Ανασκάπτοντας στον Ψηλορείτη...

2016. Στην ανασκαφή του Κεντρικού Κτιρίου της Ζωμίνθου. Ένα σπίτι γεμάτο αναμνήσεις είναι το διαμέρισμα στη Δροσιά της Έφης Σαπουνά - ...

2016. Στην ανασκαφή του Κεντρικού Κτιρίου της Ζωμίνθου.

Ένα σπίτι γεμάτο αναμνήσεις είναι το διαμέρισμα στη Δροσιά της Έφης Σαπουνά - Σακελλαράκη. Εκατοντάδες βιβλία, αναμνηστικά, ωραίους πίνακες, φωτογραφίες του Γιάννη Σακελλαράκη. Είναι παντού παρών.

Από νεαροί μαζί στις ανασκαφές, τώρα συνεχίζει μόνη στα βουνά της Κρήτης την ανασκαφή τους στη Ζώμινθο, υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Καθισμένη στην αγαπημένη της πολυθρόνα μιλάει γι’ αυτά τα έξι μοναχικά χρόνια μετά τον θάνατο του συντρόφου της. Ο χαριτωμένος Οθέλλος την ακολουθεί, διεκδικώντας το χάδι της. «Ο “υποδιευθυντής”, έτσι τον φωνάζουν στην ανασκαφή» λέει γελώντας. Το αρχείο που δώρισε στη Γεννάδειο, το οποίο περιλαμβάνει κείμενα και σημαντική αλληλογραφία με κορυφαίους της αρχαιολογίας, καθώς και σημαντικούς φίλους, τους πέντε τόμους της ανασκαφής του Γ. Σακελλαράκη στα Κύθηρα που ολοκλήρωσε, τους τρεις τόμους του Ιδαίου Άντρου, τη συγκινητική έκδοση της Βικελαίας Βιβλιοθήκης. Έπειτα ξετυλίγει το κουβάρι της ζωής της. Ένα μικρό μέρος γιατί το μεγαλύτερο θα το διαβάσουμε στο βιβλίο που ετοιμάζει και θα κυκλοφορήσει από τον «Ίκαρο» στις γιορτές, με τίτλο «Όταν μίλησε ο χρόνος».

Ο Γιάννης Σακελλαράκης και η Έφη Σαπουνά, αληθινοί κοσμοπολίτες της αρχαιολογίας, είχαν μια διαδρομή που θα ζήλευαν πολλοί: απίστευτες χαρές, ανακαλύψεις, απογοητεύσεις, νίκες, επιστημονικές αναμετρήσεις, συναδελφικές «προδοσίες», ταξίδια, συναντήσεις με κορυφαίους συναδέλφους τους αλλά και της τέχνης γενικότερα. Αλλά ας αφήσουμε την ίδια να μιλήσει στην «Κ» για όσα έζησε, με εκείνη την ξεχασμένη αρχοντιά άλλων καιρών:

Η ανακάλυψη της ανθρωποθυσίας. Ήταν το 1979 στα Ανεμόσπηλια, κοντά στις Αρχάνες, όταν μελετώντας την τοπογραφία βρεθήκαμε μπροστά σε ένα θαύμα. Είχα βρει –όπως έλεγε πάντα ο Γιάννης– ένα κομμάτι «ιερού κέρατος». Πράγματι, ήταν μια ανθρωποθυσία των μινωικών χρόνων. Ποτέ ώς τότε αλλά και τώρα δεν είχε βρεθεί μια τόσο οφθαλμοφανής θυσία. Το θύμα σε εμβρυακή στάση, πάνω σε ένα βωμό, με το μαχαίρι καρφωμένο στον λαιμό του.

Καλέσαμε ειδικούς. Το National Geographic έστειλε ιατροδικαστές και ανθρωπολόγους. Το θύμα ήταν ένας νέος από βασιλική γενιά και ο θύτης εξίσου σημαντικός, φορούσε ένα δαχτυλίδι από σίδηρο και μια εξαιρετική σφραγίδα με την παράσταση πλοίου. Βρέθηκε σε στάση πυγμάχου, η στάση του ανθρώπου όταν σκοτώνεται από κάτι που πέφτει από πάνω του. Στη γωνία ήταν μια ιέρεια, ένας ακόμη στην είσοδο που είχε το αγγείο με το αίμα, σε ένα ναό ιδιαίτερο, με ένα ξόανο στο διπλανό δωμάτιο. Οι σεισμικές δονήσεις οδήγησαν τους κατοίκους σ’ αυτή την ύστατη πράξη προκειμένου να εξευμενιστούν οι θεοί. Όμως με την ολοκλήρωση της θυσίας έγινε μεγάλος σεισμός, κατέρρευσε το κτίριο, θάβοντας το θύμα που είχε ακόμη το μαχαίρι στον λαιμό, τον θύτη και την ιέρεια. Η ανακάλυψη παρουσιάστηκε θριαμβευτικά στο Metropolitan Museum και στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας. Κανένας ξένος επιστήμονας δεν αιφνιδιάστηκε. Από όλους έγινε αποδεκτό, εκτός από κάποιους της ελληνικής πανεπιστημιακής κοινότητας που έστησαν μια «δίκη» όταν επιστρέψαμε. Ξέραμε ότι θα χάναμε τις πανεπιστημιακές έδρες που διεκδικούσαμε τότε, ο Γιάννης στην Αθήνα κι εγώ στη Θεσσαλονίκη. Είπαμε όμως: μας ενδιαφέρει η έδρα ή η αλήθεια; Φυσικά το δεύτερο. Δεν προδώσαμε ποτέ την εφηβεία μας.

Ζήσαμε πολλά καλά. Δουλέψαμε σκληρά μαζί επί 45 χρόνια. Εγώ άρχισα από την Ακρόπολη ως φοιτήτρια, έπειτα ο Γιάννης με πήρε στο Ναύπλιο, στην Κρήτη, στη Ζάκρο όπου δουλέψαμε με τον Πλάτωνα. Οι φίλοι μας ήταν εκλεκτοί.

Ο Άγγελος Δεληβοριάς, η Μαρίνα Καραγάτση, ο Γιάννης Κουνέλλης, ο Μάνος Χατζιδάκις, η γενιά που σύχναζε στου Λουμίδη, η παρέα του Θεάτρου Τέχνης. Ο Γιάννης, που αγαπούσε το θέατρο, έκανε μαθήματα με τον Ροντήρη. Μας άρεσαν οι παραστάσεις, η μουσική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία. Ίσως γι’ αυτό κάποιοι αρχαιολόγοι μας θεωρούσαν σνομπ. Ζήσαμε σε κύκλους πραγματικών αστών, όχι νεόπλουτων. Δεν με επισκίασε. Ηθελημένα έμενα ένα βήμα πίσω από τον Γιάννη. Έλεγε πάντα «η Έφη κι εγώ», με έσπρωχνε να μπω μπροστά αλλά δεν ήθελα. Θα ήμασταν σαν το Χοντρό-Λιγνό. Εκπλήσσονται πολλοί με τη συγγραφική μου ιδιότητα. Πότε τα έγραψα όλα αυτά; ρωτούν. Όταν δεν είχα να κάνω κάτι καλύτερο. Από τα 22 που πήγαμε στην Κρήτη, νέοι, ωραίοι και οι δυο μας, άρχισα να γράφω. Δέκα βιβλία συνολικά, εκ των οποίων τα δύο στη γερμανική γλώσσα, «βαρύ πυροβολικό» και περίπου 300 άρθρα για διάφορα αρχαιολογικά θέματα.

Η Ζώμινθος είναι μοναδική. Ένα ανάκτορο, εξαιρετικά σημαντικό διότι είναι κοντά στο Ιδαίον Άντρο, ένα θρησκευτικό κέντρο για το οποίο ο Όμερ Τόμσον είπε ότι αντιπροσωπεύει για τη θρησκεία της Κρήτης ό,τι το Γκραντ Κάνιον για τη φυσική ιστορία της Αμερικής, ενώ ο αρχαιολόγος σερ Τζον Μπόρντμαν το ονόμασε «η Βηθλεέμ της αρχαιότητας».

Είχε 150 δωμάτια. Ο αρχικός αρχιτέκτονας ήταν ευφυής. Επειδή δεν υπάρχουν φύλακες (παρά ένας που πληρώνω από το «ίδρυμα Ψύχα»), τα ευρήματα πηγαίνουν στο Μουσείο Ρεθύμνου. Όμως στα Ανώγεια λειτουργεί το πρωτοποριακό ψηφιακό μουσείο με τη συνδρομή του Δήμου και περιλαμβάνει όλη την ιστορία των ανασκαφών της Ζωμίνθου και του Ιδαίου Άντρου. Τον χειμώνα η ανασκαφή σκεπάζεται για λόγους προστασίας. Με τη βοήθεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου προσπαθούμε να βάλουμε συναγερμό, μετά τον βανδαλισμό του 2015 στον σκαμμένο χώρο. Στην Ζώμινθο μεταφέρθηκε και ο τάφος του Γιάννη.

«Ο Ψηλορείτης δεν ρωτά στην έγνοια μπλιό δεν μπαίνει, τον ζηλευτό του άρχοντα στς’ αγκάλες του ζεσταίνει…» γράφει η πλάκα που έβαλαν οι Ανωγειανοί. Ανωγειανίτισσα αισθάνομαι κι εγώ. Ο Ψηλορείτης με δυνάμωσε κι ας λάτρευα για χρόνια τη θάλασσα. Στην Αθήνα καμιά φορά αισθάνομαι αδυναμία αλλά στην Ζώμινθο νιώθω αγριοκάτσικο.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή