Τσαρική πολυτέλεια στην Αθήνα

Το έργο του Λέο φον Κλέντσε: Παλάτι στην Αθήνα. Ο πίνακας ταξίδεψε από τις αίθουσες του Ερμιτάζ στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. ...

Το έργο του Λέο φον Κλέντσε: Παλάτι στην Αθήνα. Ο πίνακας ταξίδεψε από τις αίθουσες του Ερμιτάζ στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Όσο σχεδίαζε την έκθεση με τους θησαυρούς του Ερμιτάζ, η διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, Κατερίνα Δελλαπόρτα, είχε στον νου της τον κόσμο του Τολστόι και του Ντοστογέφσκι. Σαν να ξεπηδούν από τις σελίδες των βιβλίων και ξεχύνονται στις αίθουσες του μουσείου αποκαλύπτοντας τη «ρώσικη ψυχή». Έτσι «σκηνοθέτησε» μέσα στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας μια μικρογραφία του Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Όσα θα δει το κοινό από τις 2 Νοεμβρίου έως την 1η Μαρτίου του 2017 αντιπροσωπεύουν το μεγαλείο του κορυφαίου ρωσικού μουσείου. Ένα πανόραμα της ευρωπαϊκής τέχνης, στο οποίο εκπροσωπούνται όλοι οι ρυθμοί και οι τάσεις. Αντικείμενα των Ρομανόφ, πολύτιμα διπλωματικά δώρα, κοσμήματα που φορούσαν οι τσαρίνες, καθημερινή πολυτέλεια, αλλά και ο αρχαιολογικός πλούτος, ο σκυθικός πολιτισμός που διασταυρώνεται με τον ελληνικό. Καθώς και ευρωπαϊκή ζωγραφική: Ντελακρουά, Ρούμπενς, Γκρέκο, Ροντέν, Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ...

Περισσότερα από 80 αντικείμενα αντιπροσωπευτικά των συλλογών του μουσείου από τον 5ο αι. π.Χ. έως τον 20ό αιώνα αποτελούν την έκθεση «Ερμιτάζ: Πύλη στην Ιστορία», με την οποία ολοκληρώνεται ο κύκλος του αφιερώματος που διοργάνωσε το ΒΧΜ για το έτος «Ελλάδας - Ρωσίας». Πίνακες από τις αυτοκρατορικές συλλογές, κοσμήματα, σερβίτσια, αδαμαντοποίκιλτα ρολόγια, θρησκευτικά σκεύη, γλυπτά. Σκοπός της κ. Δελλαπόρτα, που επιμελήθηκε την έκθεση, είναι να παρουσιασθεί στο ελληνικό κοινό «ένα συνοπτικό πανόραμα της μεγάλης ποικιλίας και αίγλης των συλλογών που συγκροτήθηκαν με την ευρεία ευρωπαϊκή αντίληψη που επικρατούσε στη ρωσική Αυλή γύρω από την αισθητική της τέχνης από τα τέλη του 17ου μέχρι τις αρχές του 20ού αι.».

Οι πίνακες των Luigi Premazzi, Benjamin Patersson, Bernard Buffet κ.ά., που βλέπει ο επισκέπτης ξεκινώντας την περιήγηση στο κτίριο της Δούκισσας της Πλακεντίας στο ΒΧΜ, απεικονίζουν χώρους και όψεις του Ερμιτάζ. Άλλωστε, πολλά κτίρια συνθέτουν το σύμπλεγμα του μεγαλύτερου μουσείου της Ρωσίας, στο οποίο ιδιαίτερος ήταν ακόμη και ο τρόπος που κρεμούσαν τους πίνακες όπως φαίνεται από το χαρακτηριστικό έργο του Edward Petrovich Hau: «Ένας πυκνός, σχεδόν ασφυκτικός τρόπος παρουσίασης, που όμως εκείνη την εποχή ήταν κάτι φυσικό. Έτσι προέκυψε ο όρος “κρέμασμα α λα Πετρούπολη”» μας λέει η διευθύντρια του ΒΧΜ και συνεχίζει το ταξίδι στην Ιστορία.

Η Σιβηρική Συλλογή

Ο Μέγας Πέτρος ήταν ο πρώτος που άρχισε να συγκροτεί συλλογές στη Ρωσία. Ίδρυσε την Αγία Πετρούπολη, ανασυγκρότησε τον στόλο και τον στρατό, έστρεψε τη Ρωσία προς τη Δύση. Αυτός συγκρότησε τη Σιβηρική Συλλογή συγκεντρώνοντας αντικείμενα του πολιτισμού των Σκυθών και άλλων πολιτισμών. Τα χρυσά δώρα που του χάριζαν τον έκαναν να αντιληφθεί εγκαίρως την ιστορία του τόπου. Άρχισε να εκδίδει διατάγματα για την προστασία της περιοχής προκειμένου να εμποδίσει τις παράνομες εκσκαφές, όπως έκανε μετέπειτα και ο Νικόλαος ο Α΄, ο οποίος κατά κάποιο τρόπο συγκρότησε την επίσημη Αρχαιολογική Υπηρεσία της Ρωσίας. Τα πανέμορφα χρυσά αριστουργήματα τορευτικής τέχνης και μικροτεχνίας του πολιτισμού των Σκυθών που βλέπουμε στην έκθεση προέρχονται από τη Σιβηρική Συλλογή, όπως και τα χρυσά ελληνιστικής περιόδου από τις επίσημες ανασκαφές που οργάνωσαν στην περιοχή της Κριμαίας η Αικατερίνη Β΄ και ο Νικόλαος Α΄. Άλλωστε, οι Σκύθες, νομάδες που ζούσαν στις στέπες της Σιβηρίας, κατά τις μετακινήσεις τους έφτασαν μέχρι την Κριμαία και ήταν επόμενο να συναντηθούν με τις ελληνικές αποικίες. Έτσι δημιουργήθηκε ο ελληνοσκυθικός ρυθμός.

Χρυσό αντικείμενο με ζωόμορφες λαβές. Συλλογή του Μεγάλου Πέτρου (5ος-4ος αιώνας π.Χ.).

Τα αντικείμενα ανατολικής τέχνης και προέλευσης μαρτυρούν την τάση που αναπτύχθηκε τον 18ο αι., κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, προς τη συλλογή από τους Ευρωπαίους μονάρχες μικροαντικειμένων, ορισμένων από μακρινά ταξίδια. Η πολυτέλεια της Ανατολής συναντά την ευρωπαϊκή φινέτσα στην αυτοκρατορική αυλή των Ρομανόφ. «Όχι τυχαία, διάσημοι Ευρωπαίοι ωρολογοποιοί και κοσμηματοποιοί εγκαταστάθηκαν στην Αγ. Πετρούπολη για να ανταποκριθούν στις αυτοκρατορικές παραγγελίες», εξηγεί η κ. Δελλαπόρτα. Ρώσοι και Ευρωπαίοι καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν πολλά απ’ όσα εκτίθενται εδώ, όπως το σερβίτσιο τσαγιού με απόψεις της Μόσχας και το σετ της βότκας. Εντυπωσιακό το αδαμαντοποίκιλτο ρολόι του Jean - Louis Duval. Η ταμπακιέρα και οι βεντάλιες της τσαρίνας Μαρία Φεοντορόβνα. Το κιβωτίδιο ταξιδιού με ιερά σκεύη του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄, που μαρτυρεί την ευλάβεια των τσάρων.

Η ιστορία του Ερμιτάζ ως μουσείου ξεκινά με την απόκτηση μεγάλων εικαστικών έργων από συλλογές. Όπως σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης η διευθύντρια του Βυζαντινού Μουσείου, η Αναγέννηση της Βενετίας εκπροσωπείται με διάφορα έργα, ο μανιερισμός της Φλωρεντίας από τον γλύπτη Baccio Bandinelli, το ναπολιτάνικο μπαρόκ από τον Luca Giordano, το κίνημα του Caravaggio από τον Βάκχο, το φλαμανδικό μπαρόκ από τους Pieter Paul Rubens και Αnthony Van Dyck, ενώ ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος δίνει το «παρών» με τους «Αποστόλους Πέτρο και Παύλο».

Έργα του 19ου αιώνα

Στη νέα πτέρυγα του ΒΧΜ θαυμάζουμε τη «Συγκράτηση του Σκιπίωνος» του Joshua Reynolds, που έγινε κατά παραγγελία του λόρδου Carysfort για τον σύμβουλο της Αικατερίνης Β΄, πρίγκιπα Grigory Potyomkin.

Χρυσό δαχτυλίδι με ιδιαίτερο σχήμα, ένα από τα κοσμήματα που ήρθαν από το Ερμιτάζ.

«“Η Ανάληψη της Θεοτόκου” του Μουρίλο εκφράζει το ισπανικό μπαρόκ, ενώ οι πίνακες των Νicolas Poussin και Eugène Delacroix το μπαρόκ και τον ρομαντισμό της Γαλλίας αντίστοιχα. Η ενότητα συμπληρώνεται από το κλασικό σύμπλεγμα “Ερωτος και Ψυχής” του Αntonio Canova από τη συλλογή της Ιωσηφίνας ντε Μποαρνέ, απόκτημα του Αλεξάνδρου Α΄. Τα έργα του 19ου αι. δεν αντιπροσωπεύουν μόνον τα καλλιτεχνικά ρεύματα και ρυθμούς της νεότερης ζωγραφικής. Ο γερμανικός ρομαντισμός του Caspar David Friedrich, ο νεοκλασικισμός του Leo von Klenze, τα πορτρέτα του Friedrich Eduard Meyerheim, ο προλεταριακός ρομαντισμός του Γερμανού Heinrich Vogeler και ο ρεαλισμός του Φινλανδού Albert Edelfelt εκφράζουν το πλούσιο ιδεολογικο-πολιτικό υπόβαθρο της ταραχώδους εποχής του 19ου αι.».

Ακολουθούν έργα του 20ού αι., που πλούτισαν τις συλλογές του Ερμιτάζ μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. «Ο Έρωτας και η Ψυχή» του Rodin από τη συλλογή Εliseev το 1923, o μεταϊμπρεσιονιστής Pierre Bonnard που εστάλη στο Ερμιτάζ το 1930 από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Μόσχας, η μάσκα του Emile-Antoine Bourdelle το 1973, αλλά και το πορτρέτο του Soutine, που αποκτήθηκε το 1996 με μεσολάβηση του τότε προέδρου Μπόρις Γέλτσιν.

Οι εντυπώσεις; Το Ερμιτάζ της Αικατερίνης Β΄ είναι «συνδυασμός μπαρόκ και νεοκλασικισμού, κράμα αυτοκρατορικής αίγλης και ευρωπαϊκού προοδευτικού εκσυγχρονισμού, αντανακλούσε τις ιδέες της πεφωτισμένης δεσποτείας που επικρατούσαν στην Ευρώπη τον 18ο αι.». Παρακολουθούμε όμως και τη συνέχειά του. Πώς ένα αυτοκρατορικό μουσείο έγινε κρατικό. Κι εκεί –επισημαίνει η διευθύντρια του ΒΧΜ– «ο επισκέπτης διακρίνει αυτό που χαρακτηρίζει τους Ρώσους: τον σεβασμό στην ιστορία του παρελθόντος τους» .

​​Τα εγκαίνια της έκθεσης έχουν προγραμματιστεί για τις 2 Νοεμβρίου. Διάρκεια έως την 1η Μαρτίου του 2017.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή