Το ψηφιδωτό υστερορωμαϊκής έπαυλης του 4ου αιώνα μ. Χ. που βρήκε στην Αγία Τριάδα Κορώνης τη δεκαετία του '30 ο Ματίας Νάταν Βαλμίν τ...
 |
| Το ψηφιδωτό υστερορωμαϊκής έπαυλης του 4ου αιώνα μ. Χ. που βρήκε στην Αγία Τριάδα Κορώνης τη δεκαετία του '30 ο Ματίας Νάταν Βαλμίν της Σουηδικής Αρχαιολογικής Σχολής. |
Δεν είναι από τα διασημότερα μουσεία της επικράτειας, διαθέτει εντούτοις πολύ σημαντικά ευρήματα που καλύπτουν 7,5 χιλιετίες Ιστορίας με καινοτόμους τρόπους παρουσίασης.
«Παλιότερα το μουσείο μας στεγαζόταν στο κτίριο του Μπενάκη, ύστερα όμως από τον μεγάλο σεισμό του '86 που του προκάλεσε σοβαρές ζημιές αποφασίστηκε, με τη σύμφωνη γνώμη του δήμου, να μεταφερθεί το 2009 στο νεοανεγερθέν μέγαρο της Δημοτικής Αγοράς.
Έτσι, στη θέση των φημισμένων από την αρχαιότητα προϊόντων της μεσσηνιακής γης εκτίθεται τώρα μέρος της εξίσου πλούσιας πολιτιστικής της παραγωγής!
Στον νομό υπάρχουν τρία ακόμα αξιόλογα αρχαιολογικά μουσεία (Αρχαία Μεσσήνη, Πύλος, Χώρα), το Μουσείο Μεσσηνίας όμως διαθέτει τη "σφαιρικότερη" συλλογή, αφού καλύπτει από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τη βυζαντινή» ξεκινά να μου λέει, δίκην εισαγωγής, η αρχαιολόγος Μαρία Τσουλάκου που μου έκανε την τιμή να αφήσει για λίγο το ανασκαφικό της έργο, ώστε να με ξεναγήσει στα «μυστικά» του.
Παρατηρώ πόσο μοντέρνο βρήκα τον τρόπο παρουσίασης των ευρημάτων, αφού η έκθεση δεν ακολουθεί τη συνηθισμένη γραμμική ιστορική πορεία.
Κάθε θεματική ενότητα λειτουργεί συμπληρωματικά, αλλά ταυτόχρονα ανεξάρτητα. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να ξεκινήσει την περιήγηση από οποιοδήποτε από τις εξής δέκα χωροθεματικές ενότητες-«αφετηρίες»: «Οι Βιλλεαρδουίνοι και η Μεσσηνία», «Η Μάνη και το Δεσποτάτο του Μορέως», «Θουρία, μια "περίοικος" πόλη», «Έξω Μάνη, στα σύνορα Μεσσηνίας-Λακωνίας», «Ο όσιος Νίκων ο "Μετανοείτε" και η Μεσσηνία», «Η πρωτεύουσα του ανεξάρτητου μεσσηνιακού κράτους στις υπώρειες της Ιθώμης», «Η Ενετοκρατούμενη Πυλία (1206-1500)», «Ένα μυκηναϊκό κέντρο στον Μεσσηνιακό Κόλπο», «Η "επικράτεια" του ανακτόρου του Νέστορος» και «Οι Μυκηναίοι της Τριφυλίας».
«Όταν το Μουσείο ξαναστήθηκε εξαρχής, η τότε έφορος θέλησε να εκσυγχρονίσει τον τρόπο παρουσίασης, που λειτουργεί έτσι ως πυξίδα για τα κατά τόπους μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους.
Ουσιαστικά, η έκθεση "αντιγράφει" τον διοικητικό χάρτη της Μεσσηνίας με τις τέσσερις επαρχίες της (Καλαμάτα, Μεσσήνη, Πυλία, Τριφυλία) όπως σχεδιάστηκε αρχικά επί Καποδίστρια: η είσοδος του μουσείου είναι, τρόπον τινά, ο Μεσσηνιακός Κόλπος, ο κεντρικός διάδρομος είναι ο ποταμός Πάμισος –που στα αρχαία χρόνια λατρευόταν ως θεραπευτής θεός, παιδιών ιδίως, με το προσωνύμιο "επήκοος"– ο οποίος διασχίζει τον νομό, οι δε ενότητες των εκθεμάτων αντιστοιχούν στις τοποθεσίες του χάρτη, με τις αρχαίες ονομασίες τους δίπλα στις σύγχρονες. Τα ευρήματα προέρχονται κυρίως από ανασκαφές αλλά και από ιδιωτικές δωρεές».
 |
| Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας στην παλιά πόλη της Καλαμάτας (πλατεία Αγίων Αποστόλων) |
Ιδιαίτερης αξίας αντικείμενα έχουν βρεθεί στο ιερό του Πάμισου στην Καλαμάτα (Φερές στην αρχαιότητα), καθώς και στα δύο πρώιμα ελλαδικά μέγαρα και στο ιερό του Ποσειδώνα στα Ακοβίτικα, απ' όπου και ο περίτεχνος χάλκινος μυθικός ιππόκαμπος του 5ου αι. π.Χ., σύμβολο του μουσείου, εύρημα αγροτών.
Υπάρχουν εντυπωσιακά σωζόμενα μωσαϊκά, καλλιτεχνήματα, αντικείμενα λατρείας, χρηστικά σκεύη, κοσμήματα, όπλα, αναθήματα, ακόμα και σφραγίδες ποιοτικής πιστοποίησης θα λέγαμε, δείγμα της ιδιαίτερης εκτίμησης που έχαιραν τα τοπικά προϊόντα, ειδικά το λάδι και το κρασί, ακριβώς όπως και σήμερα. Αυτό το τελευταίο καταδεικνύει, επιπλέον, υψηλή διοικητική οργάνωση.
Υπάρχουν ακόμα ευρήματα από το ιερό της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος στον Ταΰγετο, το μεσαιωνικό κάστρο της Καλαμάτας, καθώς και από βυζαντινούς ναούς της Μάνης.
Βέβαια, οι ανασκαφές στη Μεσσηνία δεν σταματούν. Μόλις πέρσι αποκαλύφθηκε σημαντικό μέρος του αρχαίου θεάτρου της Θουρίας, ενώ νέα ευρήματα αποκαλύπτονται διαρκώς κατά τη διάνοιξη της νέας οδού Καλαμάτας-Κορώνης, όπως επίσης και στη σημαντική μυκηναϊκή θέση της Ίκλαινας όπου το '11 βρέθηκε πήλινη πινακίδα με το αρχαιότερο γνωστό κείμενο στην Ευρώπη (3500 π.Χ.) γραμμένο σε γραμμική Β'.
Όσο για τους δήθεν αμύθητους θησαυρούς που είχαν, υποτίθεται, βρεθεί την ίδια χρονιά στην Ιθώμη σε θολωτό τάφο του βασιλιά Αριστόδημου, ήταν απλώς ένα από τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά hoaxes!
Έκθεμα «πρώτης γραμμής» είναι επίσης το ψηφιδωτό υστερορωμαϊκής έπαυλης που βρήκε στην Αγία Τριάδα Κορώνης τη δεκαετία του '30 ο πρωτοπόρος Ματίας Νάταν Βαλμίν της Σουηδικής Αρχαιολογικής Σχολής.
 |
| Αφιερωματικό ειδώλιο ιππόκαμπου, μυθικού όντος, συμβόλου του Ποσειδώνα από τα Ακοβίτικα. 5ος - 1ος αι. π.Χ.. |
Στο κέντρο είναι η μορφή του Διονύσου και γύρω του άγρια ζώα, θεατρικά προσωπεία και αγγεία για κέρασμα κρασιού. Το «συντροφεύουν» δύο ακόμα σπουδαία ψηφιδωτά από τη ρωμαϊκή έπαυλη του Δεσύλλα (επαρχία Μεσσήνης), επίσης δείγματα της ακμής εκείνων των χρόνων.
Από τα πολλά μυκηναϊκά ευρήματα που φιλοξενούνται εδώ ξεχωρίζουν οι ψευδόστομοι αμφορείς με την «ονομασία προέλευσης» από το ανάκτορο του Νέστορα, τα κτερίσματα από πηλό, χαλκό, χρυσό ή ελεφαντόδοντο που συνδέονται με το έθιμο της ηρωολατρίας, ανάμεσά τους το κεκαμμένο (λυγισμένο επίτηδες, ώστε να μη χρησιμοποιηθεί ξανά ή συληθεί) ξίφος που βρήκε σε θολωτό τάφο στα Νιχώρια Πυλίας (ανασκαφή των Τζάκ Ντ΄λειβις και Σάρον Στόκερ της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής) ενώ ο Γ. Μακ Ντόναλντ το 2015 εντόπισε ασύλητο και τον λεγόμενο τάφο του πολεμιστή στον Άνω Εγκλιανό Πυλίας).
Η επιγραφή του τελετουργικού των μυστηρίων της Ανδανίας (Μέλπεια) που ο Παυσανίας αναφέρει ως δεύτερα σημαντικότερα μετά τα Ελευσίνια, ο σκύφος με τη διονυσιακή παράσταση από την Τραγάνα αλλά και η «παρτιτούρα» (ασβεστολιθική στήλη με μουσικό κείμενο) από την αρχαία Μεσσήνη του 1ου αι. π.Χ. είναι μερικά από τα ευρήματα που προέκυψαν.
Μέχρι και τμήμα πήλινου κρατευτή (ψησταριά) της γεωμετρικής εποχής έχει βρεθεί, η δε παραδοσιακή ψητή γουρνοπούλα φαίνεται από τις μαρτυρίες πως ήταν δημοφιλές έδεσμα και στη ρωμαϊκή εποχή!
 |
| Πήλινο αποτύπωμα σφραγίδας (2.500 π.χ.) που βρέθηκε στα Πρωτοελλαδικά Μέγαρα στα Ακοβίτικα. |
Αρχαιότερο έκθεμα όλων το ακέφαλο (ατυχώς) νεολιθικό ειδώλιο καθιστής γυναίκας από πρασινωπό στεατίτη από την 5η χιλιετία π.Χ., εύρημα επίσης του Βαλμίν, που φοριόταν σαν περίαπτο στον λαιμό και παρέπεμπε πιθανώς στη γονιμότητα ή απεικόνιζε κάποια θεότητα της γονιμότητας. Οι ευτραφείς γυναίκες θεωρούνταν γόνιμες, γερές και καλοζωισμένες, άρα ιδανικές σύντροφοι καθώς και πρότυπα ομορφιάς!
Στους Έλληνες αρχαιολόγους που έχουν κάνει ανασκαφές στη Μεσσηνία συγκαταλέγονται οι Σπυρίδων Μαρινάτος, Πέτρος Θέμελης, Μιχάλης Κοσμόπουλος, Γιώργος Κορρές, καθώς και η Ξένη Αραπογιάννη και η Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά, πρώην και νυν διευθύντρια του μουσείου αντίστοιχα.
Μια ιδιαιτερότητα στον τομέα της μεσσηνιακής αρχαιολογίας είναι η «μαύρη τρύπα» που παρατηρείται μεταξύ 8ου-4ου αι. π.Χ., περίοδος μεγάλης ακμής για τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο εξαιτίας των συνεχών πολέμων με τους Λακεδαιμονίους και της μακροχρόνιας κατοχής που επέβαλαν. Οι Σπαρτιάτες ανέκαθεν εποφθαλμιούσαν τα εύφορα εδάφη της περιοχής, η οποία ήταν, επίσης, βασική πηγή ειλώτων. Ούτε ο θρυλικός Αριστομένης κατάφερε να τους διώξει.
Μόνο μετά τη μάχη της Μαντίνειας και την ίδρυση της αρχαίας Μεσσήνης από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα κατάφεραν οι Μεσσήνιοι να ξαναποκτήσουν την ελευθερία τους που διατήρησαν μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση, αναπτύσσοντας στο μεταξύ λαμπρό πολιτισμό.
 |
| Το ακέφαλο νεολιθικό ειδώλιο καθιστής γυναίκας από πρασινωπό στεατίτη από την 5η χιλιετία π.Χ. που βρέθηκε από τον Βαλμίν στην ακρόπολη της Μάλθης είναι το αρχαιότερο έκθεμα του μουσείου. |
H μόνιμη σπαρτιατική απειλή και οι μακροχρόνιες πολεμικές συγκρούσεις ήταν που ανέπτυξαν ιδιαίτερα στη Μεσσηνία το φαινόμενο της ηρωολατρίας. Οι πεσόντες σ' εκείνες τις μάχες τιμόνταν ιδιαιτέρως από γενιά σε γενιά. Βρίσκουμε ταφές με κτερίσματα από πολλές διαφορετικές ιστορικές περιόδους που φανερώνουν αυτή ακριβώς τη συνέχεια.
Αξιόλογες είναι επίσης οι στοχευμένες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις και εκδηλώσεις του μουσείου που απευθύνονται σε οικογένειες, σχολεία και λοιπούς επισκέπτες, μικρούς και μεγάλους. Σε μια τέτοια πολυδύναμη δράση, ωφελούμενοι του ΚΕΘΕΑ, με τη συνεργασία εικαστικών και αρχαιολόγων, είχαν φτιάξει αντίγραφα εκθεμάτων με ευφάνταστα ανακυκλώσιμα υλικά, όντες επίσης συνεπιμελητές της εν λόγω έκθεσης. Τα έργα αυτά «αντέγραψαν» με τον δικό τους τρόπο μαθητές σχολείων και τα εξέθεσαν στο Πνευματικό Κέντρο της πόλης.
Άλλη παρόμοια δράση ήταν οι οικογενειακοί θεματικοί σάκοι που μοιάζανε με παιχνίδι θησαυρού, περιείχαν δε εργαλεία και υλικά (πηλός, χαρτόνι κ.λπ.), με τα οποία όλη η οικογένεια μπορούσε να φτιάξει αντίγραφα εκθεμάτων. Στο πλαίσιο δε της συνεχιζόμενης από το '14 έκθεσης «Μυθικοί χοροί της Μεσσηνίας», μια ιδέα της τότε προϊσταμένης της Εφορείας Άννας-Βασιλικής Καραπαναγιώτου που συνδέει παρελθόν και παρόν, έχουν φιλοξενηθεί εδώ εκδηλώσεις και σεμινάρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.
 |
| Αεροφωτογραφία των Πρωτοελλεδικών Μεγάρων στα Ακοβίτικα της Μεσσηνίας. |
«Τέτοιου είδους δράσεις και εκδηλώσεις προσελκύουν πολύ κόσμο. Ένα μουσείο δεν αρκεί να "αποθηκεύει" πολιτισμό, οφείλει και να παράγει, ώστε τα εκθέματά του μην είναι απλώς βουβοί μάρτυρες αλλά ζωντανοί, που να μπορούν να συνδιαλλαγούν με το τώρα» λέει χαρακτηριστικά η συνομιλήτριά μου.
 |
| Μοτίβα από εκθέματα του μουσείου. Συλλογικό έργο ΚΕΘΕΑ από την έκθεση "Κύτταρο". |
 |
| Εκθέματα από το ιερό του ποταμού Παμίσου. |
 |
| Άποψη από την περιοδική έκθεση "Μυθικοί Χοροί". |
 |
| Εισαγωγικός χάρτης Μεσσηνίας |
 |
| Ευρήματα γλυπτικής από το Πεταλίδι, ρωμαϊκής περιόδου |
 |
| Το λυγισμένο χάλκινο ξίφος (1.500 π.Χ.) που βρέθηκε στον θολωτό τάφο στα Νιχώρια Πυλίας. Το κομμάτι της λαβής που λείπει ήταν από ελεφαντόδοντο. |
 |
| Ο περίτεχνος χάλκινος μυθικός ιππόκαμπος του 5ου αι. π.Χ., που βρέθηκε από αγρότες είναι σύμβολο του μουσείου. |
 |
| Τμήμα οστέινου αυλού |
 |
| Άποψη της μόνιμης έκθεσης του μουσείου |
 |
| Η αρχαιολόγος Μαρία Τσουλάκου |
 |
| Αξιόλογες είναι οι στοχευμένες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις και εκδηλώσεις του μουσείου που απευθύνονται σε οικογένειες, σχολεία και λοιπούς επισκέπτες, μικρούς και μεγάλους. Φωτο: Νίκος Ηλιόπουλος |
 |
| "Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν", ψηφιδωτό Δεσσύλα |
 |
| Το επιτοίχιο του μουσείου |
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το Διεθνές Φεστιβάλ Videoart Μηδέν που θα πραγματοποιηθεί εκεί και σε άλλα σημεία του ιστορικού κέντρου της πόλης 5-7 Ιουλίου.
Πηγή: Θ. Αντωνόπουλος, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια