντας τον εξοστρακισμό του, όπως προέβλεπε ένας θεσμός που, για να αποτρέψει την επάνοδο της τυραννίδας, επέτρεπε την προσωρινή απομάκρυνση ενός μέρους της ελίτ, αν κρινόταν πως είχε αποκτήσει υπερβολική ισχύ.
 |
| Αναξαγόρας και Περικλής του Ογκιστέν Λουί Μπελ |
Ο Περικλής έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην πολιτική σκηνή, ίσως ως κατήγορος του Κίμωνα, το 463 π.Χ. Με την οριστική απομάκρυνση εκείνου του τόσο ενοχλητικού αντιπάλου, ο Περικλής διαδραμάτιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στην πόλη, ενώ παράλληλα εδραιωνόταν η δημοκρατία. Ωστόσο η εξουσία του δεν υπήρξε ποτέ αδιαφιλονίκητη, σε πρώτη φάση δέχτηκε τις επιθέσεις ενός συγγενή του Κίμωνα του Θουκυδίδη και παρέμενε στόχος έντονης κριτικής, όπως μαρτυρούν οι διώξεις των ανθρώπων του στενού του περιβάλλοντος, -ανάμεσά τους, η Ασπασία, ο Φειδίας, ο Αναξαγόρας.
Ο Περικλής υπερασπίσθηκε σθεναρά τα αθηναϊκά συμφέροντα στους κόλπους της συμμαχίας της Δήλου. Όταν η επιρροή του έφθασε στο απόγειό της, το κοινό ταμείο μεταφέρθηκε στην ακρόπολη: οι Αθηναίοι μπορούσαν στο εξής να αντλούν πόρους κατά βούληση, για να χρηματοδοτήσουν τη λειτουργία της δημοκρατίας. Οι εξελίξεις αυτές επόμενο ήταν να προκαλέσουν έντονη δυσαρέσκεια μεταξύ των συμμαχικών πόλεων, αφού άλλωστε ο περσικός κίνδυνος είχε αποτραπεί ήδη από τη δεκαετία του 460 π.Χ. Με την Κάλλειο ειρήνη δεν υπήρχε λόγος ύπαρξης της συμμαχίας. Η Αθήνα αρνήθηκε να διαλύσει έναν συνασπισμό από τον οποίο αντλούσε κέρδη και ο Περικλής κατέστειλε χωρίς ενδοιασμό τις εξεγέρσεις που ακολούθησαν: την εξέγερση της Εύβοιας και τον πολύχρονο πόλεμο εναντίον της Σάμου.
Στον Πελοποννησιακό πόλεμο ο Περικλής ήταν εκείνος που καθόρισε τη στρατηγική, η οποία στα πρώτα χρόνια του πολέμου, επέτρεψε στους Αθηναίους να αντισταθούν στην αριθμητική υπεροχή και το πανίσχυρο πεζικό των Πελοποννησίων. Χάρη στη ναυτική τους υπεροχή και την απόρθητη αμυντική τους θωράκιση, οι Αθηναίοι έδειχναν ότι είχαν πολλές ποθανότητες να νικήσουν. Η μεγάλη επιδημία, όμως έπληξε την πόλη το 430 π.Χ. και ένα χρόνο αργότερα πέθανε ο Περικλής.
Κατασκευάζοντας μια ιστορική μορφή στην αρχαιότητα
Είναι ελάχιστες οι αρχαιολογικές και επιγραφικές πηγές που φωτίζουν τη δράση του Περικλή. Κανένα ψήφισμα που εισηγήθηκε δε σώθηκε και μόνο δυο επιγραφές αναφέρουν το όνομά του. Η πρώτη μας υπενθυμίζει ότι χρηματοδότησε τη διδασκαλία των Περσών και η δεύτερη αναφέρει την συμβολή του στην κατασκευή μιας κρήνης στην Ελευσίνα.
 |
| Στο έργο του Βικτόρ Λερού, ο περικλής και η Ασπασία θαυμάζουν το άγαλμα της Αθηνάς στο εργαστήριο του Φειδία |
Ο Ηρόδοτος δεν τον αναφέρει παρά μια φορά στο έργο του, παρόλο που τον παρουσιάζουν ως ένθερμο υποστηρικτή του Περικλή. Όσο ζούσε ο Περικλής, οι κωμωδιογράφοι όπως ο Κρατίνος ή ο Έρμιππος δεν έχαναν την ευκαιρία να τον σατιρίζουν στο θέατρο. Οι κωμικοί ποιητές του καταλογίζουν τυραννική συμπεριφορά και κατακρίνουν κυρίως τις προσωπικές του σχέσεις, που είχαν ολέθριες συνέπειες στην πόλη. Στη σκηνή του θεάτρου ο Περικλής εμφανίζεται άλλοτε σαν παντοδύναμος αρχηγός και άλλοτε σαν μαριονέτα στα χέρια των φίλων του όπως ο Δάμων, ή της ερωμένης του Ασπασίας.
Η ερμηνεία των σωζομένων αποσπασμάτων από το έργο του Ίωνα και του Στησιμβρότου είναι εξίσου δυσχερής. Ο Ίων επικρίνει τη στάση του Περικλή ιδίως κατά τη διάρκεια του πολέμου με τη Σάμο.
Ο Θουκυδίδης δεν πραγματεύεται λεπτομερώς παρά τα δυο τελευταία χρόνια της ζωής του. Τον αναφέρει μόνο στο βαθμό που εμπλέκεται με τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Εξάρει βεβαίως την σφραγίδα που άφησε ο Περικλής στον πολιτικό βίο της Αθήνας. Οι πηγές του 4ου αιώνα εξακολουθούν να ταλαντεύονται ανάμεσα στο εγκώμιο και τον ψόγο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις η θεώρηση των φιλοσόφων είναι αρνητική. Στο έργο των μαθητών του Σωκράτη, ο Περικλής γίνεται θέμα για πολιτικό και φιλοσοφικό στοχασμό και εξελίσσεται σύντομα σε αρνητικό πρότυπο. Ο Αντισθένης τον επικρίνει ανοιχτά και λούζει με βρισιές την Ασπασία. Ο Πλάτων τον παρουσιάζει ως επικίνδυνο δημαγωγό και οι σωκρατικοί τον αντιμετωπίζουν ως παράδειγμα προς αποφυγή.
Στο άλλο άκρο, οι Αττικοί ρήτορες τείνουν να υμνούν τον Περικλή, μολονότι η μορφή του καλύπτεται από την εκθαμβωτική αύρα του Σόλωνα.
Στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, ο Αριστοτέλης και η σχολή του προτείνουν ένα πιο σύνθετο και αντιφατικό πορτρέτο του Περικλή. Στα Πολιτικά, ο φιλόσοφος τον παρουσιάζει ως ενσάρκωση της σύνεσης, της φρονήσεως και της ικανότητας να στοχάζεται σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.
Από την άλλη ο συγγραφέας της Αθηναίων Πολιτείας, αποδοκιμάζει ανεπιφύλακτα τη θέσπιση μισθού και κατηγορεί τον Περικλή, ότι επιδίωξε με τον τρόπο του να εξαγοράσει τον όχλο.
 |
| Περικλής και Ασπασία |
Στον Βίο του Περικλή, ο Πλούταρχος, επέλεξε να τοποθετήσει τον Περικλή αντικριστά στον Φάβιο Μάξιμο, στο όνομα της σύνεσης που χαρακτήριζε και τους δυο. Μεταφέρει και τα εγκώμια και τους ψόγους και διατυπώνει μια αντιφατική κρίση για τον Περικλή. Για να επιλύσει αυτή την αντίφαση ο Πλούταρχος επιλέγει μια τεχνητή διαίρεση του βίου του Περικλή σε δύο μέρη: στο πρώτο τον παρουσιάζει σαν ολέθριο δημαγωγό που πολλαπλασιάζοντας τα δώρα του στον όχλο τον κάνει να αποκτά ολέθριες συνήθειες, στο δεύτερο να αλλάζει ριζικά στάση όταν εδραιώθηκε η θέση του και να χαλιναγωγεί τις λαϊκές προσδοκίες.
Την ίδια περίπου εποχή, στην περιήγησή του, ο Παυσανίας υιοθετεί μια ριζικά διαφορετική οπτική και ενώ εγκωμιάζει τους στρατιωτικούς άθλους του Θεμιστοκλή, του Ξανθίππου και του Κίμωνα, εκφράζει την περιφρόνησή του για τους υπαίτιους του πελοποννησιακού Πολέμου, ιδίως τους πιο διακεκριμένους ανάμεσά τους, θεωρώντας τους δολοφόνους και καταποντιστές της Ελλάδας.
Ο Περικλής και ο έρωτας
Στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο, ο έρως δεν αντιστοιχεί σε ένα ρομαντικό συναίσθημα και δεν παραπέμπει στις παστέλ αποχρώσεις του φαντασιακού που συνδέεται σήμερα με τον «έρωτα». Ομόφυλος ή ετερόφυλος, ο έρως είναι, πάνω από όλα, μια δύναμη που ενώνει και μερικές φορές χωρίζει.
 |
| Ασπασία της Μιλήτου |
Η ζωή του Περικλή συνδυάζει αυτές τις δυο αντιφατικές όψεις του έρωτα. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, ο Περικλής κατόρθωνε να εξάπτει τον πόθο του πλήθους, ενώ παράλληλα είχε υποστηρίξει μια ερωτική αγωγή του πολίτη, φτάνοντας στο σημείο να ζητήσει από τους Αθηναίους να αγαπήσουν την πόλη τους όπως ένας εραστής αγαπά τον ερωμένο του. Η εξουσία του είχε μια καθαρά ερωτική διάσταση : οι πολίτες δεν ήταν μόνο ερωτευμένοι με την πόλη τους αλλά και με τον αρχηγό τους. Ο Περικλής κατηγορήθηκε ότι είχε γευτεί τις απολαύσεις όλου του φάσματος των ετερόφυλων σχέσεων φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να εκθέσει την πόλη με τις πολυάριθμες παραβατικές του σχέσεις. Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούσαν όχι μόνο ότι χρησιμοποιούσε τη γοητεία του για να παρασύρει τις συζύγους των άλλων μα και πως αφηνόταν ο ίδιος να αποπλανηθεί από καλλονές που τον μεταχειρίζονταν σαν άβουλο ανδρείκελο.
Η Ασπασία συγκέντρωσε στο πρόσωπό της τα καταιγιστικά πυρά των επικρίσεων που απευθύνονταν στον Περικλή. Είναι μια αινιγματική μορφή την οποία αποκαλούσαν φιλόσοφο ή πόρνη.
Ο Πλούταρχος απηχεί τις φήμες για την αμφιλεγόμενη διαγωγή του Περικλή σε πολλά σημεία του Βίου του. Πρώτα απ΄ όλα οι αντίπαλοι τον κατηγορούσαν ότι χρησιμοποιούσε τον Φειδία σαν μεσάζοντα ή ακόμα και ως προμηθευτή θυμάτων για σεξουαλική κατανάλωση. Ο γλύπτης συκοφαντήθηκε ότι υποδεχόταν για λογαριασμό του Περικλή ελεύθερες γυναίκες.
 |
| Η Ασπασία της Μιλήτου, έργο του Χένρι Χάλιντέι. |
Οι κωμικοί ποιητές τον παρουσιάζουν ως ακόλαστο και σύμφωνα με τις φήμες που διαδίδονταν στο θέατρο είχε κηλιδώσει την τιμή της συζύγου του Μενίππου. Ως μοιχός, ο Περικλής θα μπορούσε να θανατωθεί χωρίς καν να περάσει από δίκη. Ο Στσίμβροτος διαδίδει χωρίς να κρύβει την έχθρα του για τον Περικλή ότι έφτασε στο σημείο να πλαγιάσει με την γυναίκα του γιού του, του Ξανθίππου. Οι κωμικοί ποιητές έχουν παρουσιάσει τον Περικλή ως βασιλιά των Σατύρων, αφήνοντας έναν σαφέστατο υπαινιγμό για τη δήθεν αχαλίνωτη σεξουαλικότητά του.
Από όλες αυτές τις ιστορίες υπάρχει μια που θριαμβεύει μέσα στους αιώνες και συνοψίζεται σε μια φράση: Ο Περικλής «πήρε για σύντροφο την Ασπασία και την αγάπησε πολύ».
Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια