Βιβλικός Συγκρητισμός και Αρχαιολογικές Μαρτυρίες στην Εποχή του Σιδήρου (1200-586 π.Χ.)

Ένα από τα γοητευτικότερα και συγχρόνως δύσκολα σε προσέγγιση θέματα στο χώρο της μελέτης της Παλαιάς Διαθήκης αποτελεί το ζήτημα της λατρεί...

Ένα από τα γοητευτικότερα και συγχρόνως δύσκολα σε προσέγγιση θέματα στο χώρο της μελέτης της Παλαιάς Διαθήκης αποτελεί το ζήτημα της λατρείας του θεού Γιαχβέ παράλληλα με εκείνη άλλων θεοτήτων από το λαό του Ισραήλ. Η συνεχής παρέκκλιση του Ισραήλ από την αποκλειστική λατρεία του εθνικού θεού του, όπως επίσης και η υιοθέτηση αλλότριων θρησκευτικών συμπεριφορών είναι θέματα που αποτέλεσαν μέχρι και σήμερα το αντικείμενο της έρευνας πολλών βιβλικών επιστημόνων. Μέσα από τη μελέτη του βιβλικού κειμένου καθίσταται γρήγορα σαφές πως ο Ισραήλ παρόλες τις επιταγές των προφητών, αλλά και των συγγραφέων και συντακτών της Παλαιάς Διαθήκης, κάθε άλλο παρά αυστηρά μονοθεϊστικός λαός υπήρξε ιδιαιτέρως κατά την περίοδο της Mοναρχίας. Μέρος και αυτός του κόσμου της Εγγύς και Μέσης Ανατολής συναναστράφηκε με διάφορους λαούς και επηρεάστηκε από αυτούς άλλοτε με άμεσο και άλλοτε με έμμεσο τρόπο σε διάφορα επίπεδα και μεταξύ αυτών και του θρησκευτικού τομέα. 

Η διαρκής παλινδρόμηση του Ισραήλ μεταξύ της αποκλειστικής λατρείας του Γιαχβέ και εκείνης αλλότριων θεοτήτων, αλλά και η πρακτική άσκηση λατρευτικών συνηθειών προερχόμενων από άλλους λαούς αποτέλεσαν ένα μείζον πρόβλημα που απασχόλησε κυρίως τους προφήτες, αλλά και τους συντάκτες των ιστορικών βιβλίων της Βίβλου. Τα ιστορικά και προφητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης βρίθουν αναφορών σε παρεκκλίνουσες συγκρητιστικές συμπεριφορές, οι οποίες μάλιστα οδήγησαν σε δύο μεγάλες θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις των βασιλέων του Ιούδα, Εζεκία και Ιωσία προκειμένου να ληφθούν μέτρα από τους γιαχβικούς κύκλους με αμφίβολα πάντως αποτελέσματα. Ιδιαιτέρως, η δυναμική παρουσία του προφητικού κινήματος είναι εκείνη που θα κατευθύνει τελικά τους Ιουδαίους να υιοθετήσουν έναν καθαρό και αυστηρό μονοθεϊσμό μετά τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία και να αποτινάξουν όλα εκείνα τα συγκρητιστικά στοιχεία που χαρακτήριζαν τη θρησκεία του Ισραήλ κατά την περίοδο της Μοναρχίας, καθώς αυτά θεωρήθηκαν η αιτία της καταστροφής του Ισραήλ. 

Τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και το ανασκαφικό υλικό από διάφορους αρχαιολογικούς οικισμούς και λατρευτικούς τόπους της γεωγραφικής περιοχής του αρχαίου Ισραήλ αποτελούν ένα σπουδαίο και πολύ χρήσιμο υλικό μελέτης για το ζήτημα του βιβλικού συγκρητισμού στον αρχαίο Ισραήλ. Αρχικά, το ζήτημα επιχειρείται να εξεταστεί μέσα στο πολιτιστικό και γεωγραφικό πλαίσιο του βιβλικού Ισραήλ. Πιο συγκεκριμένα, διερευνάται το χαναανιτικό υπόβαθρο της ισραηλιτικής θρησκείας και οι τυχόν επιδράσεις που δέχτηκε από αυτόν τον πολιτισμό. Παράλληλα, επιχειρείται να ανιχνευθούν και οι διάφορες πιθανές επαφές σε επίπεδο θρησκείας που συντελέστηκαν με άλλους γειτονικούς λαούς κατά την περίοδο της εποχής του Σιδήρου (1200-586 π.Χ.). 

Επιπλέον, εξετάζονται τα στοιχεία εκείνα που αναδεικνύουν το πρόβλημα του βιβλικού συγκρητισμού κατά την Εποχή του Σιδήρου Ι (1200-1000 π.Χ.) και κατά την Εποχή του Σιδήρου ΙΙ (1000-586 π.Χ.). Γι’ αυτό το λόγο, πραγματοποιείται μία ενδελεχής ανάλυση των αρχαιολογικών δεδομένων και πιο συγκεκριμένα των ισραηλιτικών ιερών, δημόσιου και οικιακού χαρακτήρα, που υποδεικνύουν την παρουσία του φαινομένου του βιβλικού συγκρητισμού, αλλά και άλλων φορητών αρχαιολογικών ευρημάτων, ενώ παράλληλα, γίνεται διεξοδική εξέταση επιμέρους συγκρητιστικών στοιχείων μέσα στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης. Επίσης, εξετάζονται διάφορες πτυχές του φαινομένου, όπως η εισδοχή της λατρείας αλλότριων θεοτήτων στην ισραηλιτική θρησκεία και οι διάφορες συγκρητιστικές πρακτικές στις οποίες επιδόθηκε ο Ισραήλ. Τέλος, το βιβλίο απολήγει σε συνεκτίμηση των παραπάνω στοιχείων και στην εξαγωγή των συμπερασμάτων.

Από τον πρόλογο του βιβλίου

Χρυσοβαλάντη Ι. Παπαναστασοπούλου, Βιβλικός Συγκρητισμός και Αρχαιολογικές Μαρτυρίες στην Εποχή του Σιδήρου (1200-586 π.Χ.), Critical Approaches to the Bible XVI, Ostracon Publishing, Θεσσαλονίκη 2020.

Βιογραφικό

Η Χρυσοβαλάντη Παπαναστασοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. (1996) και του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ (2000) με ειδίκευση στην Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης. Έλαβε το μεταπτυχιακό (2001) και διδακτορικό δίπλωμα (2018) από το Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. με ειδίκευση στην Παλαιά Διαθήκη. Είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. με γνωστικό αντικείμενο την Παλαιά Διαθήκη (2020). Υπηρετεί ως μόνιμη εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ εργάστηκε ως αρχαιολόγος σε Εφορείες Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ.

Πηγή: Χρ. Παπαναστασοπούλου