Θέα προς την Αιόλου και την Πατησίων τη δεκαετία του 1880. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, από το 1942 έως το 1944, ο Κώστας Η. Μπίρης έ...
 |
| Θέα προς την Αιόλου και την Πατησίων τη δεκαετία του 1880. |
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, από το 1942 έως το 1944, ο Κώστας Η. Μπίρης έγραφε ασταμάτητα.
Ορμώμενος από την ανάγκη να οργανώσει σε ένα magnum opus το καταστάλαγμα της σκέψης, της γνώσης και του στοχασμού του για την Αθήνα, ο Κώστας Η. Μπίρης, ήδη από το 1925 διευθυντής του Σχεδίου Πόλεως στον Δήμο Αθηναίων, αφήνει σε 900 δακτυλογραφημένες σελίδες το θεμελιακό του έργο, το οποίο ποτέ δεν ευτύχησε να το δει τυπωμένο. Μόλις πρόσφατα, η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία, με την ενδελεχή επιμέλεια του πολεοδόμου Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά, εξέδωσε σε έναν ογκώδη τόμο το μείζον έργο του Κώστα Η. Μπίρη. Με τίτλο «Η Νέα Αθήνα, πρωτεύουσα του ελληνισμού», η έκδοση αποτελεί, όπως παρατηρεί ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, «βίβλο αθηναιογνωσίας».
Ο Κώστας Η. Μπίρης, ως πολυμαθής, εργώδης, ακάματος και ανήσυχος, οργάνωσε έναν οδηγό γνώσης και κατανόησης των νέων Αθηνών, με άξονες την ιστορική αφήγηση, την πολεοδομική έρευνα και την κοινωνική ακτινογράφηση, με ισορροπία ανάμεσα στον δοκιμιακό και προσωπικό λόγο. Ο ανιψιός του, καθηγητής και επίσης μελετητής της Αθήνας, Μάνος Μπίρης, ο οποίος από νεαρή ηλικία είχε έρθει σε επαφή με το υλικό αυτό σε μορφή χειρογράφου, και έχει την κυριότητά του, λέει πως «το πολύτιμο κείμενό του το εφύλαξε ο συγγραφέας στο αρχείο του, ελπίζοντας ότι θα το δημοσίευε μετά την έλευση των καλύτερων ημερών της πολυπόθητης ειρήνης».
 |
| Η Συγγρού στις αρχές του 20ού αιώνα. |
Αυτό, όμως, δεν συνέβη. Ο όγκος του υλικού στάθηκε μάλλον απαγορευτικός για τις δυνατότητες της εποχής και, καθότι παρέμεινε ανέκδοτο, ελάχιστοι γνώριζαν την ύπαρξή του. Ορισμένοι μεταγενέστεροι μελετητές, όμως, ερχόμενοι σε επαφή με τα δημοσιεύματα του Κώστα Η. Μπίρη, «υπέθεσαν την πιθανή ύπαρξη του αδημοσίευτου τότε έργου», λέει ο Μάνος Μπίρης. Δεν είναι υπερβολή ότι στη «Νέα Αθήνα», ο Κώστας Η. Μπίρης θεμελιώνει την πλατιά θεώρησή του πάνω στην εξέλιξη της πόλης και είναι σε αυτό το έργο που υπάρχει η πλήρης δεξαμενή όλων των μεταγενέστερων εργασιών του (αλλά και των προγενέστερων). Ο Κώστας Η. Μπίρης παρέμεινε εξαιρετικά μαχητικός και, όπως λέει και ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, «παραμένει πρωτεργάτης, ιχνηλάτης και οδηγός».
 |
| Άποψη πόλης περί το 1900. |
Δεν προκαλεί έκπληξη αλλά σαφώς θλίβει η διαπίστωση ότι ο Κώστας Η. Μπίρης απογοητεύθηκε βαθιά στα μεταπολεμικά χρόνια από την κρατική πολιτική απέναντι στην Αθήνα. Στο τέλος της ζωής του είχε πλέον αποστασιοποιηθεί και ίσως ως ύστατη χειρονομία υπέρ της πόλεως εκδίδει το 1966 το κλασικό (και πιο εύληπτο για το ευρύ κοινό) δίτομο έργο του «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα», το οποίο έχει επανεκδοθεί από τον οίκο «Μέλισσα» (1996). Ο Κώστας Η. Μπίρης είχε υποκειμενική άποψη και δεν αναπαρήγαγε αρεστές απόψεις. Εδωσε μάχες για τον δημόσιο χώρο, για το τοπίο, για τα μνημεία και την Αθήνα του 19ου αιώνα, με έναν τρόπο που συχνά ήταν μοναχικός. Δίχως αμφιβολία πικράθηκε από την αντιπνευματική πολιτική απέναντι στην ιστορία των Αθηνών, αλλά είναι επίσης βέβαιο ότι κληροδότησε όχι μόνο σημαντικά κείμενα μα και έναν τρόπο θέασης και κατανόησης της πρωτεύουσας. Υπήρξε μία εξαιρετικά επιδραστική προσωπικότητα που πρόσφατα εκτιμάται περισσότερο. Το 2015, ο Μάνος Μπίρης μας έδωσε τον τόμο «Κώστας Η. Μπίρης. Βίος αφιερωμένος στην πόλη των Αθηνών» (εκδ. Μέλισσα) και τώρα «Η Νέα Αθήνα» έρχεται να δώσει σώμα σε μια άυλη παρακαταθήκη. Η αθηναιογνωσία εμπλουτίζεται.
Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια