Αριστουργήματα του Ελ Γκρέκο επανενώθηκαν σε μια έκθεση του Πράδο

[Credit: CreativeProtagon] Ενα φτωχικό γυναικείο μοναστήρι του Τολέδο, που βγάζει χρήματα πουλώντας αμυγδαλόπαστα, δέχτηκε να δανείσει καλλι...

[Credit: CreativeProtagon]

Ενα φτωχικό γυναικείο μοναστήρι του Τολέδο, που βγάζει χρήματα πουλώντας αμυγδαλόπαστα, δέχτηκε να δανείσει καλλιτεχνικούς θησαυρούς του για να εκτεθούν στη Μαδρίτη.

Οι πρώτοι πίνακες που ζωγράφισε ο Ελ Γκρέκο στην Ισπανία δημιουργήθηκαν για την εκκλησία της γυναικείας μονής Σάντο Δομίνγκο δε Σίλος ελ Αντίγουο, στο Τολέδο. Τον 19ο αιώνα, ωστόσο, διασκορπίστηκαν, όταν οι μοναχές αναγκάστηκαν να πουλήσουν τους περισσότερους για να συγκεντρώσουν χρήματα για το μοναστήρι τους. 

Τώρα, σχεδόν 200 χρόνια αργότερα, η έλλειψη χρημάτων που αντιμετωπίζει το ίδιο μοναστήρι έδωσε τη δυνατότητα να επανενωθούν αριστουργήματα της Χρυσής Εποχής σε μια μεγάλη έκθεση, γράφει στους Times ο Ιζαμπαρντ Γουίλκινσον, ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας στην Ισπανία. 

Το Μουσείο Πράδο στη Μαδρίτη έπεισε τις πέντε μοναχές τής μονής του Τολέδο, οι οποίες ζουν από την πώληση μαρτσιπάν (αμυγδαλόπαστας), να δανείσουν τα τρία έργα του Ελ Γκρέκο που έχουν απομείνει στην εκκλησία τους. Η συμφωνία έκλεισε με αντάλλαγμα το μουσείο να αναλάβει την αποκατάσταση ενός άλλου πολύτιμου έργου που ανήκει στις μοναχές. 

Στην έκθεση «El Greco. Santo Domingo el Antiguo», που εγκαινιάστηκε στην Κεντρική Πινακοθήκη του Πράδο στις 17 Φεβρουαρίου και θα διαρκέσει έως τις 15 Ιουνίου, παρουσιάζονται οκτώ από τα εννέα έργα που φιλοτέχνησε ο Ελ Γκρέκο για την εκκλησία του μοναστηριού όπου και ετάφη το 1614. Οι τρεις πίνακες που οι μοναχές συμφώνησαν να δανείσουν είναι ο «Αγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής», ο «Αγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής» και η «Ανάσταση», σημειώνει ο Γουίλκινσον στους Times.

«Οι μοναχές έχουν ένα μεγάλο μοναστήρι και μεγάλες οικονομικές ανάγκες. Ηταν πολύ γοητευτικές, αλλά στην αρχή αντιστάθηκαν στο αίτημά μας» δήλωσε η Λετίθια Ρούιθ, επιμελήτρια και υπεύθυνη του μουσείου για την ισπανική αναγεννησιακή ζωγραφική. Είπε ακόμη: «Ζουν από την πώληση μαρτσιπάν και από τις επισκέψεις στην εκκλησία, και το να πάρουμε τους πίνακες για τρεις μήνες στο Πράδο ήταν μια μεγάλη επιτυχία».

«Αλλά σχεδόν ακριβώς όπως συνέβη το 1830, όταν είχαν επίσης ανάγκη, συμφωνήσαμε να πάρουμε έναν άλλο πίνακα [τον “Ευαγγελισμό” (1620) του Εουχένιο Καχές] για αποκατάσταση ως αντιστάθμισμα για τις προσπάθειές τους» πρόσθεσε.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή Ελ Γκρέκο, όπως έμεινε γνωστός ο μεγάλος έλληνας ζωγράφος, γεννήθηκε το 1541 και μεγάλωσε στο Ηράκλειο της Κρήτης (τότε τμήμα της ενετικής επικράτειας), όπου εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος, και πέθανε στο Τολέδο της Ισπανίας το 1614. Εζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την Ελλάδα και δημιούργησε τα περισσότερα έργα του στην Ιταλία, επηρεασμένος από τους κορυφαίους δασκάλους της ιταλικής τέχνης Τιντορέτο και Τιτσιάνο, και στην Ισπανία. 

Το 1577 καταγράφεται η παρουσία του στην Ισπανία, αρχικά στη Μαδρίτη και στη συνέχεια στο Τολέδο, τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της χώρας. Τα έργα του για την εκκλησία της μονής του Αγίου Δομίνικου στο Τολέδο, τα πρώτα της ισπανικής περιόδου του, ήταν ζωτικής σημασίας για την άνθηση της καριέρας του στην Ισπανία. 

«Μετάσταση της Θεοτόκου» (1577-1579).
[Credit: www.museodelprado.es]

Οι λόγοι για την αναχώρηση του Ελ Γκρέκο από την Ιταλία για την Ισπανία έχουν γίνει αντικείμενο αντιπαραθέσεων εδώ και καιρό, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι έπεσε σε δυσμένεια στους ιταλικούς καλλιτεχνικούς κύκλους όταν πρότεινε στον πάπα να ζωγραφίσει ο ίδιος καλύτερες  τοιχογραφίες πάνω από το έργο του Μιχαήλ Αγγελου «Τελική Κρίση» στην Καπέλα Σιξτίνα (όταν τα γυμνά κορμιά του θεωρήθηκαν προκλητικά για το εσωτερικό εκκλησίας). 

Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή. Το 1575 ξέσπασε στη Ρώμη, και λίγο αργότερα στη Βενετία, επιδημία πανώλης, για την οποία εξιλαστήρια θύματα έγιναν μη ιταλοί  ζωγράφοι, μεταξύ των οποίων και ο Θεοτοκόπουλος. Γεγονός είναι, πάντως, ότι κατέφυγε τελικά στην Ισπανία, όπως και αρκετοί άλλοι καλλιτέχνες. 

«Το 1571 ο Ελ Γκρέκο είχε κάνει επαφές με το Τολέδο στο παλάτσο Φαρνέζε, στη Ρώμη. Ετσι, μόλις έφτασε στο Τολέδο, του δόθηκε η ευκαιρία να αναλάβει ένα ιδιαίτερα περίπλοκο έργο για την εκκλησία του μοναστηριού» δήλωσε στους Times η Ρουίθ, εξηγώντας ότι ο ζωγράφος «έπρεπε να σχεδιάσει τη δομή και των τριών βωμών και των πέντε γλυπτών που θα δέσποζαν στον κύριο βωμό, και να ζωγραφίσει επίσης οκτώ ρετάμπλ, με ρητή απαίτηση να είναι όλα τα έργα δικά του».

Ο Ελ Γκρέκο «δεν είχε θριαμβεύσει στη Ρώμη ή στη Βενετία», πρόσθεσε η ισπανίδα επιμελήτρια του Πράδο, «αλλά δεν του είχε δοθεί ποτέ μια μεγάλη ευκαιρία. Στο Τολέδο ήταν σαν ένας ποδοσφαιριστής Γ’ κατηγορίας να έπαιζε ξαφνικά στη Ρεάλ Μαδρίτης και να έβαζε οκτώ γκολ στον πρώτο του αγώνα. Η ιδέα του για το σύνολο έδωσε νέα πνοή στον παραδοσιακό σχεδιασμό του καστιλιάνικου βωμού. Ηταν ζωγραφική που άλλαξε την ιστορία της τέχνης» τόνισε. 

Ο Ελ Γκρέκο έλαβε άλλη μια σημαντική παραγγελία, να φιλοτεχνήσει το έργο «Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού» («El Expolio») για το σκευοφυλάκιο του καθεδρικού ναού του Τολέδο, όπου κρέμεται ακόμα – και είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα του καλλιτέχνη. Αυτές οι παραγγελίες ώθησαν τον βασιλιά Φίλιππο Β’ να του αναθέσει τη δημιουργία του πίνακα «Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου» για το τεράστιο συγκρότημα Ελ Εσκοριάλ, ενός βασιλικού μοναστηριού, ανακτόρου, μουσείου και σχολείου που είχε κτιστεί περίπου 45 χλμ. βορειοδυτικά της Μαδρίτης.  Ομως το έργο, που ολοκληρώθηκε το 1582, δεν ικανοποίησε τον μονάρχη. Το τοποθέτησε στο αρχονταρίκι της μονής και δεν ανέθεσε ποτέ ξανά κάτι άλλο στον Ελ Γκρέκο.

Ωστόσο οι παραγγελίες στο Τολέδο απογείωσαν τη φήμη του ζωγράφου στην πόλη, όπου παρέμεινε και ζωγράφιζε μέχρι τον θάνατό του. Η «Μετάσταση της Θεοτόκου» (1577-1579) ήταν το κεντρικό στοιχείο του βωμού της εκκλησίας του Σάντο Δομίνγκο δε Σίλος ελ Αντίγουο και παρέμεινε εκεί για πάνω από 200 χρόνια. Το 1830, όμως, πουλήθηκε στον πρίγκιπα Σεμπαστιάο Γκαμπριέλ, στη Μαδρίτη, και τελικά, το 1906, πέρασε στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο, το οποίο το έχει δανείσει στο Πράδο για την έκθεση. Οι υπόλοιποι πίνακες της έκθεσης προέρχονται από τη συλλογή του Πράδο, ένα τραπεζικό ίδρυμα και μια ιδιωτική συλλογή, γράφει ο Ιζαμπαρντ Γουίλκινσον στους Times.

Τα έργα αποκαλύπτουν τις ποικίλες πηγές από τις οποίες αντλούσε την έμπνευσή του ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ο «Αγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής» του ακολουθεί κυρίως βυζαντινά πρότυπα, απεικονίζοντας τον άγιο ως εξαντλημένο ασκητή, καλυμμένο εν μέρει με δέρμα καμήλας, όταν κατέφυγε στην έρημο της Ιουδαίας.

Η «Αγία Τριάδα» του, δε, περιλαμβάνει δάνεια από τη μεσαιωνική εικονογραφία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκτύπωσης του 1511 του Αλμπρεχτ Ντίρερ για τη σύνθεση. Παρ’ όλο που ο Ελ Γκρέκο απαξίωσε τον Μιχαήλ Αγγελο, η έκθεση του Πράδο δείχνει ότι βασίστηκε στις παραστάσεις του ιταλού ζωγράφου για τη φιγούρα του Χριστού. 

Πηγή: Protagon