Μυστικά της Πάτρας

Το ψηφιδωτό δάπεδο με μεικτή τεχνική ψηφιδωτού και μαρμαροθετήματος είναι μοναδικό στο είδος του στον ελλαδικό χώρο, έργο ενός περιοδεύον...

Το ψηφιδωτό δάπεδο με μεικτή τεχνική ψηφιδωτού και μαρμαροθετήματος είναι μοναδικό στο είδος του στον ελλαδικό χώρο, έργο ενός περιοδεύοντος στη Μεσόγειο ψηφοθέτη.

Στη βόρεια είσοδο της πόλης, κατά μήκος της Αθηνών - Πατρών, οι πολύχρωμες αφίσες για την «Πάτρα της Μεσογείου» στις κολώνες οδηγούν τον επισκέπτη μέχρι το ιδιαίτερο κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών, που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Θεοφάνης Μπομπότης. 

Ο σφαιρικός θόλος, «ντυμένος» από φύλλο τιτανίου, μαγνητίζει από μακριά το βλέμμα, όπως και η τεχνητή λίμνη δίπλα. Και τα δύο υπενθυμίζουν τη σχέση της πόλης με τη θάλασσα. Δέκα χρόνια λειτουργίας του μουσείου,  5.955 τ.μ., με απλόχερους χώρους υποδοχής, αμφιθέατρο, τρεις μεγάλες αίθουσες για τη μόνιμη έκθεση, μία αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων, αναψυκτήριο, εργαστήρια συντήρησης, αποθήκες αρχαίων. Και, ευτυχώς, μεγάλο υπαίθριο χώρο στάθμευσης. 

Η περιοδική έκθεση με τίτλο «Η Πάτρα της Μεσογείου», που σχεδιάστηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας με αφορμή την επέτειο της δεκαετούς λειτουργίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών, σε συνδυασμό και με τη διεξαγωγή των ΙΙ Παράκτιων Μεσογειακών Αγώνων στην Πάτρα, είναι πράγματι ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα στην «αρχόντισσα» Πάτρα, όπως την περιγράφει στην «Κ» η διευθύντρια του μουσείου δρ Ανίτα Κουμούση. Μια έκθεση που μέσα από τέσσερις ενότητες και 130 αρχαιολογικά ευρήματα (τα περισσότερα βγαίνουν για πρώτη φορά από τις αποθήκες) αποκαλύπτει το εύρος των σχέσεων των λαών της Μεσογείου με την Πάτρα και την Αχαΐα, σε μια μεγάλη διαδρομή τεσσάρων χιλιετιών. Άλλωστε, τα εκθέματα χρονολογούνται από τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. έως τον πρώιμο 18ο αιώνα μ.Χ.

Όπως σημειώνει η κ. Κουμούση, «η στρατηγική θέση της Αχαΐας, που είναι στραμμένη προς τη Δύση, προσδιόρισε καθοριστικά τα δικά της ενδιαφέροντα προς την Κεντρική Μεσόγειο, ενώ παράλληλα οι ακτές της παρέμειναν ανοικτές και ευπρόσδεκτες για τα πλοία που διέσχιζαν την ανατολική λεκάνη, διενεργώντας το εμπόριο μεγάλης κλίμακας και μεταφέροντας νέες αντιλήψεις, νέες αξίες, νέες θρησκείες. Η ζύμωση όλων αυτών των επιρροών γινόταν στην πόλη της Πάτρας, που έγινε κοσμοπολίτισσα, κοσμογυρισμένη, μια αρχόντισσα της Μεσογείου». Και εδώ, οι διαχρονικές μετακινήσεις των ανθρώπων, οι επιδρομές, η πειρατεία, οι επεκτατικές βλέψεις άλλων λαών έφεραν στην πόλη Ρωμαίους, Σλάβους, Εβραίους, Φράγκους, Οθωμανούς. Αλλους με ειρηνικές διαθέσεις και άλλους ως κατακτητές. Με αυτές τις πληροφορίες ξεκινάει ο επισκέπτης την περιήγηση στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, όπου η πόλη της Πάτρας αποκαλύπτεται ως το σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. Για την έκθεση παραχώρησε εποπτικό υλικό και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Paestum.

Η λειψανοθήκη της κάρας του Αποστόλου Ανδρέα (μέσα 15ου αι.).

Από τα πρώτα εκθέματα είναι ένα ασημένιο νόμισμα τύπου fleet coinage, κοπή Μάρκου Αντωνίου, από την περίοδο των πειρατικών επιδρομών στο Αιγαίο (1ος αι. π.Χ.). Ακολουθούν ευρήματα από τα μυκηναϊκά νεκροταφεία της ευρύτερης περιοχής Πατρών, που προέρχονται από το βασίλειο Mitanni, μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην Ανατολή κατά τη διάρκεια του 15ου αι. π.Χ. Η παρουσία σκαραβαίων, είτε ως κτερίσματα στους τάφους μυκηναϊκών αλλά και γεωμετρικών χρόνων είτε ως αναθήματα σε ιερά ακόμη και στον 8ο αι. π.Χ., δηλώνει τις επαφές που είχε η Αχαΐα με την Αίγυπτο, επίσης τα ειδώλια με αιθιοπικά και ασιατικά χαρακτηριστικά, ενώ τα χάλκινα όπλα και σκεύη από κυπριακό χαλκό καταδεικνύουν τη μακραίωνη σχέση Κύπρου και Αχαΐας. Προσέξτε τις μικρές λεπτομέρειες του μοναδικού χαλκεπένδυτου κράνους με ψάθινο πίλημα. «Έλκει την καταγωγή από τα κράνη των “Λαών της Θάλασσας”, όπως τα γνωρίζουμε στον νεκρικό ναό του Ραμσή Γ΄».

Τα εκθέματα από την Πρωτοελλαδική περίοδο μέχρι και τη δυναστεία των Ιουλιο-Κλαυδίων, που δηλώνουν αμφίδρομες καλλιτεχνικές σχέσεις με την Ιταλία και την περιοχή των  Δαλματικών Ακτών, αναπτύσσονται στην δεύτερη ενότητα. Εδώ προβάλλεται μια χάλκινη επιγραφή σε αχαϊκό αλφάβητο, που ταξίδεψε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. Ακολουθεί η ταραγμένη περίοδος του Μεσαίωνα και η συμβίωση των ντόπιων με τους κατακτητές. Η εισηγμένη κεραμική που παρουσιάζεται στην τρίτη ενότητα προέρχεται από εργαστήρια της Ιταλίας και της Μικράς Ασίας και χρονολογείται από τα τέλη του 13ου αι. έως τα τέλη του 18ου αιώνα.

Η επίχρυση ανθρωπόμορφη λειψανοθήκη, μέσα στην οποία το 1462 ο δεσπότης του Μυστρά Θωμάς Παλαιολόγος πρόσφερε την κάρα του Αποστόλου Ανδρέα στον πάπα Πίο Β΄, αποσπά την προσοχή του επισκέπτη με τη λάμψη της. «Μια ομιλούσα ανθρωπόμορφη λειψανοθήκη, ένα έργο που ανήκει στη δυτική μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση, όχι μόνο σαν θρησκευτική λειτουργική πρακτική, αλλά και σαν μορφολογία. Η Ραγούζα, σταθμός στο ταξίδι του Θωμά Παλαιολόγου προς τη Ρώμη, σταυροδρόμι πολιτισμών, κέντρο μεταλλοτεχνίας και εμπορίου χρυσού και αργύρου εκείνη την περίοδο, είναι ο επικρατέστερος τόπος κατασκευής της. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη συγκεκριμένου εικονογραφικού τύπου του Πρωτόκλητου στα εργαστήρια της πόλης», σημειώνει η διευθύντρια του μουσείου, προσθέτοντας πως τα εικονογραφικά χαρακτηριστικά της μορφής, που παραπέμπουν σε εκκλησιαστικό αξιωματούχο, σε συνδυασμό με την ανάγνωση της αποσπασματικά σωζόμενης επιγραφής, επέτρεψαν την ταύτιση του νεκρού με ιστορικό πρόσωπο, γνωστό από τις γραπτές πηγές του λατινοκρατούμενου Μωριά.

Οι εμπορικοί αμφορείς στην τέταρτη ενότητα προέρχονται από τη Δυτική Μεσόγειο, τη Βόρεια Αφρική, τον αιγαιακό χώρο και τα μικρασιατικά παράλια έως την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Όμως, το ψηφιδωτό δάπεδο με μεικτή τεχνική ψηφιδωτού/opus tesselatum και μαρμαροθετήματος/opus sectile είναι μοναδικό στο είδος του στον ελλαδικό χώρο. Εργο ενός περιοδεύοντα στη Μεσόγειο ψηφοθέτη, αποκαλύφθηκε το 2016 και φωτίζει τη ρωμαϊκή Πάτρα.

Στα αριστουργήματα της έκθεσης ανήκει η σαρκοφάγος του Φραγκίσκου Μοναχού. Το κάλυμμα της σαρκοφάγου βρέθηκε στο Εξαπύργιο του Κάστρου της Πάτρας σε δεύτερη χρήση.  Πρόκειται για τον Ενετό Pietro Gradenigo, ανώτατο αξιωματούχο του Τάγματος των Φραγκισκανών στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας, ο οποίος, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή κατά το α΄ τέταρτο του 14ου αιώνα, όταν Λατίνος αρχιεπίσκοπος στην Πάτρα ήταν ο Γουλιέλμος Φραγκιπάνης (1317-1327), που επίσης ανήκε στο τάγμα των Φραγκισκανών.

Τα εγκαίνια τον Ιούλιο του 2009 του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάτρας συνέπεσαν με την έναρξη της κρίσης. Αναλαμβάνοντας στο τέλος του 2014 την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας, η κ. Κουμούση έθεσε στόχο όχι μόνο την αύξηση της επισκεψιμότητας και την προβολή του μουσείου, αλλά την ένταξή του στην τοπική κοινωνία. Το 2015 το μουσείο έκοψε 19.246 εισιτήρια. Το 2018 έφθασε τα 26.365 και φέτος, στο α΄ εξάμηνο, μετρά ήδη 17.641. «Κάναμε μια ομάδα κρούσης και με πολλές δράσεις προσπαθήσαμε να φέρουμε το μουσείο κοντά στους Πατρινούς. Μια επιθετική πολιτική για να έρθει ο κόσμος μαζί μας. Για να σε αγαπήσουν πρέπει να τους πλησιάσεις».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή