Μπάζα το σπίτι της Μαρίας Κάλλας!

[Credit: CreativeProtagon] Το σπίτι στο Νεοχώρι του Μελιγαλά, στη Μεσσηνία, το πατρικό της ντίβας, είχε αρχίσει να ερειπώνεται από το 1952. ...

[Credit: CreativeProtagon]

Το σπίτι στο Νεοχώρι του Μελιγαλά, στη Μεσσηνία, το πατρικό της ντίβας, είχε αρχίσει να ερειπώνεται από το 1952. Όμως, ό,τι είχε μείνει είναι σήμερα, πλέον, ένας σωρός από μπάζα! Την αποκάλυψη έκανε ο έγκριτος καθηγητής Αρχαιολογίας και περίφημος ανασκαφέας της Αρχαίας Μεσσήνης, Πέτρος Θέμελης.

«Ένιωσε βαθιά συγκίνηση μόλις αντίκρισε το ερειπωμένο σπίτι του Καλογερόπουλου στο Νεοχώρι του Μελιγαλά (σ.σ.: στη Μεσσηνία). 

»Ένα μπαούλο ανάμεσα στα χαλάσματα φούντωσε τη φαντασία του: ‘Να βρίσκονταν, αλήθεια, ακόμα εκεί τα ρουχαλάκια, τα παιχνίδια, τα διαβάσματα της μικρής Μαρίας Σοφίας Άννας Καικιλίας Καλογεροπούλου, της Μαρίας Κάλλας, στο σπίτι του πατέρα της, του φαρμακοποιού Γεώργιου Καλογερόπουλου, πριν αυτός μετακομίσει στο Μελιγαλά»;

Εκείνο το σπίτι, το πατρικό της ντίβας Μαρίας Κάλλας, είχε αρχίσει να ερειπώνεται από το 1952. Όμως, ό,τι είχε μείνει είναι σήμερα, πλέον, ένας σωρός από μπάζα!

Την αποκάλυψη έκανε με ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο έγκριτος καθηγητής Αρχαιολογίας και περίφημος ανασκαφέας της Αρχαίας Μεσσήνης, Πέτρος Θέμελης. Που ξεκινούσε με αυτή την εικόνα από τον ελληνοσουηδό σκηνοθέτη Μπάμπη (ή Χαράλαμπο) Τσόκα, με καταγωγή από την Πρέβεζα, ο οποίος και έπλασε το 2016 το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Η δική μας Μαρία Κάλλας». 

Εκείνο το ντοκιμαντέρ έγινε, γοργά, ταινία μεγάλου μήκους, χάρη και σε 250 εθελοντές στο Νιοχώρι Οιχαλίας, με γυρίσματα και στην Καλαμάτα, την Τρίπολη, το Σκορπιό, τη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Μιλάνο, τη Βερόνα και την Πρέβεζα. Και πρωταγωνίστρια, ως Κάλλας, την Μυρτώ Καμβυσίδη. 

Ό,τι είχε απομείνει, λοιπόν, από το πατρικό της Μαρίας Κάλλας (εκείνη γεννήθηκε το 1923 στη Νέα Υόρκη), έχει αποτυπωθεί στο φακό. 

Μαζί με την ονειροφαντασία του Μπάμπη Τσόκα, που παρέθεσε στην ανάρτησή του ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης: «Η Στενύκλαρος, η εύφορη κοιλάδα του Μελιγαλά, ο ποταμός Βαλύρας, ή άνοδος και η πτώση της Μαρίας, η τραγική μοίρα της, ο πολύπαθος λαός της Μεσσηνίας, η ίδρυση, η ακμή, η πτώση, ο αφανισμός και η αναγέννηση, η δεύτερη ζωή της αρχαίας Μεσσήνης συνθέτουν μια σχέση βίων παράλληλων μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον πανάρχαιο και ταυτόχρονα σύγχρονο. 

»Οραματίζομαι τη Μαρία να βαδίζει αγέρωχη και εύχαρις στους δρόμους της αρχαίας πολιτείας, να θαυμάζει τα απόρθητα κάστρα, να περνά το φθαρμένο κατώφλι της «στοάς παρά το κρεωπώλιον», «της παντόπολης στοάς» και «της στοάς του Νικαίου» στην αγορά, την ξαναβλέπω στο Γυμνάσιο και την Παλαίστρα να συζητά με τους ασκούμενους εκεί Μεσσήνιους «τριετήρενες» εφήβους, τους εφήβαρχους και τους Γυμνασίαρχους, να προσφέρει θυσία στον Ασκληπιό για υγεία και μακροημέρευση, να αποθέτει σούρουπο τα δώρα της στον αγαπημένο της θεό Διόνυσο και βέβαια να τραγουδά με τη θεία φωνή και την ψυχή της στο αρχαίο Θέατρο την άρια Κάστα Ντίβα από την όπερα Νόρμα του Βιντσέντζο Μπελίνι, μπροστά σε ένα πλήθος άφωνων και γοητευμένων θεατών, «με το ρεύμα της βραδινής αύρας να εισέρχεται στα ακίνητα σώματά τους με τις φλέβες ανοικτές από την ευχαρίστηση» (Βιτρούβιος). 

Το σπίτι της Μαρίας Κάλλας, ένας λόφος από μπάζα.

Κι εδώ έρχεται να δώσει την εικόνα των… μπάζων η περιγραφή του Πέτρου Θέμελη για «το εγκαταλειμμένο μισογκρεμισμένο σπιτικό του φαρμακοποιού Γεωργίου Καλογερόπουλου, πατέρα της ‘θεϊκής’ σοπράνο Μαρίας Κάλλας στο Νεοχώρι του Μελιγαλά Μεσσηνίας»: 

«Το πετρόκτιστο κατάλοιπο της λαϊκής πατρικής κατοικίας, που κρατούσε μέσα του ερμητικά κλεισμένη τη μνήμη της μεγάλης ντίβας, είχε μεταβληθεί σε μνημείο μέγιστης αξίας που κατανόησαν μέλη της κοινωνίας του Μελιγαλά, μερίμνησαν έγκαιρα για την αγορά του γύρω χώρου και προχώρησαν στην οργάνωση τακτικών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στη μνήμη της μεγάλης ντίβας με επίκεντρο πάντα το ταπεινό αλλά αυθεντικό  υλικό κατάλοιπο της πατρικής οικίας. 

»Πληροφορήθηκα κατάπληκτος φέτος (2022) την Άνοιξη ότι το αυθεντικό αυτό κατάλοιπο μνήμης κατεδαφίστηκε από το Δήμο Οιχαλίας για να κτισθεί στη θέση του οικοδόμημα από οπλισμένο σκυρόδεμα (!). Ρωτήθηκε αλήθεια για την απόφαση κατεδάφισης η σχετική επιτροπή επιστημόνων που είχε συστήσει προς τούτο δήμαρχος Οιχαλίας; 

»Η εικόνα του λιθοσωρού της κατεδαφισμένης οικίας που αντίκρυσα πρόσφατα με συγκλόνισε. Η μνήμη της μεγάλης αοιδού είχε ενταφιασθεί κάτω από τα «μπάζα» του πατρικού ενδιαιτήματος. Ένα απρόσωπο τσιμεντένιο ισόγειο στη θέση του βρισκόταν υπό ανέγερση με τις μπετόβεργες σε αναμονή για όροφο…». 

Απευθυνθήκαμε στον Δήμος Οιχαλίας με αφορμή την «καταγγελία» του καθηγητή Αρχαιολογίας. Η απάντηση ήταν μια ανακοίνωση: 

«Με μελέτη της Τεχνικής Υπηρεσίας που συντάχθηκε το 2015, ο Δήμος Οιχαλίας προσπαθεί να αναδείξει την πατρική οικία της Μαρίας Κάλλας στην Κοινότητα Νεοχωρίου. 

» Από το κτήριο του οποίου μεγάλο τμήμα κατέρρευσε το 1952 αρχικά, και εν συνεχεία το 2004 είχε απομείνει ένα τμήμα μόνο του νοτιοδυτικού φέροντα τοίχου. 

» Το 2015 συντάχθηκε Μελέτη της Υπηρεσίας την οποία και αποδέχθηκε η τότε Δημοτική Αρχή και σύμφωνα με αυτή αναζητήθηκε χρηματοδότηση για την υλοποίηση του έργου. 

» Αρχές του 2019 εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Πελοποννήσου. 

» Το έργο δημοπρατήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019, με προϋπολογισμό μελέτης 300.000 ευρώ, συμπεριλαμβανομένου Φ.Π.Α., και κατακυρώθηκε στον ανάδοχο με 46,37% έκπτωση, σύμφωνα με την προσφορά του. 

» Έως σήμερα έχει ολοκληρωθεί η ξυλότυπος θεμελίωσης και δαπέδου του ισογείου. 

» Όμως παρατηρήθηκε πρόβλημα χρηματοδότησης από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με τον ανάδοχο του έργου να έχει καταθέσει αίτηση διάλυσης της σύμβασης την οποία όμως ο Δήμος δεν έχει εγκρίνει, για το λόγο ότι πρότεινε στον ανάδοχο να εξοφληθεί μέρος των εργασιών που έχουν πραγματοποιηθεί και να συνεχίσει το έργο». 

Αυτό δεν έχει γίνει αποδεκτό με «αποτέλεσμα έως τώρα να υπάρχει στασιμότητα των εργασιών», αν και ο Δήμος Οιχαλίας και η Περιφέρεια Πελοποννήσου είχαν αποδεχθεί την πρόταση της μελέτης (που έχει και μακέτες) έως τις αρχές του 2019. 

Η μελέτη, βασιζόμενη στα υπάρχοντα στοιχεία, πρότεινε «στο ίδιο περιτύπωμα την κατασκευή νέου λιθόκτιστου κτιρίου με εσωτερικό σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα, από την ίδια πέτρα περιοχής, χρησιμοποιώντας τα ίδια αγκωνάρια, όσα σώζονται, και με την ίδια τεχνοτροπία την δημιουργία υπέρθυρων σε όλα τα ανοίγματα από την λαξευμένη λευκή πέτρα. 

» Η στέγη θα είναι κεραμοσκεπής με ρωμαϊκού τύπου κεραμίδια. Προβλέπεται υπόγειο που θα περιλαμβάνει WC, αποδυτήρια και βοηθητικούς χώρους (η/μ), ισόγειο με εκθεσιακό χώρο, ανελκυστήρα, χώρο υποδοχής και W.C. ΑΜΕΑ, ενώ στον όροφο θα υπάρχει ανεξάρτητη αίθουσα προβολής καθώς και εκθεσιακός χώρος. Οι υπόλοιποι χώροι θα είναι χώροι εκθέσεων και γενικών εκδηλώσεων».

Μακέτα του πατρικού σπιτιού της Μαρίας Κάλλας.

Πάντως, πληροφορίες από τον Μελιγαλά λένε ότι δεν υπάρχουν ακριβείς εικόνες ή φωτογραφίες του πατρικού σπιτιού της Μαρίας Κάλλας, παρά μόνον κάποιες αφηγήσεις για τη μορφή. 

Στο μεταξύ, στην Αθήνα, το λεγόμενο «Σπίτι της Κάλλας» δεν έχει δει τα σχέδια για την αξιοποίησή του να ολοκληρώνονται ακόμη. 

Μιλάμε για την πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, ή αλλιώς Βίλα Σκαραμαγκά, στην Πατησίων 61, που τελούσε επί χρόνια υπό κατάληψη. 

Η πολυκατοικία, έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1892-1969) με επιρροές από το κίνημα Jugendstil, στέγασε τη Μαρία Κάλλας από το 1937 έως το 1945, όταν ήρθε στην Αθήνα μετά το διαζύγιο των γονιών της. Μαζί με τη μητέρα της και τη μεγαλύτερη αδελφή της, Υακίνθη ή Τζάκι, προτού να επιστρέψει, πίσω, στη Νέα Υόρκη. 

Το Φεβρουάριο του 2018 ο ΕΦΚΑ (καθώς το κτήριο ανήκε στο ΝΑΤ) φέρεται να μίσθωσε μακροχρόνια το ακίνητο στην αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Ακαδημία Λυρικής Τέχνης Maria Callas», η οποία φέρεται – με τη σειρά της -να είχε πρόθεση να δρομολογήσει σειρά παρεμβάσεων. Με τη μετατροπή του κτηρίου σε χώρο εκπαίδευσης στη λυρική τέχνη, αν και, σύμφωνα με δημοσιεύσεις, δεν είχε αρχικά εξασφαλίσει την προέγκριση άδειας δόμησης. 

Οι εργασίες ανάπλασης θα χρηματοδοτούνταν μέσω ειδικού προγράμματος του ΕΣΠΑ 2014-2020 και είχαν χρονοδιάγραμμα δύο περίπου ετών (προ πανδημίας, δηλαδή). Με βάση αρχιτεκτονική μελέτη, που εκπόνησε ο αρχιτέκτονας Νίκος Π. Λαζαρίδης, μαζί με την Ισμήνη Δημοπούλου. 

Τέλος, στην Καλαμάτα οι τοπικές αρχές ετοιμάζονται να στήσουν ένα ιδιότυπο γλυπτό, ύψους πέντε μέτρων, στη μνήμη της μεσσήνιας, στην πατρική καταγωγή, Μαρίας Κάλλας. Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της Ντίβας, το 2023. Αν και το εμπόδιο, ακόμη τουλάχιστον, είναι η χρηματοδότηση. 

Το έργο σχεδιάζεται να ανατεθεί στο γλύπτη Νίκο Φλώρο, σύμφωνα με το όραμα του οποίου θα απεικονίζεται «η Κάλλας σε ένα κινούμενο γλυπτό, στο οποίο θα συντίθεται και θα ανασυντίθεται η μορφή της, δημιουργώντας το ηχόγραμμά της από μια όπερα» (κατά την τοπική eleftheriaonline.gr). 

Τούτο το καλοκαίρι είχαν προγραμματιστεί οι συναντήσεις με το Δήμο Καλαμάτας και την Περιφέρεια Πελοποννήσου, ώστε να λυθεί αρχικά το ζήτημα της χρηματοδότησης κι έπειτα της – απευθείας; – ανάθεσης. 

Πηγή: Π. Αγιαννίδης, Protagon